Solunum Sisteminin Yapı, Görev ve İşleyişi

Solunum Sisteminin Yapı, Görev ve İşleyişi

İnsanda solunum sistemini oluşturan yapılar;

• Ağız,
• Burun,
• Yutak,
• Gırtlak,
• Soluk borusu ve
• Akciğerlerdir.

Ağız ve Burun

• Solunum sisteminin dış ortam ile bağlantılı yapılarıdır.
• Burun havanın nemlenmesini, ısıtılmasını ve temizlenmesini sağladığından havanın burun yoluyla alınması sağlık açısından önemlidir.
• Burun içi, epitel dokudan oluşan ve mukus salgılayan mukoza tabakası ile kaplıdır.
• Mukus, solunan havayı nemlendirir ve burun kıllarıyla beraber havadaki toz parçalarının tutularak havanın temizlenmesini sağlar.
• Aynı zamanda mukoza tabakasının altında yer alan kılcal damarlar alınan havayı ısıtır. 
• Burun ile ağız boşluğunun arka bölümüne geniz denir.
• Burada yumuşak doku olan geniz etleri bulunur.

Yutak ve Gırtlak

• Ağız ve burun yoluyla alınan hava yutağa oradan da gırtlağa geçer.

Yutak

• Ağız ve burun boşluğunun açıldığı kısımda yer alır.
• Soluk borusu ile yemek borusunun kesiştiği yerde, tüp şeklindeki yapıdır.
• Yutak, büzücü kaslarla çevrilmiştir. 
• Yutak çevresinde lenf düğümleri olan bademcikler bulunur.

Gırtlak

• Kıkırdak yapıda olup dil kökü ile bağlantılıdır. 
• Giriş bölümünde gırtlak kapağı (epiglottis) bulunur. 
• Gırtlak kapağı yutkunma sırasında soluk borusunun önünü kapatarak besinin yemek borusuna geçmesini sağlar.
• Gırtlakta bulunan ses tellerinin akciğerlerden gelen hava ile çarpışmasıyla meydana gelen titreşimler sesi oluşturur.

Soluk Borusu

• Gırtlakla bağlantılı olan kısımdır. 
• 10-12 cm uzunluğunda, 2-2,5 cm çapında olan soluk borusunun yapısında “C” şeklinde kıkırdak halkalar bulunur. 
• Kıkırdak halkalar, soluk borusunun daralmasını ve çökmesini önleyerek direnç kazandırır.
• Soluk borusunun kıkırdak içermeyen ve düz kaslardan oluşan arka yüzünde yemek borusu yer alır.

• Soluk borusunun iç yüzeyi silli epitel hücreleri ile örtülüdür.
• Siller, alınan havanın tersi yönünde dalgalanarak içeri giren tozu ve  mikroorganizmaları tutar. 
• Epitel hücreleri arasında bulunan goblet hücreleri, mukus üreterek iç yüzeyin daima nemli kalmasını sağlar. 
• Soluk borusunun dış kısmı ise bağ dokudan oluşmuştur.
• Soluk borusu, akciğerlere girerken bronş denilen iki kola ayrılır.
• Bronşlarda kıkırdak halkalar tamdır fakat daha küçüktür.
• Bronşlar akciğere girdikleri yerde pek çok kola ayrılarak ağaç görünümü oluşturur.
• Bu kolların her birine bronşçuk denir.
• Bronşçuklarda kıkırdak halkalar bulunmaz.
• Bronşçukların uçlarında kılcal damarların çevrelediği alveol denilen hava keseleri bulunur.

Akciğerler

• Göğüs boşluğunda bulunan akciğerler, sağ ve sol akciğer olmak üzere bir çifttir. 
• Sağ akciğer 3 loplu, sol akciğer 2 lopludur.
• Sol akciğerin küçük olmasının nedeni yanında kalbin bulunmasıdır. 
• Akciğerler pembe renkli, esnek, sünger görünümlü organlardır.

• Yapılarında yaklaşık olarak 300 milyon alveol bulunur.
• Alveoller üzüm salkımı biçimindedir ve akciğerlerin içinde geniş bir solunum yüzeyi oluşturur.
• Her bir alveol tek katlı yassı epitel dokudan oluşmuştur. Alveollerin etrafı bir file gibi kılcal damar ağı ile sarılıdır.
• Gaz değişimi, alveollerdeki hava ile onları çevreleyen kılcal damarlar arasında difüzyonla gerçekleşir. 
• Akciğerlerin etrafında plevra denilen çift katlı zar bulunur.
• İç zar, akciğer dokusuna tamamen yapışıktır. 
• Dış zar ise göğüs kafesinin ve altta diyaframın üst yüzüne yapışmıştır.
• İki zar arasındaki boşluğa plevra boşluğu denir ve içi lenf sıvısı ile doludur.
• Bu sıvı, akciğerlerin nemli kalmasını ve soluk alıp verme sırasında rahat hareket etmesini sağlar.
• Bronşların, kan damarlarının ve sinirlerin akciğerlere girdiği yerlerde plevra zarı bulunmaz.
• Akciğerler, iç hava basıncı nedeniyle gergin konumdadır.
• Göğüste bir yaralanma sonucu plevra boşluğuna hava girerse akciğerler söner.
• Mikroorganizmaların kan yolu ile plevra boşluğuna girmesi sonucu plevra zarı iltihaplanabilir.

Soluk Alıp Verme Mekanizması

• Soluk alıp verme, kaburgalar arası kasların ve diyafram kasının kasılıp gevşemesiyle gerçekleşir.
• Bu olay sırasında oksijen difüzyonla onları saran kılcal damarlara geçerken karbondioksit kılcal damarlardan alveollere geçer.
• Soluk verme olayında akciğerlerin geri yaylanma basıncı da etkilidir. 
• Geri yaylanma basıncı akciğerlerin yapısındaki elastik liflerle ve plevra sıvısının oluşturduğu yüzey gerilimiyle sağlanır.
• Soluk alma kasların kasılmasıyla gerçekleşir ve enerji harcanır.
• Soluk verme sırasında kaslar gevşer.
• Soluk verme soluk almaya göre pasif bir olaydır.
• Ancak kaslar hem kasılırken hem gevşerken enerji harcadığından soluk verme olayında da soluk alma kadar olmasa da enerji harcanır.

Soluk Alma

• Diyafram kası kasılır ve diyafram düzleşir.
• Kaburgalar arası kaslar kasılır. Kaburgaların uçları öne ve yukarı doğru hareket eder. 
• Göğüs kafesi genişler. Akciğerlerin hacmi artar ve iç basınç azalır. 
• Akciğerler hava ile dolar ve soluk alma gerçekleşir.

Soluk Verme

• Diyafram kası gevşer ve diyafram kubbeleşir. 
• Kaburgalar arası kaslar gevşer. 
• Kaburga uçları aşağıya ve arkaya doğru hareket eder.
• Göğüs kafesi daralır.
• Akciğerlerin hacmi azalır ve iç basınç artar.
• Akciğerlerdeki hava atmosfere verilir ve soluk verme gerçekleşir.

Dikkat!!!

• Solunum hareketlerini omurilik soğanı kontrol eder.
• Kandaki karbondioksit miktarının artması, kanın asitlik değerini artırır ve pH düşer.
• Bu durumda omurilik soğanı uyarılır.
• Uyarılan omurilik soğanı otonom sinirlerle diyaframı ve kaburgalar arası kasları uyarır.
• Böylece soluk alıp verme hızlanır ve kan pH’ı belli sınırlar içinde tutulur.