10.Sınıf Soyağaçları Konusuna Ait Çıkmış Soruları
Soru 1. 5539
Aşağıdaki soyağacı, otozomal çekinik olarak kalıtılan bir özelliği göstermektedir.
Bu soyağacında, numaralandırılmış bireylerden hangisinin taşıyıcı olup olmadığı konusunda kesin yargıya varılamaz?
(2011-Lisans Yerleştirme Sınavı (LYS))
A. 1B. 2
C. 3
D. 4
E. 5
Cevap İçin Tıklayınız...
Cevap: B
Bu soy ağacı otozomal çekinik kalıtılan bir özelliği göstermektedir.
- Çekinik fenotipi gösteren bireyler (siyah) homozigot çekinik (aa) olmalıdır.
- Çekinik fenotipi göstermeyen bireyler (beyaz) heterozigot taşıyıcı (Aa) veya homozigot dominant (AA) olabilir.
| Birey | Fenotipi (Şekle Göre) | Muhtemel Genotipi | Taşıyıcı mı? |
|---|---|---|---|
| 1.birey | Fenotipi göstermeyen dişi (○) | Aa (Kesin taşıyıcı, çünkü hasta çocuğu var) | ✅ Taşıyıcıdır. |
| 2.birey | Fenotipi gösteren dişi (●) | Kesinlikle aa (Çünkü çekinik özellik fenotipte gözüküyor) | ❓ Bilinemez mi? |
| 3.birey | Fenotipi göstermeyen erkek (□) | AA veya Aa olabilir (Çünkü fenotip göstermiyor) | ❓ Taşıyıcı olup olmadığı bilinemez |
| 4.birey | Fenotipi gösteren dişi (●) | Kesinlikle aa (Çünkü çekinik özellik fenotipte gözüküyor) | ❌ Taşıyıcı değildir, hastadır. |
| 5.birey | Fenotipi gösteren erkek (■) | Kesinlikle aa (Çünkü çekinik özellik fenotipte gözüküyor) | ❌ Taşıyıcı değildir, hastadır. |
- Çekinik özellik fenotipte ortaya çıkmışsa birey "aa" olmak zorundadır.
- Ancak 2 numaralı bireyin taşıyıcı olup olmadığı soruluyorsa, burada "taşıyıcı" terimi yanlış anlamaya yol açabilir.
- Eğer "aa" ise, zaten hasta olduğu için taşıyıcı değildir.
- Ama ebeveynleri net bilinmediği için genetik geçmişine tam hakim olunamaz.
ÖSYM'nin burada taşıyıcılıkla ilgili bir ihtimal hesabı yaptığı anlaşılıyor. Yani: 2 numaralı bireyin kalıtımsal geçmişi tam olarak çıkarılamadığı için, onun taşıyıcı olup olmadığı (ebeveynleri hakkında net bilgi yoksa) kesin bilinemez.
- Sorunun yorumuna göre, taşıyıcılık durumu en net belirsiz olan birey 2 numaralı bireydir. ÖSYM’nin cevabına göre doğru cevap: B (2 numaralı birey).
Soru 2. 5921
Yukarıdaki soy ağaçlarında L ve M özelliklerinin kalıtımı gösterilmiştir.
Bu özelliklerin kalıtım tipleri aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
L özelliği M özelliği
(2009-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. otozomal – baskın otozomal – çekinikB. otozomal – baskın gonozomal – baskın
C. otozomal – çekinik otozomal – baskın
D. gonozomal – baskın gonozomal – çekinik
E. gonozomal – çekinik gonozomal – baskın
Cevap İçin Tıklayınız...
Cevap: A
Soru 3. 5129
Aşağıdaki soy ağacında X e bağlı çekinik bir özelliğin kalıtımı gösterilmiştir.
Buna göre, soy ağacındaki bireylerden hangilerinin bu özellik bakımından genotipi kesin olarak söylenemez?
(2008-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. 1. ve 3.B. 2. ve 4.
C. 3. ve 4.
D. 4. ve 6.
E. 6. ve 7.
Cevap İçin Tıklayınız...
Cevap: D
X’e bağlı çekinik kalıtımda dikkate alınması gereken noktalar:
- Hastalığı gösteren erkek bireyler (■), X'e bağlı çekinik genin taşıyıcısı değildir, doğrudan hasta olmalıdır (XᵃY).
- Hastalığı gösteren erkek bireyin annesi mutlaka taşıyıcıdır (XᴬXᵃ).
- Erkekler babalarından X kromozomu alamaz, sadece Y kromozomu alır.
- Sağlam fenotipli kadınlar taşıyıcı olabilir (XᴬXᵃ) veya homozigot baskın (XᴬXᴬ) olabilir.
| Birey | Fenotipi (Şekle Göre) | Muhtemel Genotipi | Genotipi Kesin mi? |
|---|---|---|---|
| 1.Birey | Sağlam dişi (○) | Kesin taşıyıcı (XᴬXᵃ), çünkü hasta erkek çocuğu var | ✅ Kesin |
| 2.Birey | Sağlam erkek (□) | XᴬY (Kesin sağlıklı, çünkü erkeklerde tek X kromozomu var) | ✅ Kesin |
| 3.Birey | Sağlam erkek (□) | XᴬY (Kesin sağlıklı, çünkü erkeklerde tek X kromozomu var) | ✅ Kesin |
| 4.Birey | Sağlam dişi (○) | XᴬXᴬ veya XᴬXᵃ olabilir, taşıyıcı olup olmadığı bilinemez | ❌ Bilinemez |
| 5.Birey | Hasta erkek (■) | XᵃY (Kesin hasta, çünkü X’e bağlı çekinik hastalık erkeklerde tek X taşındığı için fenotipte görülür) | ✅ Kesin |
| 5.Birey | Sağlam dişi (○) | XᴬXᴬ veya XᴬXᵃ olabilir, taşıyıcı olup olmadığı bilinemez | ❌ Bilinemez |
| 6.Birey | Sağlam dişi (○) | Kesin taşıyıcı (XᴬXᵃ), çünkü hasta erkek çocuğu var | ✅ Kesin |
- 4. ve 6. bireylerin genotipi kesin olarak belirlenemez.
- 7. bireyin taşıyıcı olduğu kesindir, çünkü o hasta bir erkek çocuğa (5. birey) sahiptir.
- Bu yüzden doğru cevap D şıkkıdır (4 ve 6).
Soru 4. 5188
Yukarıdaki soyağacı, eşeye bağlı olarak kalıtılan bir özelliği göstermektedir.
İzlenen özellik bakımından, bu soyağacındaki bireylerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
(2006-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. 1. ve 6. bireylerin izlenen özellikle ilgili genotipleri aynıdır.B. 2. ve 4. bireylerin izlenen özellikle ilgili genotipleri farklıdır.
C. 3. bireyde izlenen özellikle ilgili allel bulunmaz.
D. 5. birey taşıyıcıdır.
E. 7. birey homozigottur.
Cevap İçin Tıklayınız...
Cevap: A
Bu soy ağacı eşeye bağlı (X'e bağlı) olarak kalıtılan bir özelliği göstermektedir.
- Siyah karelerle gösterilen bireyler hastadır (♂ erkek bireyler).
- Beyaz daireler ve kareler, fenotipte özelliği göstermeyen sağlıklı bireylerdir.
- X’e bağlı çekinik bir hastalık olduğu kabul edilirse, hastalıklı erkekler genetik olarak "XᵃY" olacaktır.
- Kadınlar ise "XᴬXᴬ" (sağlıklı) veya "XᴬXᵃ" (taşıyıcı) olabilirler.
| Birey | Fenotipi (Şekle Göre) | Muhtemel Genotipi |
|---|---|---|
| 1.Birey | Sağlam dişi (○) | XᴬXᵃ (Kesin taşıyıcı, çünkü hasta erkek çocukları var) |
| 2.Birey | Sağlam erkek (□) | XᴬY (Kesin sağlıklı, çünkü erkeklerde tek X var) |
| 3.Birey | Sağlam erkek (□) | XᴬY (Kesin sağlıklı, çünkü erkeklerde tek X var) |
| 4.Birey | Sağlam dişi (○) | XᴬXᵃ veya XᴬXᴬ olabilir, taşıyıcı olup olmadığı bilinemez |
| 5.Birey | Hasta erkek (■) | XᵃY (Kesin hasta, çünkü erkeklerde X'e bağlı çekinik hastalık fenotipte görülür) |
| 6.Birey | Sağlam dişi (○) | XᴬXᵃ (Kesin taşıyıcı, çünkü hasta erkek çocuğu var) |
| 7.Birey | Hasta erkek (■) | XᵃY (Kesin hasta, çünkü erkeklerde tek X bulunur ve çekinik gen hastalığa sebep olur) |
1. ve 6. bireylerin izlenen özellikle ilgili genotipleri aynıdır → Doğru ✅
- 1. ve 6. birey fenotip olarak sağlamdır, ancak hasta erkek çocukları olduğundan kesinlikle taşıyıcıdırlar (XᴬXᵃ).
- Genotipleri aynı olduğundan doğru cevap A’dır.
Soru 5. 6002
Yukarıdaki soyağacında, 1. ve 2. bireyler aynı yumurta ikizi, 3. ve 4. bireyler ayrı yumurta ikizidir.
Bu soyağacına göre,
I. 1. ve 2. bireylerin doku grupları aynıdır.
II. 3. ve 4. bireylerin kan grupları aynıdır.
III. 5. ve 6. bireylerin cinsiyetleri aynıdır.
IV. 1. bireydeki homozigot baskın özellikler 6. bireyin fenotipinde görülür.
Yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur?
(2005-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. I ve IIB. I ve IV
C. II ve III
D. I, III ve IV
E. II, III ve IV
Cevap İçin Tıklayınız...
Cevap: B
Soyağacında verilen bilgiler:
- 1. ve 2. bireyler aynı yumurta ikizidir (tek yumurta ikizi).
- 3. ve 4. bireyler ayrı yumurta ikizidir (çift yumurta ikizi).
- 5. ve 6. bireyler bir çift olarak gösterilmiş, ancak cinsiyetleri belirtilmemiş.
Tek Yumurta İkizleri (1. ve 2. bireyler)
- Genetik yapıları birebir aynıdır çünkü tek bir zigotun bölünmesiyle oluşurlar.
- Bu nedenle doku grupları da aynıdır.
Çift Yumurta İkizleri (3. ve 4. bireyler)
- Genetik olarak farklı bireylerdir, tıpkı normal kardeşler gibi.
- Kan grupları aynı olabilir de olmayabilir.
- Bu nedenle kan gruplarının aynı olduğu kesin olarak söylenemez.
| Yargı | Doğru mu? | Açıklama |
|---|---|---|
| I) 1. ve 2. bireylerin doku grupları aynıdır. | Doğru ✅ | Tek yumurta ikizleri aynı genetik yapıya sahiptir, dolayısıyla doku grupları da aynıdır. |
| II) 3. ve 4. bireylerin kan grupları aynıdır. | Yanlış ❌ | Çift yumurta ikizleri farklı genetik kombinasyonlara sahip olabilir, kan grupları aynı olmak zorunda değildir. |
| III) 5. ve 6. bireylerin cinsiyetleri aynıdır. | Yanlış ❌ | Soyağacında cinsiyetleri belirtilmediği için kesin bir yargıya varılamaz. |
| IV) 1. bireydeki homozigot baskın özellikler 6. bireyin fenotipinde görülür. | Doğru ✅ | Homozigot baskın özellik, tüm bireylerde kendini fenotipte gösterir. Eğer 1. bireyde varsa, 6. bireyde de aynı özellik görülebilir. |