Omurgalı Hayvanlar

Omurgalı Hayvanlar

► Tamamı çok hücreli ve ökaryottur.

► Sırt kısımlarında omurga bulunur. Sinir şeridi (kordonu) bu omurganın içinden geçer. Merkezi sinir sistemi (beyin ve omurilik) bulunur.

► Kıkırdak veya kemikten yapılmış iç iskelet bulunur.

► Tamamında kapalı dolaşım sistemi görülür.

► Kanlarında O₂ ve CO2 gazlarının taşınmasını sağlayan solunum pigmenti (hemoglobin) bulunur. Hemoglobinleri; alyuvar hücrelerinin içindedir. Ayrıca kana kırmızı renkte verir.

► Kalp yapısı; balıklarda memelilere doğru gidildikçe gelişir. Kalpleri en az 2 en çok 4 odacık bulundurur. (Bu odacıklar kulakçık ve karıncıklardır.)

► Eşeyli üreme yaparlar. Balık ve iki yaşamlılarda dış döllenme, sürüngen, kuş ve memelilerde iç döllenme görülür. Kuş ve memelilerde yavru bakımı vardır.

► Boşaltım organları böbreklerdir. Boşaltım atıkları amonyak, üre ve ürik asittir.

► Suda yaşayanlar solungaç, karada yaşayanlar ise deri ve akciğer solunumu yapar. Tamamı O₂'li solunum yapar.

► Bir çoğunun gövdesine bağlı iki çift üyesi vardır. Bu üyeler; tutma, yüzme, yürüme ve uçmaya uyum sağlayacak şekilde farklılaşmıştır.

► Besinlerini katı parçalar halinde alırlar. Çiğneyerek yutarlar. (Holozoik beslenme yaparlar.)

► Omurgalıların otobur (otçul = herbivor), etobur (etçil = karnivor), hem otobur hem etobur (hepçil = omnivor) beslenen türleri vardır.

► Soğuk kanlı veya sıcak kanlı olanları vardır.

♦ Soğuk kanlılar; balık, kurbağa ve sürüngenlerdir. Vücut sıcaklığı çevre koşullarına göre değişen canlılardır. Temiz ve kirli kan vücutlarında karışık olarak dolaşır.

♦ Sıcak kanlılar; kuşlar ve memelilerdir. Vücut sıcaklıkları sabit olan (insanda 36 ^oC gibi) canlılardır. Vücutlarında temiz ve kirli kan birbirine karışmaz.

► Aktif hareket ederler. Hareket organları; yüzgeç, kanat, kol ve bacaklardır.

► Embriyonik dönemde; endoderm, ektoderm ve mezoderm tabakalarından gelişirler. Kuyruk oluşumu görülür ama çoğunda kuyruk körelmiştir.

Basitten gelişmişe doğru omurgalılar yukarıda gösterilmiştir.

Balıklar

► Balıklar, tatlı ve tuzlu sularda yaşar.

► Vücutları suyu geçirimsiz pullarla kaplıdır. Ancak pulları Keratin yapılı değildir.

► Kıkırdak ve kemikten oluşan iç iskeletleri vardır. Köpek balığı, çekiç balığı ve vatoz gibi türlerinde iç iskelet kıkırdaktan oluşur. Hamsi, levrek, çupra, sazan vb.türlerde ise iç iskelet kemikten oluşur.

► Kıkırdaklı balıklarda solungaç kapağı bulunmaz.

► Köpek balığı gibi bazı türleri hariç dış döllenme, dış gelişme görülür. Yavru bakımı genelde yoktur.

► Köpekbelığı kıkırdaklı bir balık olup iç döllenme yapar.

► Isı yalıtımı yapamadıkları için soğukkanlı canlılardır. Kış uykusuna yatmazlar.

► Solungaç solunumu yaparlar. Deri solunumu yapamazlar. Atmosferdeki O₂'yi kullanamazlar. Sadece sudaki çözünmüş O₂'yi kullanırlar.

► Bazıları solungaç solunumu ile birlikte akciğer solunumu da yapar. 

► Boşaltım atıkları amonyaktır. Boşaltım organları böbrektir.

► Kapalı kan dolaşımı görülür. Kalpleri iki odacıklıdır. Bir kulakçık bir karıncıktan oluşur. Kalplerinde daima kirli kan bulunur.

► Kalpteki kirli kan (Kirli kan CO₂'ce, temiz kan O₂'ce zengindir.) solungaçlara gider. Burada temizlendikten sonra kalbe geri dönmeden direk vücuda gönderilir. Yani küçük kan dolaşımı (Kalp ile solunum organı arasındaki dolaşımdır.) görülmez. Sadece büyük kan dolaşımı  (kalp ile vücut arasındaki dolaşımdır.) olur.

► Köpek balıkları hariç çoğu balıkta suda batmadan kalmayı sağlayan hava kesesi bulunur. Köpek balıkları batmamak için sürekli yüzmek zorundadır.

► Kalplerinde daima kirli kan bulunduran ve küçük kan dolaşımının görülmediği tek omurgalı sınıfıdır. Temiz ve kirli kan vücutlarında karışmaz. Yani kalpte kirli, vücutta temiz kan bulunur. Kanı vücuda kalp değil solunum organı (solungaçlar) gönderir.

Balıklar 3 alt grupta incelenir.

1. Çenesiz Balıklar: Çene, yüzgeç, pul ve dişleri yoktur. Bazıları yunus, balina gibi canlılara ağızlarıyla tutunup, onların vücut sıvılarını emerek parazit beslenir.

2. Kıkırdaklı Balıklar: Embriyonik dönemde oluşan kıkırdak iskeleti yaşamları boyunca korurlar. Derileri pullarla kaplıdır. Tuzlu suda yaşarlar. Hareketli çeneleri ve dişleri vardır. İç döllenme yaparlar. Örnek; köpek balığı, vatoz balığı vb.

3. Kemikli Balıklar: İç iskeletleri kemikten oluşur. Derileri pullarla kaplıdır. Hareketli çeneleri ve dişleri vardır. Tatlı ve tuzlu sularda yaşarlar. Büyük çoğunluğu dış döllenme yapar. Bazı türlerinde iç döllenme görülür. Örnek; levrek, ton balığı, hamsi, alabalık vb.

İki Yaşamlılar (Kurbağalar)

► Hem suda hem de karada yaşadıkları için İki Yaşamlılar (Amfibia) olarak adlandırılmıştır.

► Metamorfoz (başkalaşım) geçirirler.

► Tatlı sularda ve nemli karasal bölgelerde yaşarlar.

► Döllenme ve embriyonik gelişimleri suda olur.

► Embriyonik gelişimini tamamlamadan yumurtadan çıkan yavrulara Larva denir.

► Larvalar; başkalaşım geçirip ergin kurbağalara dönüşürler.

► Larva döneminde solungaç solunumu, ergin dönemde ise akciğer ve deri solunumu yaparlar.

► Derileri çıplak, nemli ve kaygandır. Derilerinde bol miktarda mukus üreten goblet hücreleri bulunur. Mukus deriyi nemli ve kaygan tutar.

► Kış uykusuna yatarlar.

► Boşaltım organı böbrektir. Boşaltım atıkları; embriyonik dönemde amonyak, ergin dönemde ise üredir.

► Ergin kurbağalarda akciğerlerle gaz alışverişi yetersiz olduğunda deri solunumu da yaparlar. 

► Dış döllenme dış gelişme görülür.

► Kalpleri 3 odacıklıdır. 2 kulakçık ve 1 karıncıktan oluşur. Karıncık tek olduğu için temiz ve kirli kan kalpte karışır. Temiz ve kirli kan karışık olarak kalpten vücuda pompalanır. Bu durum;

♦ Soğuk kanlı olmalarına,

♦ Vücut sıcaklıklarının çevre sıcaklığına bağlı olarak değişmesine,

♦ Kış uykusuna yatmalarına neden olur.

► Hem küçük hem de büyük kan dolaşımı görülür.

► Ağaç kurbağası, yeşil kurbağa, kara kurbağası, kuyruklu kurbağa (semender) örnektir.

Süngerler

► Süngerlerin tamamı çok hücrelidir. Hayvanlar aleminin en basit olanıdır.

► Hücreleri tam olarak farklılaşmadığı için doku, organ ve sistemleri bulunmaz.

► Duyu, sinir ve kas hücreleri bulunmadığı için aktif hareket edemezler.

► Vücutlarında çok sayıda Por denilen açıklıklar bulunur. Bu açıklıklardan giren su ile süngerlerin vücut hücreleri arasında; gaz alışverişi, besin alımı ve atıkların uzaklaştırılması (difüzyon ile) sağlanır.

► İç iskelet taşırlar. İç iskeletleri inorganik ve organik maddelerden oluşmuştur.

► Yakaladıkları mikroorganizmaları ve organik parçaçıkları hücre içine alarak hücre içi sindirim yolu ile parçalarlar.

► Çoğu denizlerde çok azı ise tatlı sularda bir zemine bağlı olarak hareketsiz yaşarlar.

► Embriyonik tabakalardan biri olan Mezoderm Tabakası taşımazlar. (Endoderm ve Ektoderm tabakaları vardır.)

► Vücutları torba, kadeh veya vazo şeklindedir.

► Asimetrik (şekilsiz) veya radyal simetri vücut yapısına sahiptirler.

► Eşeyli ve eşeysiz yolla üreyebilirler.

► Çoğu sünger Hemafrodittir (Çift eşeyli). Aynı canlı hem yumurta hem sperm üretir. Kendi kendini dölleyebilir.

► Rejenerasyon (kendini yenileme) yetenekleri yüksektir.

► Vücutları parçalara ayrıldığında, her bir parçadan yeni bir canlı oluşabilir. Bazı sünger türleri ev ve vücut temizliğinde kullanılmaktadır.

► Banyo süngeri, fıçı süngeri, vazo ve cam süngeri bunlara örnek verilebilir.

Sölenterler

► Süngerlerden daha gelişmiş organizasyona sahip hayvanlardır.

► Çoğu denizlerde çok azı ise tatlı sularda yaşar.

► Denizanası, hidra, denizşakayığı ve mercanlar sölenterlere grubundan canlılardır.

► Sölenterlerde; sabit ve serbest yüzücü olmak üzere iki genel vücut formu vardır.

► Sabit vücut formuna sahip olanlar; hidra, mercan ve denizşakayığıdır.

► Yüzücü vücut formuna ise denizanaları örnek verilebilir.

► Vücutları doku düzeyinde bir organizasyona sahiptir. Bu nedenle kas ve sinir dokuları ile üreme organları bulunur. Ancak boşaltım ve solunum sistemleri yoktur.

► Hücrelerinin çoğu su ile doğrudan temas halinde olduğu için madde alışverişi vücut yüzeyi ile yapılır.

► Bazı türleri diğer canlılarla karşılıklı faydaya dayalı (mutualist) ortak yaşam şekilleri oluşturabilir.

► Deniz anemonu ile palyaço balığı arasındaki birliktelik.

► Bazı sölenterler mavi renkli bir ışık saçar. Buna Biyolüminesans denir. Bu ışık; avlanmak, avcılardan korunmak, kendi türü ile ya da diğer türlerle ilişki kurmak için kullanılır.

► Eşeysiz üremeleri tomurcuklanma ile eşeyli üremeleri ise Metagenez ile olur. (Metagenez; eşeyli ve eşeysiz çoğalmanın birbirini takip ettiği özel üreme şeklidir.)

► Ayrı ayrı veya koloni halinde yaşayan türleri vardır.

► Süngerlerde olduğu gibi embriyonik tabakalarda Mezoderm yoktur. Sadece Endoderm ve Ektoderm Tabakalarından gelişirler.

► Çoğunun hayat döngüsünde iki evre görülür. Bunlar;

1. Polip Evresi,

2. Medüz Evresidir.

► Polipler genellikle hareketsizdir ve başkalaşım (metamorfoz) geçirerek Medüzleri oluştururlar.

► Medüzler ise; hareketlidir. Örneğin; denizanası bir çok sölenterin medüz biçimidir.

► Sölenterlerin vücutlarında hem ağız hem de anüs görevi yapan tek açıklık bulunur.Bu açıklığın etrafında Tentakül denilen kamçı benzeri uzantıları vardır. Tentaküller; besinlerini yakalamak ve düşmanlarından korunmak için kullanılır.

► Vücutları radyal (ışınsal) simetriye sahiptir.

Sürüngenler

► Hem karada hem suda yaşarlar.

► Omurgalılar içerisinde karasal hayata uyum sağlayan ilk gruptur.

► Vücutları keratinden yapılmış pullarla ve kemiksi plakalarla kaplıdır.

► Kertekele ve yılanlarda pullu deri, büyümeyi engellediğinden bu deri zaman zaman yenilenir. Buna Deri (Gömlek) Değişimi denir.

► İç döllenme dış gelişme görülür.

► Kuluçkaya yatma, yavru bakımı ve metamorfoz görülmez.

► Akciğer solunumu yaparlar. Deri solunumu yapamazlar.

► Kalpleri 3 odacıklıdır. 2 kulakçık 1 karıncıktan oluşur. Ancak timsahta 4 odacıklıdır.

► Kalp 3 odacıklı olduğu için temiz ve kirli kan karıncıkta karışır. Vücutlarına karışık kan pompalanır. Bu nedenle soğukkanlı canlılardır.

► Küçük ve büyük kan dolaşımı görülür.

► Boşaltım organları böbrektir. Boşaltım atığı; ürik asittir.

► Bukalemun, kertenkele, timsah, yılan, su kaplumbağası, geko (kertenkele türü) örnektir.

NOT: Timsahın kalbi 4 odacıktan oluşur. Kalbin sağ ve sol bölümü tam bir perde ile ayrılmıştır. Bu nedenle kalpte temiz ve kirli kan birbirine karışmaz. Ancak kalpteki kan vücuda ve akciğerlere pompalanırken atardamarlar arasında yer alan Panizza Kanalında karışır. Bu nedenle vücutta karışık kan dolaşır.

Kuşlar

► Vücutları keratinden yapılmış pul, tüy ve teleklerle kaplı canlılardır. Bacaklarında ve ayaklarında pullar bulunur.

► Dişleri yoktur. Çeneleri gagaya dönüşmüştür. Diş yerine besinlerin mekanik sindirimini sağlayan Taşlık adı verilen yapılar görülür.

► Beslenme tipine göre gagaları; yakalama, parçalama ve delmeye uyum sağlayacak biçimde şekillenmiştir. Hem etçil hem otçul beslenirler.

► Akciğer solunumu yaparlar. Akciğerlerine bağlı Hava Keseleri vardır.

► Hava keseleri; soluk alıp vermeye yardımcı olan ve uçmayı kolaylaştıran yapılardır. Hava keseleri uzun kemiklerin içine kadar uzanır ve körük gibi hava akışını akciğerler doğru gönderir. Bu durum kuşların O₂'den daha fazla yararlanmalrını sağlar. Solunumla alınan havanın O₂'sinden memelilerin yararlanma oranı %25 iken kuşların ki %80 - 90'dır.

► Kalpleri 4 odacıklıdır. 2 kulakçık 2 karıncıktan oluşur. Kalbin sağ ve sol bölümü tam bir perde ile ayrılmıştır. Temiz ve kirli kan birbirine karışmaz. Vücuda daima temiz kan pompalanır.

► Küçük ve büyük kan dolaşımı görülür.

► Kalpten çıkan ve temiz kanı vücuda pompalayan aort yayı kuşlarda sağda, memelilerde solda bulunur.

► Boşaltım organı böbreklerdir. Boşaltım atıkları ise ürik asittir.

► Vücut sıcaklıkları sabittir. Yani sıcakkanlı canlılardır.

► İç döllenme dış gelişme yaparlar. Üreme döneminde kur yapma davranışları görülür. Yuva yapma, kuluçkaya yatma ve yavru bakımı görülür. Dişilerinde annelik içgüdüsünü sağlayan Prolaktin Hormonu üretilir.

► Tükrük ve ter bezleri yoktur. Derilerinde salgı bezi yoktur. Kuru bir derileri vardır.

► Göğüs ve karın boşluğu arasında diyafram bulunur. Diyaframları kaslı değil zarsı diyaframdır.

► Yumurtaları kabukludur. Bir çok türü kuluçkaya yatar.

Uçmalarını kolaylaştıran adaptasyonları şunlardır;

♦ Uzun kemiklerininin içinin boş olması (içi hava ile doludur),

♦ Vücutlarında su yerine yağ depolamaları,

♦ Gövde omurlarının kaynaşmış olması,

♦ Akciğerlerine bağlı hava kesesi bulunmasıdır. (Hava keselerinde gaz alışverişi olmaz)

♦ Bazı iç organların eksik olması ve bir çok deri salgı bezinin buluınmaması. Örneğin; dişi kuşlarda tek yumurtalık vardır.

♦ Kanatların su ve havayı geçirmeyecek şekilde özel yapıda olması

► Penguen, devekuşu, tavuk, flamingo, akbaba, papağan, ördek, leylek, serçe, güvercin örnektir.

► Bazı kuşlarda yılın belirli dönemlerinde sürüler halinde göç olayı görülür.

► Bilinen en küçük kuş Sinek Kuşu (kolibri) olup boyu 5 - 6 cm.ağırlığı 2 - 3 gr.kadardır.

► En büyük kuş ise Afrika'da yaşayan Devekuşudur. Boyu 2 - 2,5 metre, ağırlığı 150 kg.civarındadır.

Kuşlarda Ayırt Edici Özellikler

1. Tüy bulundurma, (Bir hayvanda tüy varsa kesin kuştur.)

2. Akciğerlere bağlı hava kesesi bulundurma,

3. Zarlı diyafram taşıma,

4. Diş yerine taşlık bulunması,

Memeliler

► Omurgalı hayvanların en gelişmiş sınıfını oluştururlar. Karada ve denizde yaşayan türleri bulunup yaklaşık 4500 kadar türü tespit edilmiştir.

► Ayrıca yarasa gibi uçabilen memelilerde vardır.

► Suda yaşayanlar yunus, balina, fok gibi türlerdir.

► Vücutları kıllarla örtülüdür. Kılların en önemli görevi ısı kaybını önlemektir. Ancak yunus, balina gibi türlerin vücudunda kıl bulunmaz.

► Sıcakkanlı canlılardır.

► Kalpten vücutlarına temiz kan pompalanır. Kalpte temiz ve kirli kan birbirine karışmaz.

► Kalpleri 4 odacıklıdır. 2 kulakçık ve 2 karıncıktan oluşur. Kalbin sağ bölümünde kirli kan (CO₂'ce zengin) sol tarafında ise temiz kan (O₂'ce zengin) bulunur.

► Hem küçük hem büyük kan dolaşımı görülür.

► Küçük kan dolaşımı; kalp ile akciğer arasındaki dolaşımdır.

► Büyük kan dolaşımı ise kalp ile vücut arasındaki dolaşımdır.

► Solunum organı akciğerlerdir. Akciğerlerinde Alveol'ler bulunur. Alveoller akciğerlerde O₂ - CO₂ değişiminin gerçekleştiği yapılardır.

► Kandaki alyuvar hücreleri ilk oluştuklarında çekirdek ve organellidir. Olgunlaştıklarında bu çekirdek ve organellerini kaybederek bunların yerini hemoglobin moleküller alır.

► Hemoglobin; kana kırmızı renk veren demir içerikli bir protein olup, O₂ ve CO₂ taşımada görevlidir.

► Göğüs ve karın boşluğunu ayıran ve solunuma yardımcı olan kaslı diyaframları vardır.

► Dişilerinde annelik içgüdüsünü sağlayan prolaktin hormonu üretilir.

► Boşaltım organları böbrektir. Azotlu boşaltım atıkları üredir.

► Yavrularını genellikle doğurarak dünyaya getirirler. Süt bezleri bulunur. Yavrularını sütle beslerler. Uzun süren bir yavru bakımı görülür.

► Derilerinde ter ve yağ bezleri vardır. Üreme ve boşaltım sistemleri birbirinden ayrıdır.

► Embriyonik dönemde üyeler (kol ve bacaklar) yaşadıkları ortama uygun olarak tutma, koşma, yakalama, uçma, yüzme gibi görevleri yapmak üzere özelleşmiştir.

► Embriyonik dönemde endoderm, ektoderm ve mezoderm tabakalarının farklılaşmasıyla oluşurlar.

► Kuyruk oluşumu görülür ancak pek çok türünde bu yapı körelmiştir.

► Dişleri vardır. Dişleri beslenme şekline göre kesici, köpek, azı düşleri şeklinde farklılaşmıştır.

► Sinir sistemleri çok gelişmiştir. Beyinleri kıvrımlıdır.

Memelilere Özgü Olan Ayırt Edici Özellikler

► Suda yaşayanlar hariç vücutlarında kılların bulunması

► Alveollü akciğerlere sahip olmaları

► Kaslı diyafram taşımaları

► Yavrularını sütle beslemeleri

► İç gelişme olayının görülmesi

► Olgun alyuvarlarının çekirdeksiz ve organelsiz olması

► Ter bezlerinin bulunması

► Sindirim (anüs ile) ve boşaltım (idrar kanalı ile) atıklarının farklı açıklıklarda atılması

► Beyinleri kıvrımlıdır.

Diğer Omurgalılarla Memelilerde Görülen Bazı Ortak Özellikler

1. Sinir şeritlerinin sırt kısmında (omurgada) bulunması.

2. Kapalı dolaşım sisteminin bulunması.

3. Eşeyli üreme görülmesi.

4. İç iskelete sahip olmaları.

5. Embriyonik dönemde solungaç yarıklarının görülmesi.