Mantarlar

Mantarlar

► Mantarlar, ökaryot hücre yapısına sahiptirler.

► Genellikle çok hücrelidirler ancak bira mayası (maya mantarı) tek hücrelidir.

► Tüm mantarlar heterotrof beslenirler. Heterotrof beslenmeleri saprofit yada parazit beslenme şeklindedir.

► Saprofit beslenen mantarlar; madde döngülerinde görev alır.

► Parazit olanlar ise hastalık yapar. Örneğin; pamukçuk, saçkıran hastalığı, ayak, el ve tırnaklarda oluşan mantar hastalıkları gibi.

► Hücre içinde ürettikleri enzimleri ekzositoz ile hücre dışına vererek organik atıkları ayrıştırırlar (Hücre dışında).

► Daha sonra oluşan monomerleri Hif adı verilen pamuksu yapıya sahip uzantılar ile hücrelerine alırlar.

► Hiflerin birleşmesiyle oluşan yapıya Miselyum denir. (Miselyum; hif demetidir.)

► Miselyumlar; mantarın bulunduğu ortama tutunmasında, yayılmasında ve beslenmesinde etkili olan yapılardır. 

► Mantarlarda kök ve gövde gibi yapıları bulunmaz.

► Mantarlar spor hücreleri ile eşeyli ve eşeysiz olarak çoğalırlar. Eşeyli üremeleri; eşeyli ve eşeysiz üremenin birbirini takip ettiği özel bir üreme şekli (Metagenez) ile olur.

► Taşıdıkları spor keselerinde spor hücreleri oluşur. Spor kesesinin patlamasıyla sporlar; rüzgar, su ve böceklerin etkisiyle çevreye dağılır. Nemli ve uygun koşullarda bu spor hücreleri çimlenerek yeni mantarları oluşturur.

► Sporlar; çevre şartlarına çok dayanıklı olup yıllarca canlı kalabilirler.

► Hücre dışına salgıladıkları enzimlerle organik atıkları inorganik maddelere dönüştürüler ve madde döngülerinde rol oynarlar.

► Mantarlarda yer değiştirme şeklinde aktif hareket yoktur. Pasif hareket ederler.

► Hücre duvarlarında; azot içeren bir polisakkarit olan kitin bulunur.

► Glikozun fazlasını Glikojen olarak depo ederler.

► Bazı mantar türleri yeşil alglerle karşılıklı faydaya dayalı bir birliktelik oluştururlar. Bu birlikteliğe Liken denir.

► Bu birliktelikte (sıkı mutualizm); Algler, fotosentez ile ürettikleri besin ve oksijeni mantara verir. Mantar ise O₂'li solunum ile ürettiği CO₂ ve H₂O'yu fotosentezde kullanması için alge verir.

► Ayrıca canlı bitki kökleri ile mantar hifleri arasında da karşılıklı yarara dayalı mutualist bir ilişki vardır. Bu ilişkiye Mikoriza denir.

► Mikoriza birlikteliğinde mantar hifleri bitkinin kök yüzey alanını genişleterek bitkinin topraktan daha çok su, mineral ve tuz alımını sağlar. Bitki ise mantara organik besin sağlar.

Bazı Mantar Çeşitleri

Maya Mantarları (Bira Mayası)

► Bitki ve hayvan özsuyu dahil sıvı ya da nemli ortamlarda yaşarlar.

► Bir hücreli olan tek mantar türüdür. Mikroskobiktir.

► Eşeysiz olarak basit hücre bölünmesi ya da tomurcuklanarak çoğalırlar.

► Maya mantarları etil alkol fermantasyonu yaparlar.

Küf Mantarları

► Çok hücrelidirler.

► Hızlı büyüyen ve eşeysiz çoğalan mantarlardır.

► Küf mantarları nemli ve ılık ortamlarda sporlarla hızlı çoğalır.

► Bu mantarların miselyumları çeşitli besin maddelerinin üzerine tutunur. Parazit ya da saprofit beslenerek besinlerin küflenmesine neden olur.

► Örneğin; ekmek küfü, limon ve peynir küfü vb.bunlar zararlı küf mantarlarıdır.

► Bazı küf mantarlarından antibiyotikler elde edilir. Bu antibiyotikler bakterilerin ölümüne neden olduğu için hastalıkların tedavisinde kullanılırlar.

Şapkalı Mantarlar

► Çoğu zehirli olup sağlık sorunlarına hatta ölüme yol açabilir.

► Bazı türleri Protein, B vitamini ve mineral bakımından zengin olduğu için besin olarak kullanılır.

► Doğada çok türleri bulunur. Zehirli mantarları ayırt etmek ancak laboratuvar koşullarında mümkündür. Bu nedenle besin olarak kullanılan mantar türleri kültür ortamında yetiştirilir.

► Çok hücrelidirler. Besinlerini miselyumlarla yaşadıkları ortamdan hazır alırlar.

► Şapkalı yapıların altında spor keseleri bulunur. Bu keselerde oluşan spor hücreleri üremelerini sağlar.

Parazit Mantarlar

► Tahıl ve meyvelerde, insan ve hayvanlarda hastalık yapan mantarlardır.

► Parazit beslenirler. Çok hücrelidirler.

► İnsanda saçkıran, ciltte mantar enfeksiyonları, ağızda ve boğazda pamukçuk denilen hastalığa, üreme organları ve akciğer zarında enfeksiyonlara neden olurlar.

Mantarların Biyolojik ve Ekonomik Önemleri

► Besin kaynağı olarak kullanılırlar.

► Penicilin gibi antibiyotik üretiminde kullanılırlar.

► Madde döngülerinde görev alırlar.

► Çeşitli ilaçların üretiminde ve biyoteknolojik araştırmalarda kullanılırlar.

► Çevre kirliliği ile mücadelede (Bioremediasyon) kullanılırlar. Örneğin petrol kirliliğine maruz kalmış bölgelerde petrol yiyen mantarlar kullanılarak temizlik sağlanır.

► Toprağı mineral yönünden zenginleştirirler.

► Fermente ürünlerin üretiminde kullanılırlar. Mayalar; ekmek, bira, şarap ve benzeri ürünlerin üretiminde kullanılır.

► Ölü bitki, hayvan ve canlı atıklarının çürümesini sağlayarak çevre kirliliğini önlerler.

► Biyoteknolojik çalışmalarda kullanılırlar. Örneğin; Enzim üretimi, biyoyakıt üretimi gibi alanlarda kullanılırlar.