Cevap: A

Doğru cevap I. basamağın (Problemin tespit edilmesi) bir üst basamağa alınması gerektiğidir. Çünkü bilimsel yöntemin ilk adımı problemi belirlemek ve araştırma konusunu netleştirmektir; diğer adımlar bu temel üzerine kuruludur. Eğer problem doğru ve net belirlenmezse, hipotez kurmak, deney yapmak, tahmin yapmak ve sonuç analizleri sağlıklı olmaz.

Diğer Seçenekler

• II (Hipotezin oluşturulması): Hipotez, problem belirlendikten sonra oluşturulur; doğrudan sürecin başlangıcı olamaz.
• III (Kontrollü deneylerin yapılması): Deneyler hipotezin test edilmesi için yapılır, ancak hipotezden önce problem belirlenmelidir.
• IV (Tahminlerin yürütülmesi): Tahminler hipotez doğrultusunda yapılır ve deneylerin öncesinde veya sonrasında değerlendirilir; ilk adım olamaz.
• V (Sonuçların analizi): Sonuçların değerlendirilmesi sürecin sonunda yer alır; sürecin başına alınamaz.

Yaygın Yanılgılar: Öğrenciler genellikle hipotezi ya da deneyleri sürecin ilk adımı sanabilirler ve bu yüzden sıralamayı karıştırabilirler. Problemin tespiti, bilimsel araştırmanın temelini oluşturur ve bu adımın önceliği çoğunlukla gözden kaçırılır.

Öğrenme İpucu: Bilimsel yöntemin temelinde "problemi tanımlamak" vardır; bu yüzden araştırmaya başlamadan önce problemi doğru şekilde belirlemek çok önemlidir.

Cevap: B

Verilen tanımlar arasında "bağımsız değişken" kavramından bahsedilmemiştir. Çünkü tanımlarda sadece deneylerde etkisi araştırılan unsur (bağımlı değişken), geçici çözüm yolu (hipotez), doğada gerçekleşen olayların nedenini açıklayan ifadeler (teori) ve tüm bu olayların nasıl gerçekleştiğini açıklayan bilgi topluluğu (kanun) anlatılmıştır. Bağımsız değişken, yani deneyde değiştirilen ve etkisi incelenen unsur tanımlarda yer almamaktadır.

Yaygın Yanılgılar: Genellikle bağımsız ve bağımlı değişken kavramları karıştırılır; bağımsız değişken deneyde araştırmacının değiştirdiği, bağımlı değişken ise buna tepki veren, ölçülen unsurdur. Ayrıca teori ile kanun arasındaki farkın net olarak bilinmemesi, öğrenme sürecinde karışıklığa yol açabilir.

Öğrenme İpucu: Bilimsel yöntem kavramlarını öğrenirken bağımsız değişkenin "araştırmacının değiştirdiği" faktör olduğunu, bağımlı değişkenin ise "ölçülen sonuç" olduğunu aklınızda tutun.

Cevap: C

Bilim insanının yeni gözlemlerine dayanarak hipotezini tekrar gözden geçirmesi gerekir. Hipotez, at ve eşek çiftleştiğinde yeni bireyler meydana getirebildiklerini gösterdiği için orijinal hipotezde çelişki vardır. Bu yüzden Hipotezi gözden geçirmek (C) en mantıklı ilk adımdır.

Diğer Seçenekler

• Nitel ve nicel gözlem yapmak (A): Zaten yeni bir gözlem yapılmış, bu aşama geçti. Hipotezdeki çelişki önce çözülmeli.
• Problemi yeniden belirlemek (B): Problem halihazırda net; hipotez problemin çözümüne yöneliktir, önce hipotezi düzeltmek gerekir.
• Kontrollü deney yapmak (D): Hipotez çelişkisi düzelmeden deney tasarlamak anlamlı olmaz.
• Hipoteze dayalı tahmin yapmak (E): Hipotez sağlam değil, önce hipotez düzeltildikten sonra tahmin yapılır.

Yaygın Yanılgılar: Birçok öğrenci, yeni veri geldikten sonra hemen deney yapmaya veya tahmin yapmaya geçer; oysa önce hipotezi veriyle uyumlu hale getirmek gerekir.

Öğrenme İpucu: Bilimde yeni veriler hipotezi değiştirmeyi gerektirirse, önce hipotez güncellenmelidir.

Cevap: D

Doğru cevap D şıkkıdır (II ve III ifadeleri yanlıştır). Çünkü II. ifade yanlıştır; hipotezin desteklenmesi doğrudan teoriyi oluşturmaz, teoriler uzun süreli ve çok sayıda destekle oluşur, sonuçlar hipotezin doğruluğunu ya da yanlışlığını gösterir ama hemen teori yapmaz. III. ifade de yanlıştır; problemin tespiti yapıldıktan sonra ilk adım doğrudan hipotez kurmak değildir, öncelikle gözlem yapılıp bilgi toplanır ve sorunun alt başlıkları incelenir, sonra hipotez oluşturulur. I. ifade ise doğrudur; kontrollü deneylerde bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisi incelenir.

Yaygın Yanılgılar: Bilimsel yöntemde hipotezin doğrulanmasının hemen teori oluşturduğu düşünülür; oysa teori, çok sayıda doğrulama ve deneysel destek gerektirir. Ayrıca hipotez kurma sürecinin hemen problem tanımlandıktan sonra gerçekleştiği zannedilir, halbuki problem analizinden önce gözlem ve veri toplama önemlidir.

Öğrenme İpucu: Bilimsel yöntemde her basamağı doğru sırayla ve dikkatle takip etmek sağlıklı sonuçlar için çok önemlidir.

Cevap: D

Bilimsel yöntem genellikle önce sorunun veya problemin belirlenmesi ile başlar, sonra varsayım ya da hipotez oluşturulur, ardından gözlem ve deney yapılır ve sonuçlar değerlendirilir. Soruda, 3. basamak "Klorofil pigmentinde hangi elementlerin olduğu sorusu" yani problemin belirlenmesi; 1. basamak ise "Mg'nin klorofil yapısında bulunması" yani hipotez oluşturma; 4. basamak "Mg içeren toprakta daha yeşil yapraklar gözlenmesi" yani deney gözlem sonucu; 2. basamak ise "Mg olmayan toprakta yaprakların sararması" sonucu çıkarımıdır. Bu nedenle doğru sıralama 3-1-4-2'dir ve doğru cevap D şıkkıdır.

Yaygın Yanılgılar: Birçok öğrenci bilimsel yöntemi doğrudan gözlemlerle başlaması gerektiğini düşünür, oysa önce problemin belirlenmesi ve sorunun netleşmesi gerekir. Ayrıca sonuç ve çıkarım karışıklığı sıralamayı bozabilir.

Öğrenme İpucu: Bilimsel yöntem; önce problemi sormak, sonra hipotezinizi oluşturmak, deney yapmak ve sonuçları değerlendirmek şeklinde adımlanır.

Cevap: C

Doğru cevap Temmuz 1907’dir. Çünkü burada bilim insanı, gözlemlerine dayanarak insanlarda tüm hücrelerin mitoz geçirebileceği varsayımını yapmış ve sonuçlarını not etmiştir. Bu, henüz gözlemlerle desteklenmemiş, bir tahmin aşamasıdır.

Diğer Seçenekler

• Şubat 1907: Burada henüz soru sorulmuş, tahmin yapılmamıştır.
• Mayıs 1907: Hücre teorisi ile ilgili genel bilgi verilmiş, doğrudan bir tahmin yer almamaktadır.
• Ocak 1908: Bazı hücrelerin bölünmediği laboratuvarda gözlenmiş, tahmin değil, gözlem raporudur.
• Şubat 1908: Spesifik hücrelerin mitoz geçirmediği tespit edilmiş, bu da gerçekleşmiş ve doğrulanmış bilgi olarak sunulmaktadır.

Yaygın Yanılgılar: Öğrenciler genellikle gözlem ve tahmin arasındaki farkı ayırt edemeyip, gözlem sonucu notları tahmin olarak düşünebilirler; oysa tahmin, gözlemlerden önce yapılan çıkarımdır.

Öğrenme İpucu: Bilimsel çalışmalarda önce hipotez veya tahmin yapılır, sonra deney ve gözlemlerle test edilir.

Cevap: E

Doğru cevap 5. basamaktır. Çünkü antibiyotiklerin ülser tedavisinde kullanılmasının temel gerekçesi bakterinin ülser belirtilerine neden olduğunu kanıtlayan deneysel süreçtir. Bu süreçte, izole edilen bakteriyi içeren sıvıyı içen bilim insanında ülser belirtilerinin ortaya çıkması, hastalığın bakteriyel kökenli olduğunun kesin kanıtıdır ve tedavi stratejisinin antibiyotiklere yönelmesini sağlamıştır.

Yaygın Yanılgılar: Çoğu kişi bakterinin varlığını göstermek veya onu izole etmekle hastalığın nedeninin kanıtlandığını sanır; oysa hastalık belirtilerinin bakterinin varlığından kaynaklandığını gösteren deneysel kanıt gereklidir.

Öğrenme İpucu: Bilimsel araştırmalarda hastalığın sebebini doğrulamak için sadece bakteri bulmak değil, o bakterinin hastalığa yol açtığını göstermek gereklidir.

Cevap: E

Doğru cevap E) Sonuçları analiz etme şıkkıdır. Çünkü bilim insanı "bağımsız değişken ile bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi inceleme" aşamasında olduğunu belirtiyor, yani henüz deney ya da gözlem yapıp sonuçları değerlendirme aşamasına gelmemiştir. Sonuçları analiz etmek, deneyin veya gözlemin tamamlanmasından sonra yapılır.

Yaygın Yanılgılar: Bazı öğrenciler "bağımsız ve bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemek"ten anında sonuçların analiz edilmesini anlar; oysa bu aşama ancak veriler toplandıktan sonra gelir. Ayrıca gözlem yapmayı, problemi belirlemekten sonra geldiği için atlayabilirler.

Öğrenme İpucu: Bilimsel yöntemde önce problem belirlenir, sonra hipotez kurulur, ardından gözlem ya da deney yapılır ve en sonunda sonuçlar analiz edilir.

Cevap: C

Sonuçlar olumsuz çıktığında, yapılan deneylerin ya da hipotezin yanlış olma ihtimali dikkate alınır. Bu durumda hipoteze geri dönülerek hipotez üzerinde değişiklik yapılması gerekir. Tabloda hipotezin oluşturulması 3. basamakta verilmiştir. Dolayısıyla doğru cevap 3. adımdır.

Diğer Seçenekler

• 1. basamak (gözlemler ve veri toplama) genellikle araştırmanın başında yapılır; olumsuz sonuçta doğrudan buraya dönmek gerekmez.
• 2. basamak (problemin tespiti) araştırmanın başında yapılır, sonuçlara göre tekrar dönülecek aşama değildir.
• 4. basamak (tahminlerin yürütülmesi) hipotezin ardından gelir ancak hipotezin kendisini tekrar gözden geçirmek daha doğrudur.
• 5. basamak (kontrollü deneyler) deneyin uygulandığı aşamadır; hatalı sonuç hipotezde ise deneyler tekrar edilse de hipotez doğru değilse sonuç değişmez.

Yaygın Yanılgılar: Olumsuz sonuç alınca doğrudan gözlem veya problem tanımlamasına dönülmesi, ya da kontrollü deneylerin tekrar yapılmasının hipotez değiştirmek yerine yeterli olacağını düşünmek yaygındır.

Öğrenme İpucu: Bilimsel araştırmada sonuç olumsuz ise önce hipotezi tekrar gözden geçir, gerekirse değiştir ve yeniden test et.

Doğru Cevap Açıklaması: Doğru cevap B) Bağımsız değişkendir. Çünkü kontrollü bir deneyde sonucu değiştiren ve etkisi araştırılan faktöre bağımsız değişken denir. Bu değişken deneyci tarafından değiştirilir ve etkisi ölçülür.

Yaygın Yanılgılar: Bağımlı ve bağımsız değişken kavramlarının karıştırılması en sık rastlanan yanlış anlamadır; sonuçlar bağımlı değişken, deneyde değiştirilen faktör bağımsız değişkendir.

Öğrenme İpucu: Deneyde değiştirilen faktör “bağımsız değişken”, değişen sonuç ise “bağımlı değişkendir”.