Protist Alemi
► Tamamı ökaryot hücre yapısına sahiptir.
► Zarla çevrili organelleri ve çekirdekleri vardır.
► Çoğunluğu tek hücrelidir. (Bazı algler çok hücrelidir.)
► Tatlı ve tuzlu sularda, nemli topraklarda, diğer hayvansal organizmaların vücutlarında ve vücut sıvılarında yaşarlar.
► Çok çeşitli beslenme şekilleri görülür.
► Ototrof, heterotrof, hem ototrof hem heterotrof beslenen türleri vardır.
► Heterotrof beslenenlerde saprofit (ayrıştırıcı) ve parazit türler bulunur. Ototrof beslenenler ise fotosentez yaparlar. (Öglena ve algler)
► Üretici olanlarda klorofil, kloroplastın içinde bulunur.
► Atmosferdeki oksijenin büyük bir miktarını sularda yaşayan Algler üretir. Özellikle tek hücreli olan algler.
► Bazı türlerinde aktif yer değiştirmeyi sağlayan sil, kamçı, yalancı ayak gibi uzantılar vardır.
► Tatlı sularda yaşayan türlerinde Kontraktil Kofullar bulunur. Bu kofullar hücreye giren tatlı suyun dışarı atılmasını sağlar. Tuzlu sularda yaşayanlarda kontraktil koful yoktur.
► Bazı türlerde birden çok çekirdek bulunabilir.
► Üremeleri; eşeyli, eşeysiz, hem eşeyli hem eşeysiz (metagenez) şekillerinde olur.
► Bazı türlerde hücre içi sindirim görülür.
► Bazı çok hücreli alglerde iş bölümüne dayalı Koloni oluşturma yeteneği vardır.
Protista Alemi 6 Şubeden Oluşur
1. Kamçılılar (Öglena)
2. Kök Ayaklılar (Amip)
3. Silliler (Paramesyum)
4. Sporlular (Plazmodium)
5. Cıvık Mantarlar
6. Algler
1. Kamçılılar
► Tatlı ve tuzlu sularda yaşarlar.
► Tatlı sularda yaşayanlarda kontraktil kofullar bulunur.
► Kamçı aktif hareket ve yer değiştirmeyi sağlar.
► Heterotrof beslenenlerin çoğu parazittir. Örneğin Trypanosoma; kamçılı olup çeçe sineği ile insana taşınır ve Afrika Uyku Hastalığına neden olur.
► Hem ototrof hem de heterotrof beslenen türleri vardır. Öglena buna örnektir.
Afrika Uyku Hastalığı, Trypanosoma brucei adında mikroskobik bir parazit yüzünden oluşuyor.
Bu parazit, tsetse sineği denen bir böcek tarafından insanlara bulaştırılıyor.
İlk başlarda ateş, baş ağrısı, kas ağrıları ve yorgunluk gibi belirtiler görülüyor. Hastalık ilerledikçe sinir sistemini etkileyerek uyku düzeninde bozukluklara, konsantrasyon zorluklarına ve hatta ciddi sağlık sorunlarına neden olabiliyor.
Erken teşhis edilirse ilaçlarla tedavi edilebiliyor; fakat ileri evrelerde tedavi daha zorlaşıyor ve kullanılan ilaçların yan etkileri de olabiliyor.
Bu yüzden, özellikle tsetse sineklerinin yoğun olduğu bölgelerde dikkatli olmak ve korunma yöntemlerine önem vermek çok önemli.
Öglenanın Genel Özellikleri
♦ Tek hücreli ve ökaryot bir canlıdır.
♦ Kontraktil koful bulunur.
♦ Boyuna bölünerek eşeysiz olarak çoğalır. (Amitoz bölünme ile)
♦ Kloroplastı vardır. Gündüz fotosentez yapar. Gece ise heterotrof beslenir. (Hem ototrof hem heteretrof beslenme yapar)
♦ Işığı algılayan göz lekesi sayesinde ışığın olduğu yere doğru hareket eder.
♦ Heterotrof beslenirken besinlerini hücre ağzıyla alır. Endositoz yapabilir.
♦ Kamçı ile aktif hareket eder.
► Öglena ve paramesyum gibi ökaryotik tek hücreli canlılarda hücre zarının dışında Pelikula denilen koruyucu bir örtü tabaka bulunur. Pelikula hücre çeperi değildir.
Öglena fotosentez yaptığı için; bitkilere, Heterotrof beslenebildiği ve aktif hareket ettiği için ise hayvana benzetilir.
► Üremeleri; eşeyli üreme veya eşeysiz üreme şeklinde olur.
2. Kök Ayaklılar
► Yalancı ayakları ile aktif hareket ederler. Ayrıca fagositoz yaparak besinlerini yakalarlar.
► Tamamı heterotrof beslenir.
► Tatlı sularda yaşayan türlerinde kontraktil kofullar bulunur.
► Üremeleri; eşeyli üreme ya da eşeysiz üreme şeklinde olur. Her yönden bölünerek eşeysiz ürerler. (Amitoz ile)
► En bilinen örneği amiptir.
Amipin Genel Özellikleri
♦ Tek hücreli ve ökaryot bir canlıdır. Tatlı sularda yaşar.
♦ Besinlerini yalancı ayaklarıyla dışarıdan hazır alır ve besin kofullarında sindirir.(Endositoz = fagositoz ve pinositoz ile)
♦ Kontraktil koful ve besin kofulları vardır.
♦ Bazılarında kalsiyum karbonat ve silisten oluşan kabuk bulunur.
♦ Parazit olanları vardır. Bunlar insan bağırsağında amipli dizanteriye neden olur.
3. Silliler
► Tatlı ve tuzlu sularda yaşarlar.
► Tatlı sularda yaşayanlarda kontraktil koful bulunur. Tuzlu sularda yaşayanlarda kontraktil koful bulunmaz.
► Silleri ile aktif hareket ederler.
► Tamamı heterotrof beslenir.
► Eşeyli ve eşeysiz üreyebilen türleri vardır.
► En bilinen örneği Paramesyum'dur. (Terliksi Hayvan)
Paramesyumun Genel Özellikleri
♦ Tek hücreli ve ökaryot bir canlıdır.
♦ Silleri ile aktif hareket ederler.
♦ Kontraktil koful taşır. Heterotrof beslenir.
♦ Ağız ve yutak dışında kalan kısımlarını sert bir Pelikula örter. Pelikula hücre zarının dışında koruyucu bir tabakadır.
♦ Eşeysiz üremesi; enine bölünerek olur (amitoz ile).
♦ CO2 ve NH3 gibi boşaltım atıkları vücut yüzeyinden difüzyon ile atılırken sindirim atıkları anüsten atılır.
♦ Hücresinde büyük ve küçük iki tip çekirdek bulunur.
♦ Büyük çekirdek hayatsal olaylarda ve eşeysiz üremeden sorumlu iken, küçük çekirdek ise genetik çeşitliliği sağlayan eşeyli üremeden (konjugasyon) sorumludur.
♦ Vücut savunmasında görev alan Trikosist yapılar bulunur.
4. Sporlular
► Tek hücreli ökaryot canlılardır.
► Aktif hareketi sağlayan özelleşmiş yapıları yoktur.
► Kontraktil koful taşımazlar.
► Tamamı heterotrof beslenir ve parazittir.
► Besinlerini bulundukları ortamdan monomer halinde difüzyon ve osmosla alırlar.
► Üremeleri; metagenez (döl değişimi) ile olur. Spor hücreleri ile çoğalırlar.
► Metagenez; eşeysiz ve eşeyli üremenin birbirini takip etmesidir.
► En bilinen örneği; Plazmodium Sporudur.
► Plazmodium sporu; (n) kromozomlu, tek hücreli ökaryot bir canlıdır.
► Bataklık gibi alanlarda yaşar.
► Anofel cinsi dişi sivrisinek tarafından insanlara taşınır ve insan kanına bırakılır.
► Plazmodium; insan kanında çoğalarak Sıtma Hastalığına neden olur.
Plazmodium adındaki parazitlerin neden olduğu bir hastalıktır.
Bu parazitler, enfekte olmuş bir kişinin kanını aldıktan sonra dişi anofel sivrisinekleri tarafından başka insanlara geçer.
İlk başlarda yüksek ateş, titreme, baş ağrısı, kas ağrıları ve yorgunluk gibi belirtiler görülür. Hastalık ilerledikçe, karın ağrısı, kusma ve ishal gibi daha ciddi semptomlar ortaya çıkabilir.
Erken teşhis edilip uygun antimalaryal ilaçlarla tedavi edildiğinde iyileşme şansı artar; ancak geç teşhis durumunda komplikasyonlar gelişebilir.
Bu yüzden sivrisinek ısırıklarından korunmak için sineklik, böcek kovucu sprey ve uzun kollu giysiler kullanmak çok önemlidir.
► Üremesi eşeysiz üremenin eşeyli üremeyi takip ettiği metagenez ile olur.
| Plazmodium ve Trypanosoma gibi protistler; hayvan benzeri protistler anlamına gelen Protozoon olarak adlandırılırlar. |
5. Cıvık Mantarlar
► Tek hücreli ökaryot canlılardır.
► Belirgin bir şekilleri yoktur.
► Nemli ortamlarda ve organik maddelerin çok olduğu yerlerde çürükçül beslenirler.
► Tamamı heterotrof beslenir.
► Amip gibi yalancı ayaklar oluşturarak hareket ederler ve fagositoz yaparak beslenirler.
► Hücre çeperleri ve klorofilleri yoktur.
► Bazı türleri ölü organik atıklarla saprofit beslenir. Bazıları ise mayalarla beslenir.
► Hareketsiz ve hareketli olan türleri vardır. Hareketli olanlarda; sil, kamçı, yalancı ayak gibi yapılar bulunabilir.
|
Cıvık mantarlar; bir mantar türü değildir. ♦ Çünkü; kitin yapılı hücre çeperi bulunmaz. Mantarlar gibi pasif değil aktif hareket ederler. ♦ Mantarlara benzeyen yanı ise saprofit beslenme yapmalarıdır. |
6. Algler
► Tek hücreli ve çok hücreli olan ökaryot canlılardır.
► Çok hücreli algler; işbölümüne dayalı koloniler oluşturabililer.
► Eşeyli ve eşeysiz üreme yaparlar.
► Selülozdan oluşan hücre duvarları vardır.
► Glikozun fazlasını nişasta olarak depo ederler.
► Renk pigmentleri taşırlar. Yeşil dışında mor, kırmızı, hahverengi ve sarı renkli pigmentler bulundururlar. Alglerin bu renkleri sınıflandırılmalarında kullanılır. Örnek; kahverengi algler, sarı algler gibi.
► Ototrof beslenirler. Kloroplastları vardır. Işık enerjisini kullanarak fotosentez yaparlar.
► Büyük çoğunluğu tatlı ve tuzlu sularda yaşar. Nemli ortamları severler.
► Suda yaşayan tek hücreli alglere Fitoplanktonlar da denir. Bunlar mikroskobik olup fotosentez ile atmosferdeki oksijenin büyük bir kısmını üretirler. (Fotosentez ile) Bu nedenle hem diğer canlılar için hem de doğal döngü için çok önemli canlılardır.
| Yeryüzünde üretilen besin ve oksijenin büyük çoğunluğu alglerden sağlanmaktadır. |
|
♦ Algler bitki değildir. Bitki benzeri protistlerdir. Çünkü gerçek kök, gövde ve yaprakları yoktur. ♦ Bitkilere benzeyen yönleri; kloroplast ve renk pigmentleri taşımaları, fotosentez yapmaları, selüloz yapılı hücre duvarı taşımaları, nişasta depolamalarıdır. |
| Sularda yaşayan aktif hareket edemeyen, akıntıya bağlı olarak yer değiştirebilen canlılara genel olarak Plankton denir. Alg gibi fotosentez yapabilenlere; Fitoplanktonlar denir. Suda diğer mikroorganizmalardan beslenen tüketici olanlara ise Zooplankton denir. |
Alglerin Biyolojik ve Ekonomik Önemi
► Madde döngülerinde ve besin zincirlerinde önemli rol oynarlar.
► Bazı alg türleri vitamin, mineral ve protein yönünden zengin oldukları için besin olarak tüketilir.
► Kozmetik sanayinde alglerden çeşitli ürünler elde edilir.
► Yapısal özelliklerinden dolayı jel oluşturan maddeler elde edilir. Örneğin; dondurma yapımında, puding ve mayonez gibi işlenmiş besinlerde yoğunlaştırıcı olarak kullanılırlar.
► Çikolatanın sertleştirilmesi ve şeklini koruması için kullanılırlar.
► Boya, ilaç ve krem gibi kozmetiklerin üretiminde kullanılırlar.
► Diatome gibi bazı alglerin hücre çeperinde silisli maddelerde bulunur. Bu çeper kalıntıları okyanus diplerinde birikir. Bunlar işlenerek diş macunu yapımında ve ısı yalıtımında kullanılır.
Konu İle İlgili Sorular
Soru 1.
Tatlı sularda yaşayan tek hücreli canlılardan olan Paramesyum, yoğunluk farkı nedeniyle sürekli hücre içine su alır. Eğer sitoplazmanın su oranını azaltamazsa aşırı su birikimi sonucu şişerek patlayabilir. Paramesyum gibi tatlı sularda yaşayan tek hücreli canlılarda, kontraktil kofullar hücre içindeki fazla suyu ATP harcayarak hücre dışına pompalar. Bu mekanizma sayesinde hücre içindeki basınç dengelenir ve hücre zarar görmekten korunur. Ancak kontraktil koful faaliyetinin etkili olabilmesi için ATP üretimi gereklidir, bu da oksijenli solunuma bağlıdır.
Yukarıda verilen bilgiye dayanarak aşağıdaki yargıları değerlendiriniz:
I. Kontraktil kofulların fazla suyu atması boşaltım olayıdır.
II. Tatlı sularda yaşayan bakterilerde kontraktil kofulların varlığı bir modifikasyondur.
III. Oksijen azlığı kontraktil koful faaliyetini olumsuz etkiler.
Bu yargılardan hangileri doğrudur? Yanıtınızı açıklayınız.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 2.
Bir öğrenci, protista kültüründen aldığı bir damla suyu mikroskopta incelemiştir. Bu inceleme sırasında şu gözlemleri yapmıştır:
- Bir protistanın ikiye bölünmek üzere olduğunu,
- İkinci bir protistanın daha küçük bir protista türünü hücre zarıyla sararak hücre içine hapsettiğini,
- Üçüncü bir protistanın kamçısıyla görüntü alanından hızla uzaklaştığını.
Bu gözlemler, protistaların canlıların ortak özelliklerinden bazılarını gerçekleştirdiğini gösterir. Canlıların ortak özellikleri arasında beslenme, hareket etme, iç dengeyi (homeostazi) sağlama ve üreme gibi temel süreçler yer alır. Öğrencinin gözlemleri bu özelliklerin bazılarını ortaya koymaktadır.
Öğrencinin yaptığı gözlemlerden yola çıkarak canlıların ortak özelliklerinden;
I. Beslenme
II. Hareket etme
III. İç dengeyi (homeostazi) sağlama
IV. Üreme
Hangilerinin bu gözlemlerle belirlenebileceğini açıklayınız.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 3.
Murat, biyoloji dersinde amip adlı tek hücreli canlının beslenme ve hareket şekillerini öğrenir. Amip, yalancı ayakları sayesinde hareket ederken besinleri de bu uzantılarla yakalayıp hücre içine alır.
Amip’in beslenme şekli hangi özelleşmiş yapısı sayesinde gerçekleşir? Bu özelleşmiş yapı amipin yaşadığı ortamda hangi avantajları sağlar?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 4.
Ege, biyoloji dersinde cıvık mantarları inceler ve bu canlıların bazı özelliklerini öğrenir. Cıvık mantarlar, nemli ortamlarda yaşar ve çürükçül beslenme yapar. Amip gibi yalancı ayaklar oluşturur ve hareket eder.
Cıvık mantarlar, amiplerle hangi özellikleri paylaşır? Mantarlarla benzer özellikleri nelerdir?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 5.
Elif, tatlı su birikintisinden aldığı bir örneği mikroskopta incelerken tek hücreli, kontraktil kofulu, kloroplastlı ve kamçılı bir organizma görür. Bu organizma, hem fotosentez yaparak beslenir hem de gerektiğinde dışarıdan hazır besinleri alarak heterotrof beslenme yapar.
Elif’in gözlemlediği bu canlı nedir? Bu canlının sahip olduğu farklı beslenme şekilleri ve yaşadığı ortamdan dolayı, hangi adaptasyonlara sahip olduğu söylenebilir?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 6.
Mehmet, bir biyoloji etkinliğinde, sporlarla çoğalabilen, hareket organeli olmayan, kan hücrelerinde çoğalarak sıtma hastalığına yol açabilen bir protist türü hakkında bilgi edinir.
Mehmet’in öğrendiği bu protist nedir? Bu protist türü, nasıl bir üreme şekline sahiptir ve nasıl bir hastalığa yol açar?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 7.
Ayşe, bir tatlı su gölünden örnek alarak bir terliksi hayvan (Paramesyum) gözlemler. Terliksi hayvanın üzerinde küçük, tüysü yapılar bulunur ve bu yapılar sayesinde aktif olarak hareket eder.
Ayşe’nin gözlemlediği terliksi hayvan (Paramesyum) hangi yapısı sayesinde hareket eder ve bu yapı ona hangi avantajları sağlar? Paramesyum’da başka hangi adaptif özellikler bulunur?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 8.
Tatlı sularda yaşayan tek hücreli canlılardan olan Paramesyum yoğunluk farkı ile sürekli hücre içine su alır. Sitoplazmanın su oranını azaltamadığı takdirde aşırı şişme sonucu patlayabilir. Sadece tatlı sularda yaşayan tek hücreli canlılarda bulunan kontraktil kofullar suyun fazlasını ATP harcayarak hücre dışına pompalar ve iç basıncı dengede tutarlar.
Buna göre;
I. Kontraktik kofulların fazla suyu atması boşaltım olayıdır.
II. Tatlı sularda yaşayan bakterilerde kontraktil kofulların varlığı bir modifikasyondur.
III. Oksijen azlığı kontraktil koful faaliyetini olumsuz etkiler.
Yargılarından hangileri doğrudur?
A. Yalnız IB. Yalnız II
C. Yalnız III
D. I ve III
E. I, II ve III
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 9.
Selin, biyoloji dersinde, tatlı su ve denizlerde yaşayan, fotosentez yaparak ototrof beslenen ve tek ya da çok hücreli olabilen bir protist grubu olan algleri inceler. Alglerin, fotosentez yaparak oksijen ürettiğini ve besin zincirinde önemli bir yere sahip olduğunu öğrenir.
Algler neden bitki olarak kabul edilmez? Alglerin ekosistem ve besin zinciri açısından önemi nedir?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...