Konu Detayı Sayfası
Lipitler (Yağlar)
Yağların Genel Özellikleri
► Yapılarında C, H, O bulunur. Bazılarında P (fosfor) ve N (azot) da bulunur.
► Yağlar polimer olmamakla birlikte, büyük moleküllerdir ve dehidrasyon tepkimeleriyle küçük moleküllerin bir araya gelmeleriyle oluşurlar.
► Yapılarında fazla hidrojen bulunduğu için oksijenli solunum ile yıkımları sonucu, bol enerji üretilir, bol metabolik su oluşur.
► Yağlar suda çözünmezler. Ya da çok az çözünürler.
► Eter, kloroform, benzen, aseton gibi organik çözücülerde çözünebilirler.
► Diğer organik moleküllerden farklı olarak depolandıkları özel yağ dokusu vardır.
► Beslenmede lipitlerin fazla tüketilmesi insan sağlığını olumsuz etkiler. Kalp ve damar hastalıklarına, şişmanlığa neden olur.
Yağların Görevleri, Canlılar İçin Önemi
► 2. Sırada enerji verici olarak görev alır.
► Hücre zarının yapısına katılır.(fosfolipit, kolesterol)
► D vitamini gibi bazı vitaminlerin yapısına katılır.
► Bazı hormonların (eşey hormonları) yapısına katılır.
► Deri altında ve iç organların çevresindeki depo yağ canlıyı soğuktan, darbelerden korur, vücudun ısı kaybını önler.
► Göçmen kuşların depo ettikleri yağ, bol enerji ve metabolik su verdiği, ayrıca hafif olduğu için uçma kolaylığı sağlar.
►Yağda çözünen vitaminlerin (A,D,E,K) vücuda alınmasında rol oynar.
Yağlar hidrojen bakımından zengin, oksijen bakımından fakirdir. Bu durumun kazandırdığı özellikler: ♦ Hafif olmalarını sağlar. ♦ Oksijenli solunum ile yıkımı sonucu bol enerji vermelerini sağlar. ♦ Oksijenli solunum ile yıkımı sonucu bol metabolik su oluşumunu sağlar. ♦ Oksijenli solunum ile yıkımlarında bol oksijene ihtiyaç duyulmasına neden olur. |
► Yağların O2’li solunumda kullanılmasıyla çok miktarda metabolik su açığa çıkar.
► Kış uykusuna yatan, çölde yaşayan ve uzun göç yollarını kullanan hayvanların vücudunda depo edilen yağın yakılması sonucu enerji sağlanırken açığa çıkan suyla su ihtiyacının bir kısmı karşılanır.
► Yağların enerji verimlerinin en çok olmasının sebebi karbonhidrat ve proteinlere göre daha çok hidrojen içermeleridir.
► Yağların en çok enerji vermesine rağmen enerji için ikinci sırada kullanılmalarının sebebi yıkımlarının zor olmasıdır. Bunun nedeni yapılarındaki oksijen miktarının az olmasıdır.
Lipitler (Yağlar) | |||
Depo Yağlar | Yapısal ve Düzenleyici Yağlar | ||
Nötral Yağlar (Trigliseritler) | Fosfolipitler | Steroitler | |
Doymuş Yağlar | Doymamış Yağlar |
Lipitler
► Trigliseritler,
► Fosfolipitler ve
► Steroitler olmak üzere üç gruba ayrılırlar.
Trigliseritler (Nötral Yağlar)
► Hayvanlarda depo edilen lipit çeşididir.
► Doğada en fazla bulunan ve enerji verici olarak kullanılan yağ çeşididir.
► Azot taşımazlar.
► Trigliseritler 1 molekül gliserol ve 3 molekül yağ asidinin ester bağlarıyla bağlanması sonucu oluşur. Bu olaya esterleşme denir.
► Gliserol ile yağ asitleri arasında 3 ester bağı kurulur. Bu sırada 3 molekül su açığa çıkar.
Trigliserit (Nötral Yağ) Çeşitleri
► Nötral yağlar hayvan ve insanlarda yağ dokuda depo edilen ve hücresel solunumda ikinci sırada enerji kaynağı olarak kullanılan yağlardır.
► Bu yağlar iki gruba ayrılır. Bunlar;
1. Doymuş Yağlar
2. Doymamış Yağlar
1. Doymuş Yağlar: Oda sıcaklığında katı olan yağlardır.
► Sindirimleri zordur.
► Genellikle hayvansal kaynaklı yağlardır.
► Tereyağı, kuyruk yağı doymuş yağlardır.
► Doymuş yağların yapısında; gliserol ve doymuş yağ asitleri bulunur. Bu birimler ester bağları ile bağlanır.
Doymuş Yağ Asitlerinin Yapısı
► Yapısındaki karbon atomları arasında tek bağ bulunduran yağ asitleridir.
► Karbon atomları hidrojenlerle tamamen doyurulmuştur. Bu nedenle oda sıcaklığında katıdırlar. Hayvansal kaynaklı yağların (balık yağı hariç) yapısında yer alırlar.
► Örneğin; tereyağı ve içyağların yapısında doymuş yağ asitleri bulunur.
2. Doymamış Yağlar: Oda sıcaklığında sıvı olan yağlardır.
► Bitkisel kökenli yağlar ve balık yağı örnek verilebilir. Zeytinyağı, ayçiçek yağı, balık yağı vb.
► Sindirimleri kolaydır.
► Doymamış yağların yapısında; gliserol ve doymamış yağ asitleri bulunur. Bu birimler ester bağları ile bağlanır.
Doymamış Yağ Asitlerinin Yapısı
► Karbon atomları arasında hem tek hem çift bağ bulunur.
► Karbon atomlarının bazıları hidrojen ile doyurulmamıştır.
► Yıkımları kolaydır.
► Çoğu oda sıcaklığında sıvıdır.
► Bitki ve balık yağları doymamış yağ asitleri bakımından zengindir. Pamuk yağı, soya yağı, mısır yağı, fındık yağı vb.
► Doymamış yağ asitleri yüksek basınç altında hidrojenden geçirilerek doymuş hale getirilir. Buna margarinleşme denir.
► Margarinler trans yağlara örnektir.
Yağların Çeşitliliğinde Rol Oynayan Temel Faktör; Yapılarına katılan yağ asitlerinin farklı olmasıdır.
► Gliserol ve ester bağlarının çeşitlilikte etkisi yoktur.
► Bütün trigliseritlerde tek çeşidi olan gliserol kullanılır.
► Bir trigliseritte en çok dört çeşit, en az iki çeşit monomer bulunabilir.
► Bazı yağ asitleri insan vücudunda sentezlenemez.
► Dışarıdan hazır alınması gerekir.
► Bu tip yağ asitlerine temel (zorunlu=esansiyel) yağ asitleri denir.
► Omega 3 ve omega 6 olarak bilinen yağ asitleri temel yağ asitlerine örnektir.
► Fındık, ceviz, keten tohumu, lahana, ıspanak, soya fasulyesi, balık ve balık yağı gibi besinlerde bulunur.
Fosfolipitler
► Tüm canlılarda hücre zarının temel bileşenidir ve hücre zarında iki tabaka olarak yer alır. Ayrıca ökaryotlarda çekirdek zarı ve organel zarlarının yapısına da katılır.
► Trigliseritlerden farklı olarak, 1 gliserol ve iki yağ asidinden oluşur.
► Yapısındaki 2 yağ asidi ve 1 gliserole ek olarak Fosfat içeren grup bulundurur.
2 Yağ Asidi + 1 Fosfat İçeren Grup (Kolin) + 1 Gliserol → 1 Fosfolipit + 3 Su
► Fosfolipitlerin;
⇒ Fosfat içeren grupları; Polar
⇒ Yağ asitleri içeren grupları ise Apolardır.
► Polar yüzeylerine suyu seven anlamına gelen Hidrofilik, Apolar yüzeylerine ise suyu sevmeyen anlamına gelen Hidrofobik adı verilir.
► Dolayısı ile fosfolipitler, gliserol ve fosfat içeren bir baş ve buraya bağlı iki yağ asidinden oluşan kuyruk kısmı bulunur.
► Fosfat grubu; suda çözünür. (hidrofilik).
► Yağ asitleri suda çözünmez. (hidrofobik)
Steroitler
► Düzenleyici lipit çeşididir. Eşey bezlerinden (östrojen, testosteron hormonları gibi) ve böbrek üstü bezinin kabuk bölgesinden salgılanan (kortizol, aldosteron hormonları) yapısına katılırlar. Bu nedenle düzenleyicidirler.
► Birbirleriyle kaynaşmış dört adet halka içeren karbon iskeletine sahip yapısal lipit çeşididir.
► Steroitler; yağ asidi, gliserol ve ester bağı taşımazlar. Monomer yapılı bileşiklerdir. Hücre zarından doğrudan geçerler. (Hidrolize uğramazlar.)
► Bir steroit çeşidi olan kolesterol hayvan ve insan hücrelerinin zar yapısına katılır. Hücre zarının geçirgenliğini, akışkanlığını ve dayanıklılığını arttırır. (Bu nedenle fazla kolesterol hücre zarının esnekliğini kaybetmesine neden olur.)
► Sinir hücrelerinde yalıtım görevi yapar.
► D vitamini yapımında kullanılır.
► Vücudumuz kolesterolü kullanarak kortizol hormonu ve safra tuzu üretir.
► Bütün steroitler kaynaşmış dört halkalı bir karbon iskeletine sahiptir. Değişik steroitler bu karbon halkalarına bağlanmış işlevsel gruplar açısından farklılık gösterir.
► Kolesterol hücre zarından geçebilir.
Steroitler yapısal ve düzenleyici, fosfolipitler yapısal lipit çeşitleridir. Enerji verici değildirler. Enerji verici olarak kullanılan yağlar, nötral yağlardır. |
Fosfolipit ve kolesterolün önemli bir özelliği suda erimemesidir. Bu özellik farklı hücre bölümlerinin birbirinden ayrılmasını sağlayan hücre içi zarı ve hücre zarının oluşumunu sağlar. |
İnsanda zar sentezinde kullanılacak kolesterol reseptör aracılı endositoz ile hücre içine alınır. |
Trans Yağlar
► Bitkisel sıvı yağ bağlarının arasına hidrojen yedirilerek ısıtılması sonucu oluşur. Ne kadar çok hidrojenize olursa o kadar da katılaşır. Bu haliyle de doğallıktan çıkıp sentetikleşir.
► Hazır patates kızartmalarında, cipslerde, krakerlerde, bisküvilerde, çikolatalarda, gofret ve benzeri besinlerde lezzeti daha fazla artırdığından tercih edilmektedir.
► Trans yağların “kötü kolesterolü” yükselttiği ve daha da kötüsü “iyi kolesterolü” düşürdüğü bilinmektedir. Koroner kalp damar hastalıkları riskini arttırır.
Margarinler trans yağlardandır. |
4896
3150
3434
3704
4156
3510
3625
3334
Konu İle İlgili Sorular
Aşağıda verilenlerden hangisi lipitlerin düzenleyici görevlerine örnektir?
A. Hücre zarlarının yapısına katılan fosfolipitlerDoğru Cevap İçin Tıklayınız...
Doğru Cevap: B
Öğrencilerimizin TYT (Temel Yeterlilik Testi) ve AYT (Alan Yeterlilik Testi) gibi sınavlara hazırlanırken kullanabilecekleri bilgileri sunuyoruz. Biyoloji konularında güçlü bir temel oluşturmak ve sınav başarınızı artırmak için doğru adrestesiniz!
Efeler-Aydın
info@biyolojihikayesi.com
................
©
Biyoloji Hikayesi.
All Rights Reserved. Designed by
Biyoloji Hikayesi
Distributed By:
Hamza EROL