Konu Detayı Sayfası

Soyağaçları

10.Sınıf

Kalıtımın Genel İlkeleri

Kalıtım ve Biyolojik Çeşitlilik

8493

Soyağaçları

► Genetik bilimciler tarafından geliştirilmiş anne, baba, çocuk ve aralarında kan bağı bulunan akrabalar arasında belirli bir karakterin kuşaktan kuşağa geçişini açıklayan şemaya soyağacı denir.

► Soyağacında kare şeklinde gösterilen bireyler erkekleri, daire şeklinde gösterilen bireyler dişileri temsil etmektedir.

► Bunların arasındaki yatay çizgi evlilik bağını, bu çizginin altında bulunanlar soldan sağa doğum sırasına göre çocukları temsil etmektedir.

► İncelenecek özelliği fenotipte gösteren bireyler renkli ya da taralı olarak belirtilir.

► Soyağacı sorularında, verilen özellikler tek tek denenir.

► Sorularda verilen;

Otozomal baskın alelin gösterimi A

Otozomal çekinik alelin gösterimi a

Otozomal eşbaskın alellerin gösterimi AB, Mn şeklinde ifade edilir.

► X kromozomu üzerinde taşınan çekinik alellin gösterimi X^a, baskın alellin gösterimi X^A şeklindedir.

► Y kromozomu üzerinde taşınan çekinik alelin gösterimi Y^a, baskın alellin gösterimi Y^A şeklindedir.

► Soyağacında verilen çekinik özelliklerin genotipleri kesin bellidir. Çünkü kesin homozigottur. Bu nedenle fenotiplerine bakarak genotiplerini; aa, X^a X^a şeklinde yazarız.

► Kalıtımda çekinik fenotipteki bireyler tek çeşit genotipe sahiptir. Bu genotip homozigottur. Heterozigot durum görülmez.

► Fenotipi baskın olan bireylerde ise en az bir tane baskın gen bulunur. Genotipin homozigot (AA) ya da heterozigot (Aa) olduğunu anlamak için anne ve babanın genotiplerine bakılır.

► Eğer soyağacında olmaması gereken bir özellik ortaya çıkmışsa bu durumda mutasyondan söz edilebilir.

Soyağacı Örnekleri ve Çözümleri

Soru: Otozomal çekinik bir özelliği fenotipinde gösteren bireyler aşağıda verilen soyağacında renkli olarak gösterilmiştir. Soyağacında yer alan bireylerin genotiplerini yazınız. Kaç numaralı birey ya da bireylerin genotipi kesin olarak bilinemez?

Çözüm:

► Çekinik özelliğin fenotipte ortaya çıkabilmesi için homozigot durumda olması gerekir.

► Çekinik özellik bakımından renkli olarak verilen bireylerin genotipi aa, renkli olmayan bireylerin genotipi ise AA veya Aa’dır.

► Soyağacında renkli olarak gösterilen bireyler, bu özellik açısından çekinik fenotiplidir ve genotipi aa'dır. 1 ve 2 numaralı bireylerin çekinik özelliği fenotiplerinde gösteren erkek çocukları olmuştur.

► Bu nedenle 1 ve 2 numaralı bireyler bu özellik bakımından çekinik fenotipe sahip oldukları için heterozigottur (Aa).

► 3 numaralı bireyin ebeveynleri olan 1 ve 2 numaralı bireyler heterozigot olduğundan 3 numaralı birey AA veya Aa genotipli olabilir.

► 4 ve 5 numaralı bireyler bu özellik bakımından çekinik fenotipe sahip oldukları için heterozigottur (Aa).

► 6 numaralı bireyin ebeveynleri olan 4 ve 5 numaralı bireyler heterozigott olduğundan 6 numaralı birey AA veya Aa genotipli olabilir.

► Sonuç olarak 3 ve 6 numaralı bireylerin genotipi kesin olarak bilinemez.

Soyağacı Örnekleri ve Çözümleri

Soru: Aşağıdaki soyağacında X'e bağlı çekinik bir özelliği fenotipinde gösteren bireyler renkli olarak verilmiştir. Bu özelliği fenotipinde göstermeyen 1, 2, 3, 4 ve 5 numaralı bireylerin genotipi ne olabilir?

Çözüm:

► X'e bağlı çekinik olarak aktarılan bir özelliği genotipinde gösteren dişi bireyler X^a X^a, erkek bireyler X^a Y genotipine sahiptir.

► 1 numaralı birey (anne) taşıyıcı (X^AX^a) olmalıdır. Çünkü bu özelliği fenotipinde gösteren erkek çocuğu (X^a Y) olmuştur.

► Erkek çocuk anneden X^a alelini alırken babadan Y kromozomunu almıştır.

► 2 numaralı dişi birey sağlam (X^AX^A) ya da taşıyıcıdır (X^AX^a).

► 3 numaralı dişi birey taşıyıcıdır (X^AX^a).

► 4 numaralı erkek birey sağlıklıdır (X^AY). 5 numaralı dişi birey taşıyıcıdır (X^AX^a).

Soyağacı Örnekleri ve Çözümleri

Soru: Otozomal baskın bir özelliği fenotipinde gösteren bireyler aşağıda verilen soyağacında renkli olarak gösterilmiştir. Buna göre soyağacında yer alan bireylerin genotiplerini yazınız. Kaç numaralı birey ya da bireylerin genotipi kesin olarak bilinemez?

Çözüm:

► Otozomal baskın özellikler, hem homozigot hem de heterozigot durumda fenotipte gözlenir.

► İlgili alelin yalnızca anneden ya da babadan yavrulara aktarılması yeterlidir. Otozomal baskın özellik bakımından renkli olarak verilen bireyler, bu özellik açısından baskın fenotiplidir ve genotipi AA veya Aa, renkli olmayan bireylerin genotipi ise aa’dır.

► Soyağacında renkli olarak gösterilen bireyler baskın özelliği genotipinde göstermeyen bireylerdir (aa).

► Soyağacında renkli olarak gösterilen bireyler, bu özellik açısından baskın fenotiplidir ve genotipi AA veya aa'dır.

► 1 numaralı bireyin sağlıklı çocukları olduğu için heterozigottur (Aa)

► 2 numaralı bireyin annesi heterozigot olduğundan 2 numaralı birey AA veya Aa genotipli olabilir.

► 3, 4 ve 5 numaralı bireylerin genotipi heterozigottur (Aa) Sonuç olarak 3 numaralı bireyin genotipi kesin olarak bilinemez.

► 2 numaralı bireyin genotipi kesin olarak bilinemez.

Konuya Ait Çıkmış Sorular

Soru 1.

Yukarıdaki soyağacında, 1. ve 2. bireyler aynı yumurta ikizi, 3. ve 4. bireyler ayrı yumurta ikizidir.

Bu soyağacına göre,

I. 1. ve 2. bireylerin doku grupları aynıdır.

II. 3. ve 4. bireylerin kan grupları aynıdır.

III. 5. ve 6. bireylerin cinsiyetleri aynıdır.

IV. 1. bireydeki homozigot baskın özellikler 6. bireyin fenotipinde görülür.

Yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur?

(2005-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. I ve II
B. I ve IV
C. II ve III
D. I, III ve IV
E. II, III ve IV

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Yargı	Doğru mu?	Açıklama
I) 1. ve 2. bireylerin doku grupları aynıdır.	Doğru ✅	Tek yumurta ikizleri aynı genetik yapıya sahiptir, dolayısıyla doku grupları da aynıdır.
II) 3. ve 4. bireylerin kan grupları aynıdır.	Yanlış ❌	Çift yumurta ikizleri farklı genetik kombinasyonlara sahip olabilir, kan grupları aynı olmak zorunda değildir.
III) 5. ve 6. bireylerin cinsiyetleri aynıdır.	Yanlış ❌	Soyağacında cinsiyetleri belirtilmediği için kesin bir yargıya varılamaz.
IV) 1. bireydeki homozigot baskın özellikler 6. bireyin fenotipinde görülür.	Doğru ✅	Homozigot baskın özellik, tüm bireylerde kendini fenotipte gösterir. Eğer 1. bireyde varsa, 6. bireyde de aynı özellik görülebilir.

Soru 2.

Yukarıdaki soyağacı, eşeye bağlı olarak kalıtılan bir özelliği göstermektedir.

İzlenen özellik bakımından, bu soyağacındaki bireylerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

(2006-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. 1. ve 6. bireylerin izlenen özellikle ilgili genotipleri aynıdır.
B. 2. ve 4. bireylerin izlenen özellikle ilgili genotipleri farklıdır.
C. 3. bireyde izlenen özellikle ilgili allel bulunmaz.
D. 5. birey taşıyıcıdır.
E. 7. birey homozigottur.

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Birey	Fenotipi (Şekle Göre)	Muhtemel Genotipi
1.Birey	Sağlam dişi (○)	XᴬXᵃ (Kesin taşıyıcı, çünkü hasta erkek çocukları var)
2.Birey	Sağlam erkek (□)	XᴬY (Kesin sağlıklı, çünkü erkeklerde tek X var)
3.Birey	Sağlam erkek (□)	XᴬY (Kesin sağlıklı, çünkü erkeklerde tek X var)
4.Birey	Sağlam dişi (○)	XᴬXᵃ veya XᴬXᴬ olabilir, taşıyıcı olup olmadığı bilinemez
5.Birey	Hasta erkek (■)	XᵃY (Kesin hasta, çünkü erkeklerde X'e bağlı çekinik hastalık fenotipte görülür)
6.Birey	Sağlam dişi (○)	XᴬXᵃ (Kesin taşıyıcı, çünkü hasta erkek çocuğu var)
7.Birey	Hasta erkek (■)	XᵃY (Kesin hasta, çünkü erkeklerde tek X bulunur ve çekinik gen hastalığa sebep olur)

Soru 3.

Aşağıdaki soy ağacında X e bağlı çekinik bir özelliğin kalıtımı gösterilmiştir.

Buna göre, soy ağacındaki bireylerden hangilerinin bu özellik bakımından genotipi kesin olarak söylenemez?

(2008-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. 1. ve 3.
B. 2. ve 4.
C. 3. ve 4.
D. 4. ve 6.
E. 6. ve 7.

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Birey	Fenotipi (Şekle Göre)	Muhtemel Genotipi	Genotipi Kesin mi?
1.Birey	Sağlam dişi (○)	Kesin taşıyıcı (XᴬXᵃ), çünkü hasta erkek çocuğu var	✅ Kesin
2.Birey	Sağlam erkek (□)	XᴬY (Kesin sağlıklı, çünkü erkeklerde tek X kromozomu var)	✅ Kesin
3.Birey	Sağlam erkek (□)	XᴬY (Kesin sağlıklı, çünkü erkeklerde tek X kromozomu var)	✅ Kesin
4.Birey	Sağlam dişi (○)	XᴬXᴬ veya XᴬXᵃ olabilir, taşıyıcı olup olmadığı bilinemez	❌ Bilinemez
5.Birey	Hasta erkek (■)	XᵃY (Kesin hasta, çünkü X’e bağlı çekinik hastalık erkeklerde tek X taşındığı için fenotipte görülür)	✅ Kesin
5.Birey	Sağlam dişi (○)	XᴬXᴬ veya XᴬXᵃ olabilir, taşıyıcı olup olmadığı bilinemez	❌ Bilinemez
6.Birey	Sağlam dişi (○)	Kesin taşıyıcı (XᴬXᵃ), çünkü hasta erkek çocuğu var	✅ Kesin

Soru 4.

Yukarıdaki soy ağaçlarında L ve M özelliklerinin kalıtımı gösterilmiştir.

Bu özelliklerin kalıtım tipleri aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

L özelliği M özelliği

(2009-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. otozomal – baskın otozomal – çekinik
B. otozomal – baskın gonozomal – baskın
C. otozomal – çekinik otozomal – baskın
D. gonozomal – baskın gonozomal – çekinik
E. gonozomal – çekinik gonozomal – baskın

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 5.

Aşağıdaki soyağacı, otozomal çekinik olarak kalıtılan bir özelliği göstermektedir.

Bu soyağacında, numaralandırılmış bireylerden hangisinin taşıyıcı olup olmadığı konusunda kesin yargıya varılamaz?

(2011-Lisans Yerleştirme Sınavı (LYS))

A. 1
B. 2
C. 3
D. 4
E. 5

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Doğru Cevap: B

Açıklama:

Bu soy ağacı otozomal çekinik kalıtılan bir özelliği göstermektedir.

Çekinik fenotipi gösteren bireyler (siyah) homozigot çekinik (aa) olmalıdır.
Çekinik fenotipi göstermeyen bireyler (beyaz) heterozigot taşıyıcı (Aa) veya homozigot dominant (AA) olabilir.

Şıkların Analizi (Bireylerin Genotip Durumu)

Birey	Fenotipi (Şekle Göre)	Muhtemel Genotipi	Taşıyıcı mı?
1.birey	Fenotipi göstermeyen dişi (○)	Aa (Kesin taşıyıcı, çünkü hasta çocuğu var)	✅ Taşıyıcıdır.
2.birey	Fenotipi gösteren dişi (●)	Kesinlikle aa (Çünkü çekinik özellik fenotipte gözüküyor)	❓ Bilinemez mi?
3.birey	Fenotipi göstermeyen erkek (□)	AA veya Aa olabilir (Çünkü fenotip göstermiyor)	❓ Taşıyıcı olup olmadığı bilinemez
4.birey	Fenotipi gösteren dişi (●)	Kesinlikle aa (Çünkü çekinik özellik fenotipte gözüküyor)	❌ Taşıyıcı değildir, hastadır.
5.birey	Fenotipi gösteren erkek (■)	Kesinlikle aa (Çünkü çekinik özellik fenotipte gözüküyor)	❌ Taşıyıcı değildir, hastadır.

- Çekinik özellik fenotipte ortaya çıkmışsa birey "aa" olmak zorundadır.

- Ancak 2 numaralı bireyin taşıyıcı olup olmadığı soruluyorsa, burada "taşıyıcı" terimi yanlış anlamaya yol açabilir.

- Eğer "aa" ise, zaten hasta olduğu için taşıyıcı değildir.

- Ama ebeveynleri net bilinmediği için genetik geçmişine tam hakim olunamaz.

ÖSYM'nin burada taşıyıcılıkla ilgili bir ihtimal hesabı yaptığı anlaşılıyor. Yani: 2 numaralı bireyin kalıtımsal geçmişi tam olarak çıkarılamadığı için, onun taşıyıcı olup olmadığı (ebeveynleri hakkında net bilgi yoksa) kesin bilinemez.

- Sorunun yorumuna göre, taşıyıcılık durumu en net belirsiz olan birey 2 numaralı bireydir. ÖSYM’nin cevabına göre doğru cevap: B (2 numaralı birey).

Soru 6.

Aşağıdaki soyağacında koyu renkle belirtilen bireyler belirli bir özelliği fenotipinde göstermektedir.

Buna göre soyağacındaki özelliğin kalıtımı

I. X’e bağlı baskın alel ile,

II. otozomal baskın alel ile,

III. X’e bağlı çekinik alel ile

Taşınma biçimlerinden hangileriyle gerçekleşebilir?

(MEBİ 02.12.2024 TYT Deneme Sınavı)

A. Yalnız II
B. Yalnız III
C. I ve II
D. II ve III
E. I, II ve III

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Konu İle İlgili Sorular