Konu Detayı Sayfası

Sinir Sisteminin Yapı, Görev ve İşleyişi

11.Sınıf

İnsan Fizyolojisi

Denetleyici ve Düzenleyici Sistem, Duyu Organları

22161

Denetleyici ve Düzenleyici Sistem, Sinir Sisteminin Yapı, Görev ve İşleyişi

Doku Nedir?

► Yapı ve görev bakımından aynı olan hücrelerin bir araya gelerek oluşturduğu topluluğa DOKU denir.

► Dokuları inceleyen biyolojinin alt bilim dalına HİSTOLOJİ denir.

İnsanda bulunan başlıca dokular şunlardır:

İnsanda bulunan başlıca dokular	Epitel Doku	Örtü Epiteli
		Bez Epiteli
		Duyu Epiteli
	Kas Doku	Düz Kas
		Çizgili Kas
		Kalp Kası
	Sinir Doku
	Bağ Doku	Kemik Doku
		Kıkırdak Doku
		Kan Doku
		Yağ Doku
		Temel Bağ Doku

Bir dokuyu oluşturan hücrelerin;

♦ DNA'larındaki nükleotit dizilimleri

♦ Gen miktarları ve çeşitleri

♦ Aktif gen çeşitleri

♦ DNA miktarları

♦ Hücre şekilleri ve görevleri

♦ Enzim çeşitleri

♦ Embriyonik kökenleri aynıdır.

♦ Ancak hücrelerin büyüklükleri, sitoplazma miktarları ve organel sayıları farklı olabilir.

♦ İnsanın herhangi bir organında bir çok doku çeşidi bulunabilir. Bir doku çeşidi ise farklı organlarda yer alabilir. Benzer görevleri yapan organlar sistemleri meydana getirir.

♦ Organizmaları oluşturan doku ve organların yapılar, görevleri ve diğer organlarla oluşturdukları iş birliği, Fizyoloji biliminin konusunu oluşturmaktadır.

İnsan vücudundaki yapısal organizasyonunu HÜCRE → DOKU → ORGAN → SİSTEM → ORGANİZMA şeklinde sıralayabiliriz.

► Canlılar kendilerini dış ve iç çevrelerindeki değişikliklere karşı hazırlıklı tutan ve bu değişikliklere karşı tepki gösterilmesini sağlayan sistemlere sahiptirler.

► Canlıların dış çevre ile iç çevreleri arasında bağlantı kurmasını ve bütünlüğün korunmasını sağlayan sisteme Denetleyici ve Düzenleyici Sistem denir.

Denetleyici ve Düzenleyici Sistem;

► Sinir Sistemi

► Endokrin Sistem

► Duyu Organları oluşturur.

Bu sistemler canlıda kararlı bir iç denge (homeostazi) oluştururlar.

♦ Sinir sistemi; değişen çevre koşullarına karşı hızlı ve kısa sürede tepki gösterilmesini sağlarken,

♦ Endokrin Sistem ise hormonlarla yavaş ve daha uzun sürede tepki verilmesini sağlar. Bu şekilde sinir sistemi ve endokrin sistem birlikte çalışarak canlıdaki bütünlüğü korur.

Sinir Sisteminin Yapı, Görev ve İşleyişi

İnsanda Sinir sistemi; birbirinin devamı şeklinde gerçekleşen 3 önemli görevi yerine getirir. Bu görevler;

► Duyusal Girdi

► Entegrasyon (Bütünleştirme)

► Motor Çıktı şeklindedir.

Duyusal Girdi;

► Duyu organlarındaki duyu reseptörleri aracılığı ile toplanan bilgilerdir.

► Vücudumuzun iç ve dış ortamlarında meydana gelen değişiklikleri izlemek sinir sistemi tarafından gerçekleştirilir.

► Sinir sistemi bu görev için milyonlarca duyu reseptörü kullanır. (Duyu nöronları görev alır.)

Entegrasyon (Bütünleştirme);

► Reseptörler tarafından toplanan duyusal girdiler sinir sistemi tarafından işlenir, yorumlanır ve ne yapılması gerektiğine karar verilir.

► Bu görevi merkezi sinir sistemi yerine getirir. (Ara nöronlar görev alır)

Motor Çıktı;

► Merkezi sinir sisteminde değerlendirilen bilgiler efektör organlara gönderilerek bu organları harekete geçirir.

► Böylece motor çıktı denilen bir tepkiye neden olur. (Motor nöronlar görev alır.)

Efektör Organ;

► Sinir sistemi ile bağlantılı olan tepki organlarıdır.

► Bunlar; kaslar, salgı bezleri, deri gibi organlardır.

Reseptör;

► Hücre zarının yüzeyinde bulunan ve özel proteinlerden oluşan almaç hücrelerdir.

► Uyarıları algılayan ve nöronlara aktaran özelleşmiş yapılardır.

SİNİR DOKU

► İnsanda Sinir Sistemi, sinir dokudan oluşur.

► Sinir doku ise;

1. Nöronlar (sinir hücreleri)

2. Glia denilen yardımcı hücrelerden meydana gelir.

1. NÖRONLAR

► Nöronlar vücudun iç kısımlarından ve dış çevreden gelen uyaranların alınması, iletilmesi, değerlendirilmesi görevlerini yerine getirirler.

► Vücudu oluşturan tüm yapı ve organları merkezi sinir sisteminde bulunan beyin ve omuriliğe bağlarlar.

► Nöronlar embriyonik dönemde özelleşmiş hücreler olup çoğu mitoz bölünme yeteneğini yitirmiştir.

► Hasar gören bir nöron hücresi bölünemediği için yenilenemez.

► Sayıları çok fazladır. Büyüklükleri 1 mm. ile 1 metre arasında değişebilir. Örneğin; insan bacağında bulunan Siyatik Sinir 1 metre uzunluğunda olabilir.

► Beyinde yaklaşık 85 - 100 Milyar kadar nöron bulunmaktadır.

Görevlerine Göre Nöron Çeşitleri
Duyu Nöronları (Getirici Sinirler)	Ara Nöronlar (Bağlayıcı Sinirler)	Motor Nöronlar (Götürücü Sinirler)
Duyu organlarında ve iç organlarda bulunan reseptörlerden (uyarıları algılayan almaçlar) aldıkları impulsları (uyarı) beyne ya da omuriliğe ileten nöronlardır.	Duyu nöronları ile motor nöronlar arasındaki bağlantıyı sağlarlar. Duyu organlarından gelen uyarıları değerlendirir, gerekli cevapları oluşturarak motor nöronlara iletirler. Merkezi sinir sisteminde (beyin ve omurilik) bulunur.	Merkezi sinir sisteminden aldıkları emirleri tepki organlarına (efektör) ileten nöronlardır.

Sadece Duyu Nöronu Zarar Gören Bir Kişide; Uyarı; duyu organından merkezi sinir sistemine taşınamaz. Bu nedenle kişinin eline iğne batsa bile hissedilmez. Ancak elini oynatmak isterse oynatır. Örneğin; Lokal Anestezi sırasında elinde kesik oluşan bir kişi, yaranın dikilmesi sırasında acıyı hissetmez fakat elini oynatabilir. Ara nöronlar ve motor nöronlar fonksiyonlarına devam eder.

Sadece Ara Nöron Zarar Gören Bir Kişide; Uyarı; duyu nöronları ile merkezi sinir sistemindeki ara nöronlara taşınır. Ancak ara nöronlar çalışmayacağı için uyarı değerlendirilemez, cevap oluşturulamaz ve uyarıya tepki verilemez. Örneğin; Felç sırasında uyartı alınsa bile his oluşmaz ve tepki verilmez.

Sadece Motor Nöron Zarar Gören Bir Kişide; Uyarı; duyu organından alınır, duyu nöronu ile ara nörona getirilir. Uyarı değerlendirilir. İğnenin batma hissi algılanır. Ancak tepki organına iletilemez. Örneğin; Botoks uygulanan bölgede motor sinirler çalışmadığı için yüzdeki kaslara uyarı iletilemez ve yüz mimikleri gerçekleştirilemez.

Bir Nöronun Yapısı ve Kısımları

► Sinir hücresinin zarına nörolemma, sitoplazmasına nöroplazma denir.

► Bir nöron üç kısımdan oluşur. Bunlar;

1. Hücre Gövdesi (Soma),

2. Dendritler

3. Akson

1. Hücre Gövdesi (Soma)

► Sitoplazma, çekirdek, golgi aygıtı, mitokondri, lizozom, ribozom, endoplazmik retikulum gibi organeller burada bulunur. Sentrozom organeli bulunmaz.

► Hücre gövdesinde serbest ribozomlar ve granüllü endoplazmik retikulum kümeleri bulunur. Bu kümeler nissl tanecikleri olarak adlandırılır. Bu yapılar hücrede protein sentezinde görev yapar.

► Hücre gövdesinde bulunan nörofibriller (mikrotübüller) dendrit ve akson boyunca uzanır. Bu fibriller hücreye şekil verir, madde dolaşımında görev yapar ve hücre iskeletini oluşturur.

► Ribozomlarda protein sentezlenir.

2. Dendritler

Dendritler: Hücre gövdesinden çıkan ve geniş bir alana yayılan kısa sitoplazmik uzantılardır. Reseptörler ya da diğer nöronlarla bağlantı halindedirler.

► Dendritler nörona gelen uyarıların alındığı girdi kısmıdır.

► Nöronlarda uyartının (impuls) iletim yönü çoğunlukla dendritten akson ucuna doğru olur.

► Bir nöronda çok sayıda dendrit bulunması çok sayıda uyarının alınmasını sağlar.

İmpuls iletim yönü genellikle dendritten akson ucuna doğru gerçekleşir. Bir nörona aksonun ortasından bir uyarı verildiğinde dendrite doğru ilerleyen impuls iletilemezken, akson ucuna doğru ilerleyen impuls iletilir.

3. Akson

Akson: Nöron gövdesinden çıkan genellikle bir tane olan uzun kısımdır. Dendritten gelen uyartıları, bir sonraki sinir hücresine ya da efektör organa aktarır.

► Birçok nöronun aksonu üzerinde lipit ve proteinden (lipoprotein) oluşan miyelin kılıf bulunur.

► Miyelin kılıf bazı glia hücreleri tarafından oluşturulmuş özel bir yapıdır.

► Bir nöronda miyelin kılıf bulunması nörona gelen uyartının daha hızlı iletimini sağlar.

► Beyin ve omurilikteki nöronların miyelin kılıflarını oluşturan glia hücrelerine Oligodendrositler denir.

► Çevresel sinir sistemindeki nöronların miyelin kılıflarını oluşturan glia hücrelerine ise Schwann hücreleri denir. Bu hücreler aksonu sararak besler, korur ve onarır. Ayrıca aksonda elektriksel yalıtımı sağlar. (Çoğunlukla evlerde kullanılan elektrik kablolarının içindeki bakır teli saran plastik kılıf örnek olarak gösterilebilir.)

► Miyelin kılıf taşıyan nöronlarda impulsun (uyarının) iletimi yer yer kesintiye uğrayarak gerçekleşir. Miyelinli parçaların kesintiye uğradığı bu kısımlara Ranvier Boğum denir.

♦ Bu boğumlarda miyelin kılıf bulunmaz.

♦ İmpulsun aksondaki ilerlemesi atlamalı iletim şeklinde gerçekleşir.

♦ Bundan dolayı miyelinli aksonlarda impulsun iletim hızı miyelinsiz aksonlara göre daha yüksektir.

► Akson, her bir nöron için genellikle bir tanedir.

► Akson uçlarında yüzlerce hatta binlerce dallanmalar görülebilir.

► Her bir dal, uyarıları alıcı bir hücreye aktaran Sinaptik Uç ile sonlanır.

► Sinaptik uçta fazla dallanma olması, nöronun etki alanının geniş olmasını sağlar.

► Akson uçlarında sinaps denilen bağlantı yerlerinde komşu yapılar bulunur. Bu yapılar;

♦ Komşu Nöron Dendriti ya da

♦ Efektör (Tepki) Organı olabilir.

Efektör organ Kas ya da Salgı Bezi Hücresi gibi yapılardır.

2. GLİA HÜCRELERİ

► Sinir hücrelerini ve sinir dokuyu destekler.

► Sinir dokunun solunumu, beslenmesi ve onarımına destek sağlar.

► Sinir dokudaki iyon konsantrasyonunu denetleyerek nöronların metabolik faaliyetlerini düzenlemeye yardımcı olur.

► Beyin Omurilik Sıvısının (BOS) üretimini ve akışını düzenler.

► Kan ve beyin bariyeri oluşturarak zehirli ve zararlı maddelerin beyne ulaşmasını önler.

► Beyin ve omuriliği mikroorganizmalara karşı korur.

► Nöronlardaki küçük hasarları onarır.

► Merkezi sinir sistemi ve çevresel sinir sisteminde yer alan nöronların miyelin kılıflarını oluştururlar.

► Nöronlar bölünemez ancak glia hücreleri yaşam boyu bölünmeye devam eder.

► Nöronlardan daha küçük hücrelerdir. Ancak sayıları nöronlardan daha fazladır.

Glia Hücre Çeşitleri ve Görevleri
Hücrenin Adı	Görevleri
Schwan hücreleri	Çevresel sinir sisteminde bulunan nöronların miyelin kılıfını oluştururlar.
Oligodentrosit	Merkezi sinir sisteminde (beyin ve omurilikte) bulunan nöronların miyelin kılıflarını oluştururlar.
Mikroglia hücreleri	Sinir sisteminde fagositoz yaparak savunma sağlar. Beyin ve omurilikte bağışıklığı sağlarlar.
Astrositler	Kan - beyin bariyeri oluşturarak beyini zararlı maddelere karşı korur. Madde alış verişini düzenler. Glia hücrelerinin en büyük ve en çok sayıda olanıdır.
Ependim Hücreleri	Merkezi sinir sisteminin boşluklarını örter. Beyin Omurilik Sıvısının (BOS) üretimini ve akışını düzenler. Kübik hücreleri mikrovillus ve sillere sahiptir.

Sinir Hücrelerinde İmpuls Oluşumu ve İletimi

► Canlıları etkileyebilecek iç ve dış çevredeki her türlü değişikliğe uyaran denir.

► Işık, sıcaklık, basınç ve kimyasal maddeler gibi faktörler dış uyaranlara örnek verilebilir. İç uyaranlara ise vücut sıcaklığının yükselmesi, susuzluk, açlık, ağrı gibi uyaranlar örnek verilebilir.

► İç ya da dış çevreden gelen uyarıları algılayan hücrelere reseptör (almaç) denir.

► İç ve dış çevreden gelen uyarıların sinir hücresinde oluşturduğu elektriksel ve kimyasal değişimlere İMPULS (UYARI) denir.

► İmpuls, dendritten akson ucuna doğru taşınırak sinapslarla diğer nöronlara ya da efektör organlara iletilir.

Nöronda impuls iletimi iki şekilde olur.

1. Aksonlarda gerçekleşen elektriksel iletim

2. Sinapslarda gerçekleşen kimyasal iletim

1. Aksonlardaki Elektriksel İletim:

► Sinir hücresinin zarı elektriksel bir potansiyel enerjiye sahiptir.

► Hücre içinde ve dışında bulunan anyon ve katyonların konsantrasyonları farklıdır.

► Bu konsantrasyon farkından dolayı hücre zarı elektriksel bir yük farkına sahip olur. Hücre zarındaki bu elektriksel yük farkına Zar Potansiyeli denir.

► Sinir hücresine eşik değer ve üzerinde bir uyarı geldiğinde zar potansiyelinde elektriksel yük farkı oluşur.

► Sinir hücresinde impuls oluşumunu sağlayan en düşük uyarı şiddetine EŞİK ŞİDDETİ (Eşik Değer) denir. Bu değerin altındaki uyarılara sinir hücresi cevap vermez.

► Eşik değer ve üzerindeki uyarılar nöronda aksiyon potansiyeli oluştururlar.

► Eşik değerin altında kalan uyarılar nöronda impuls oluşturmaz.

Akson zarı üzerinde sodyum-potasyum pompası, sodyum kanalları, potasyum kanalları bulunur. Bu yapılar zar potansiyelinde bazı değişikliklere neden olurlar.

Polarizasyon (Kutuplaşma)

► Eşik değerin altındaki bir uyarı nöronda impuls oluşturmadığı için nöron Dinlenme Potansiyeli (Zar Potansiyel) halindedir.

► Bir nöronun polarizasyonu hücrenin dinlenme anında olduğunu henüz bir uyarı almadığını ve dinlenme zar potansiyeline sahip olduğunu ifade eder.

Polarizasyon durumundaki bir nöronda şu durumlar gözlenir.

► Akson zarı üzerinde voltaj kapılı iyon kanalları denilen sodyum-potasyum pompası çalışır durumdadır.

► Sodyum-potasyum pompası ATP enerjisi kullanılarak aktif taşıma ile hücre içi ve hücre dışı yük farkını (dinlenme zar potansiyelini) korur.

► Sodyum-potasyum pompası ile sitoplazmadaki Sodyum (Na⁺) iyonları hücre dışına bırakılırken Potasyum (K⁺) iyonları ise hücre içine alınır.

► Polarizasyonda aksonun dışı pozitif (+), iç tarafı negatif (-) elektrik yüklüdür.

► Hücre dışında Na⁺ daha fazla, K⁺ azdır.

► Hücre içinde ise Na⁺ az, K⁺ daha fazladır.

► Hücre içinin (-) yüklü olmasının nedeni; derişimi hücre dışına göre fazla olan proteinler, aminoasitler, sülfat, fosfat vb.negatif yüklü iyonlardır.

► Hücre içinde ve dışında Klor (Cl-) iyonları da bulunur. Ancak hücre içinin negatif (-) olmasında etkisi yoktur. Klor (Cl-) hücre dışında daha fazladır.

♦ Sodyum-Potasyum Pompası aktif taşıma ile ATP harcayarak çalışır. Sitoplazmadaki Na+ iyonları proteinlere bağlanır. ATP ile aktifleşen Sodyum-Potasyum Pompası proteinin biçimini değiştirerek Na+ iyonlarını hücre dışına bırakır.

♦ Daha sonra hücre dışındaki K+ iyonları proteinlere bağlanır. Proteinden fosforun koparılması protein biçimini eski haline getirir ve böylece K+ iyonları hücre içine alınır.

♦ Sodyum-Potasyum Pompasının en önemli görevlerinden biri de hücre hacmini kontrol etmektir. Herhangi bir nedenle hücre şişmeye başlarsa Sodyum-Potasyum Pompası fazla iyonları hücre dışına atar. Bu sayede hücrenin su almasının önüne geçilir ve fazla iyonlar dışarı taşınır. Bu durum sağlanamaz ise hücre fazla miktarda su alarak patlayabilir.

Depolarizasyon

► Bir nöron eşik değer ve üzerinde bir uyarı aldığında zar potansiyeli hızlı bir şekilde değişir.

► Bu hızlı değişimler nöronda Aksiyon Potansiyeli oluşturur.

► Bu durumda polarizasyon halindeki nöron impuls oluşumu ile birlikte dinlenme halinden çıkarak Depolarize duruma geçer.

► Depolarizasyonda oluşan aksiyon potansiyeli zar boyunca yayılarak akson uçlarına kadar taşır.

Depolarizasyon durumundaki bir nöronda şu durumlar gözlenir.

► Çeşitli uyaranlarla zar potansiyelinin değişmesi sonucu açılan sodyum kanallarından Na+ iyonunun hücre içine doğru difüzyonu artar ve hücre içi dışarıya göre daha pozitif hale gelir. Bu duruma DEPOLARİZASYON denir.

► Depolarizasyon eşik değeri geçerse zar voltajında Aksiyon Potansiyeli adı verilen büyük bir değişiklik meydana gelir.

► Aksiyon potansiyeli depolarizasyon bölgesinde komşu kanalların açılmasını sağlayan bir akım başlatır. Bu şekilde aksiyon potansiyeli zar boyunca yayılarak uyarıyı akson uçlarına kadar taşır.

► Depolarizasyonda zardaki sodyum kanalları açıktır.

► Hücre içi pozitif (+), hücre dışı negatif (-) yüklüdür.

► Sodyum kanallarından difüzyon ile (ATP enerjisi harcanmadan) hücre dışından hücre içine doğru Na+ girişi olur.

► Hücre içinde Na+, hücre dışında K+ yoğunluğu daha fazladır.

► Depolarizasyonda aksiyon potansiyeli ile birlikte impuls oluşumu gerçekleşir.

Repolarizasyon

Sinir hücrelerinde yeniden kutuplaşmanın sağlanmasına repolarizasyon denir.

► Sodyum kanallarından sonra daha yavaş açılan potasyum kanalları K+ iyonlarının hücre dışına difüzyon ile geçişini hızlandırır. Buna bağlı olarak hücre dışı yeniden hücre içine göre daha pozitif olur. Bu durum REPOLARİZASYON olarak adlandırılır.

► Repolarizasyon sırasında Na+ kapıları kapanır, K+ kapıları açılır.

► Hücre içindeki K+'lar hücre dışına doğru difüzyon ile geçer. (Pasif taşıma ile ATP enerjisi harcanmadan)

► Sinir hücresinin içi (-), dışı (+) yüklüdür.

► Hücre dışında K+ iyonları, içinde ise Na+ iyonları fazladır.

► Repolarizasyon sırasında sinir hücresi eski polarize durumuna dönmüştür. Ancak sodyum kanalları sodyum geçişini sağlamadığı için ikinci bir Depolarizasyon olmaz. Yeniden impuls oluşması için hücre içi potasyum ve hücre dışı sodyum konsantrasyonlarının eski haline dönmesi gerekir.

► Bu durumda Sodyum-Potasyum Pompası devreye girerek hücre içi ve hücre dışı iyon konsantrasyonlarını başlangıçtaki oranlara getirir ve hücre tekrar Polarizasyon durumuna dönerek yeni bir impulsu alabilecek duruma gelir.

Repolarizasyon evresinin sonunda potasyum kanalları yavaş kapandığı için hücre dışına fazla miktarda K+ çıkışı olur. Hücre başlangıçtaki -70 milivoltluk aksiyon potansiyeli değerine dönmeye çalışırken, K+'ların fazla çıkışından dolayı -85 milivoltluk değere kadar düşebilir. Yani hücre aşırı poleriza duruma geçer. Bu olaya HİPERPOLARİZASYON denir.

Akson boyunca impulsun elektriksel iletimi şekilde gösterilmiştir.

Nöron aksonundaki elektriksel iletim ile ilgili soruları çözerken şunlara dikkat ederiz:

1. İmpulsun geldiği yöne bakarız. İmpuls akson boyunca sağdan sola doğru ilerliyorsa sırasıyla; Repolarizasyon, Depolarizasyon, Polarizasyon şeklinde olur.

2. İmpuls yönü soldan sağa doğru verilmişse; bu durumda, Polarizasyon, Depolarizasyon, Repolarizasyon şeklinde olur.

3. Hücre içi ve hücre dışı iyon durumuna bakarız. Hücre içi pozitif (+), hücre dışı negatif (-) yük taşıyorsa nöron kesin Depolarize olmuştur.

4. Hücre içi negatif (-), hücre dışı pozitif (+) yük taşıyorsa nöron kesin Polarizasyon ya da Repolarizasyon olmuştur.

5. Bu durumu anlamak için akson zarı üzerindeki kanallara bakılır. Eğer sodyum potasyum pompası (Na⁺-K⁺) aktif gösterilmişse durum Polarizasyondur. K⁺ kanalları açık verilmişse durum Repolarizasyondur.

6. Na⁺ - K⁺ Kanalları açıksa hücre dışında Na⁺, hücre içinde Na⁺ daha fazladır. Na⁺ kanalları açıksa hücre dışında Na⁺ fazladır çünkü içerdeki potasyumlar kanallardan dışarı pompalanmaktadır.

Nöronda impulsun oluşabilmesi için uyarı şiddetinin belli bir değerde olması gerekir. İmpuls oluşumu için gerekli olan en düşük uyarı şiddetine Eşik Şiddeti (Eşik Değer) denir.

► Eşik şiddetinin altındaki uyarılar nöronda impuls oluşturmaz.

► Eşik değer ve üzerindeki uyarılar ise impuls oluşturarak akson boyunca aynı hızla iletilir. Buna "Ya Hep Ya Hiç Prensibi" denir.

► Ya hep ya hiç prensibi gereği bir nöronda impulsun oluşması uyarı şiddetinin büyüklüğü hakkında bize bilgi vermez.

► Ilık su ile sıcak suya elimizi batırdığımızda nöronun tepkisi aynı olur. Sıcak suda uyarı şiddetinin artması impuls sayısının artışına neden olacaktır ve sıcaklık daha fazla hissedilecektir. Bu duruma verilecek tepki de daha şiddetli olacaktır.

► Ya hep ya hiç prensibi tek bir sinir hücresinin (sinir teli) uyarılması için geçerlidir.

Merdiven Etkisi

► Çok sayıda sinir hücresinin bir araya gelmesi ile oluşan yapıya Sinir Demeti (Sinir Kordonu) denir.

► Bir sinir demetinde ya hep ya hiç prensibi etkili olmaz.

► Çünkü her nöronun uyarılması için gerekli olan eşik şiddeti farklıdır.

► Düşük şiddetteki uyarı önce kolay uyarılabilen nöronu uyarır.

► Uyarı şiddeti arttırıldıkça uyarılan nöron sayısı da artacaktır.

► Böylece uyarıya karşı verilen tepki daha güçlü olacaktır.

► Tüm nöronlar uyarılınca tepki şiddeti sabit kalır. Uyarı şiddeti arttıkça tepki şiddetinin artmasına Merdiven Etkisi denir.

Eşik değer ve üzerindeki uyarılarda impuls hızı değişmez. Eşik değeri yakalayan bir nöronda impulsun iletimi aynı hızla devam eder. Nörona uygulanan uyarının; şiddeti, etki süresi ve uygulama sıklığı (frekansı) impuls iletim hızını etkilemez.

İmpuls iletim hızını etkileyebilecek faktörler

► Myelin kılıfın bulunması (iletim hızını 10 kat arttırır)

► Akson çapının fazla olması (akson çapı arttıkça iç direnç düşer impuls iletim hızı artar)

► Akson üzerindeki ranvier boğum sayısının az olması (impuls hedefine daha kısa sürede ulaşır)

► Sinaps sayısının az olması (sinapslarda impuls iletimi kimyasal yolla olduğundan yavaştır)

Bir nöronda oluşacak impuls sayısını etkileyen faktörler şunlardır.

► Uyarının şiddeti

► Uyarının süresi

► Uyarının frekansı (sıklığı)

► Bu faktörler bir nöronda oluşacak impuls sayısını arttırır. İmpuls sayısı artınca daha yüksek tepki verilir. Uyarının şiddeti, süresi ve frekansı impuls iletim hızında ve aksiyon potansiyelinde değişikliğe neden olmaz.

Sinir hücrelerinde uyarıların iletilme şekli aynı olmasına rağmen uyarılar farklı (ses, tat, dokunma gibi) algılanır.

Bu duruma uyarıların beyindeki değerlendirilme merkezlerinin farklı olması neden olur.

Sinestezi hastalarında bir duyunun uyarımı başka bir duyu algısını tetiklemektedir.

Koku duyusu, sinestezi hastası olan bir insanda renk olarak algılanabilir.

Aksonun çapı arttıkça impuls iletim hızı da artar.

Çünkü çap büyük olursa, iç direnç küçülür.

Direncin küçük olması impulsun daha hızlı iletilmesini sağlar.

Buraya kadar yapılan açıklamalar miyelin kılıf taşımayan nöronların aksonlarında görülen impuls iletimidir. İmpuls iletimi; miyelinli nöronlarda Atlamalı İletim ile olur.

Miyelinli Nöronlarda Atlamalı İletim

► Miyelinli nöronların aksonlarında depolarizasyonu ve repolarizasyonu sağlayan iyon geçişleri sadece ranvier boğumlarda olur.

► Ranvier boğumları miyelin kılıfın kesintiye uğradığı yerlerdir.

► İmpuls; iki ranvier boğumu arasında bir boğumdan diğerine atlayarak iletilir.

► Atlamalı iletimde impuls boğumlardan atlayarak ilerlediği için miyelinli nöronlarda miyelinsiz olanlara göre impuls iletimi daha hızlı ve daha az enerji harcanarak gerçekleşir.

♦ Bütün nöron çeşitlerinde impulsun iletim şekli aynıdır.

♦ Bir nöronda impulsun geçtiği bölge eski durumuna dönmeden aynı bölge ikinci kez uyarılırsa nöron gelen bu uyarıya cevap oluşturamaz.

♦ İmpuls iletiminde kullanılan ATP enerjisi nöronların kendi mitokondrilerinden sağlanır. Bu enerji oksijenli solunumla ve glikoz kullanılarak elde edilir.

Nöronlarda impuls iletimi elektrokimyasal (hem elektriksel hem de kimyasal) olarak gerçekleşir. Buna göre impuls iletimi sırasında;

► Oksijenli solunum hızının artması,

► ATP enerjisinin kullanılması

► Aktif taşımanın etkili olması

► Isı artışının olması

►Karbondioksit oluşması gibi durumlar iletimde kimyasal olayların gerçekleştiğini gösterir.

İletim sırasında;

► Sodyum potasyum pompasının etkisi ile nöron zarında kutuplaşmanın olması,

► Depolarizasyon, repolarizasyon gibi olaylarla iyon değişiminin gerçekleşmesi

impuls iletiminde elektriksel olayların olduğunu gösterir.

2. Sinapslarda Gerçekleşen Kimyasal İletim

► İmpuls bir nörondan diğerine veya tepki (efektör) organına SİNAPSLAR aracılığı ile aktarılır.

► Sinaps; bir nöronun akson ucunun komşu nöronun dendriti ile ya da tepki organlarının hücreleriyle oluşturduğu temas yerleridir.

► Sinapslarda iki hücre arasında kalan boşluğa Sinaptik Boşluk denir.

► Aksonların sinaps boşluğunda sonlanan ve şişkin olan ucuna Sinaptik Yumru denir.

► Bu sinaptik yumrularda çok sayıda Sinaptik Kesecikler bulunur.

► Sinaptik keseciklerin içinde kimyasal iletimi sağlayan Nörotransmitter maddeler bulunur.

► Nörotransmitter maddeler bir hücreden diğerine impuls iletimini sağlayan kimyasal haberci moleküllerdir. Bunlar; asetilkolin, dopamin, histamin, serotonin, noradrenalin gibi nörohormonlardır.

Sinaps bölgelerinde bilgiyi gönderen nörona Presinaptik Nöron, bilgiyi alan nörona ise Postsinaptik Nöron denir.

Nörotransmitterler presinaptik nöron tarafından salgılanır ve postsinaptik nörondaki reseptörlerle birleşir. Böylece bilgi sinaps üzerinden karşıya iletilmiş olur.

Sinapstan İmpuls Geçiş Basamakları

► İmpulsların sinapstan geçişi bazı salgı maddeleriyle yapılır. Bu maddelere Nörotransmitter (Kimyasal Taşıyıcı) maddeler, bu olaya ise Kimyasal İletim denir.

► Akson ile taşınan impuls, akson ucuna geldiğinde bu kısmın Ca+2 geçirgenliği artar. Sinaptik boşluktan akson içine doğru Ca+2 iyonları difüzyonla girmeye başlar.

► Sinaptik yumruda bulunan ve içi nörotransmitter maddelerle dolu olan sinaptik kesecikler akson ucunun zarı ile kaynaşır.

► İçindeki nörotransmitterler sinaptik boşluğa bırakılır.

► Nörotransmitterlerin sinaptik keseciklerdeki çıkışı ekzositoz ile ATP enerjisi harcanarak gerçekleşir.

► Ekzositoz ile sinaptik boşluğa bırakılan nörotransmitterler difüzyon ile yayılır. (ATP enerjisi harcanmaz.)

► Komşu hücrenin zarında bulunan reseptörlere bağlanırlar. (Komşu nöronun dendriti ya da efektör organın hücre zarı olabilir.)

► Hücre zarının reseptörüne bağlanan nörotransmitterler hücre zarında bulunan sodyum kanallarının açılmasını sağlar. Hücre içine sodyum girişi ile birlikte impuls iletimi gerçekleşerek komşu hücre depolerize olur.

► Görevi tamamlanan nörotransmitterler ya sinaptik boşlukta enzimlerle parçalanır veya sinaptik keseciklerin içine geri alınır.

► Nörotransmitterlerin enzimlerle parçalanması sonucu sodyum kapıları kapanır.

♦ Sinaps bölgesinde impulslar; kimyasal olarak ve tek yönlü iletilir.

♦Buradaki impuls iletimi aksondaki elektriksel iletime göre daha yavaştır.

♦ Çünkü iletimin sağlanabilmesi için kimyasal maddelerin salgılanması ve komşu hücrede değişiklik yapması gerekir.

♦ Kimyasal maddelerin (nörotransmitterlerin) ekzositoz ile salgılanması için gerekli enerji aksondaki mitokondrilerde üretilir.

♦ Nöronlarda oluşan impulsların tümü her sinapstan karşı hücreye geçmez.

♦ Böylece oluşan her impulsla vücuttaki tüm tepki organlarının uyarılması engellenmiş olur. Bu duruma Seçiçi Direnç denir.

♦ Oluşan impulslar seçilerek tüm organlar yerine hedef organlara (ilgili kas veya bezlere) iletilir.

♦ Bu durum vücudun gereksiz enerji kaybını önler.

♦ Seçici direnç ile impulsun durumunu değerlendiren iki çeşit sinaps vardır.

Kolaylaştırıcı Sinaps; akson ucunda salgılanan nörotransmitter maddeler komşu hücreye ulaşınca sodyum geçirgenliğini sağlar ve depolarizasyona neden olur. Böylece impuls bir sonraki hücreye iletilir. Örneğin; parmağımız kesilince ağrıyı sadece kesilen parmağımızda hissetmemiz.

Durdurucu (Engelleyici) Sinaps; nörotransmitter maddeler impulsun bir sonraki hücreye geçişini engeller. Örneğin; lokal anestezi yapılan bölgede ağrının hissedilmemesi.

Nöronlarda; impuls iletimi dendritten akson ucuna doğru olur. İletim sırasında elektrokimyasal değişiklikler olur.

Sinapslarda; impuls iletimi sırasında birsüre sonra sinaptik iletimde yorulma olur. Böylece impuls iletimi yavaşlar. Sinaptik iletinin yorulması vücudu zararlı olabilecek durumlara karşı korur. Örneğin; epilepsi (sara) hastalarında nöbet esnasında sinir hücrelerindeki elektriksel boşalım nedeniyle beyine ardarda impulslar gelir ve kontrolsüz kasılmalar olur. Bu kasılmalar sinaptik iletimde oluşan yorulma sayesinde bir süre sonra sona erer.

♦ Kahve, çay, kakao gibi ürünler nöronların uyarılma eşik değerini azaltır. Bu durum nöronların daha hızlı ve kolay bir şekilde uyarılmasını sağlar.

♦ Anestezi ilaçları nöronun uyarılma eşiğini arttırır. Bu durumda nöronlar daha az uyarı alırlar.

Ders Kitabı 17.Sayfa Etkileşimli İçerik

İfadelerle kavramları doğru şekilde eşleştirin.

Nöron Nedir?

İmpuls adı verilen iletileri alabilen ve gerekli impulsları başka hücrelere iletebilen özelleşmiş hücrelerdir. Nörona sinir hücresi de denir.

Nöron çeşitleri nelerdir?

Nöron çeşitleri; duyu nöronları, motor nöronlar, ara nöronlardır.

Duyu Nöronları

Duyu organları ve vücudun diğer kısımlarındaki reseptörlerden aldıkları impulsları merkezî sinir sistemine ileten nöronlardır.

Motor Nöronlar

Merkezî sinir sisteminde ara nöronlardan aldıkları impulsları kas ya da salgı bezlerine ileten nöronlardır.

Ara Nöronlar

Merkezî sinir sisteminde bulunan ve duyu nöronlarıyla motor nöronlar arasındaki iletimi sağlayan nöronlardır. Duyu nöronlarının getirdiği bilgileri değerlendirip cevap oluşturur ve motor nöronlara iletir.

Konuya Ait Videolar

Konuya Ait Çıkmış Sorular

Soru 1.

Sinir sisteminin işlevlerini incelemek için düzenlenen bir deney sırasında, beyni tahrip edilmiş bir kurbağada aşağıdakilerden hangisi gerçekleşmez?

(2004-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. Kalbinin çalışması
B. Solunum yapması
C. Parmak arası perdesindeki kılcal damarlarda kanın akması
D. Asit damlatılan bacağını çekmesi
E. Besini yakalamak için dilini uzatması

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Doğru Cevap: E

Soru 2.

Botoks, insanda uygulandığı bölgede sadece motor sinirlerdeki iletimi engellemek için kullanılan bir maddedir.

Buna göre, botoks, uygulandığı bölgede,

I. Uyarıların alınarak merkezi sinir sistemine iletilmesi,

II. Tepki organında cevap oluşması,

III. Uyarıların merkezi sinir sisteminde algılanması

İşlevlerinden hangilerini engeller?

(2006-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. Yalnız I
B. Yalnız II
C. Yalnız III
D. I ve II
E. II ve III

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Doğru Cevap: B

Soru 3.

Bir refleks yayını oluşturan nöronlarla ilgili olarak, fiziksel ya da kimyasal etkinin şiddeti değişse bile aşağıdakilerden hangisi değişmez?

(2007-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. Kullanılan ATP miktarı
B. İmpuls sayısı
C. İmpuls şiddeti
D. Harcanan oksijen miktarı
E. Uyarılan nöron sayısı

Soru 4.

Aşağıdaki tabloda çeşitli hayvan gruplarına ait K, L, M, N ve P olarak adlandırılan nöronların bazı özellikleri verilmiştir.

Tablodaki bilgilere göre, K, L, M, N ve P nöronlarının hangisinde impuls iletiminin en hızlı olması beklenir?

(2010-Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS))

A. K
B. L
C. M
D. N
E. P

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Doğru Cevap: E

Açıklama:

Sinir hücrelerinde impuls iletim hızı, iki temel faktöre bağlıdır:

Miyelin Kılıfın Varlığı:

Miyelinli nöronlarda, impuls Ranvier boğumları arasında atlayarak ilerler (Saltatorik iletim).
Bu durum, miyelinsiz nöronlardaki sürekli iletime göre çok daha hızlıdır.
Miyelin kılıfı olan nöronlarda iletim hızı artar.

Akson Çapı:

Akson çapı arttıkça, iç direnci azalır ve impuls iletimi hızlanır.
Daha geniş çaplı nöronlar, daha hızlı impuls iletir.

Soru 5.

Normal bir insanda, aşağıdaki olaylardan hangisi sempatik sinir sisteminin etkisiyle ortaya çıkar?

(2010-Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS))

A. Tükürük salgısının artması
B. Kalp atım hızının yavaşlaması
C. Mide ve bağırsak hareketlerinin azalması
D. Bronşların daralması
E. Göz bebeğinin daralması

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Doğru Cevap: C

Açıklama:

Otonom sinir sistemi, istemsiz çalışan iç organları kontrol eder ve sempatik ile parasempatik sinir sistemleri olarak ikiye ayrılır:

Sempatik Sinir Sistemi ("Savaş ya da Kaç" Mekanizması)

Stres, korku ve heyecan durumlarında vücudu hazırlar.
Sindirim sistemi hareketlerini azaltır (çünkü enerji sindirime değil, hayatta kalmaya yönlendirilir).
Kalp atış hızını artırır, kan basıncını yükseltir.
Göz bebeklerini genişletir ve bronşları açarak solunumu hızlandırır.
Tükürük salgısını azaltır (ağız kuruluğu yapabilir).

Parasempatik Sinir Sistemi ("Dinlen ve Sindir" Mekanizması)

Dinlenme sırasında etkilidir.
Sindirim hareketlerini artırır, mide ve bağırsakların çalışmasını hızlandırır.
Kalp atış hızını yavaşlatır.
Tükürük salgısını artırır.
Göz bebeklerini daraltır.

Soru 6.

Bir memeli hayvanın hipotalamusunun işlevlerini araştırmak amacıyla aşağıdaki deneyler yapılmış ve belirtilen sonuçlar alınmıştır.

1. Deney: Hipotalamusun bir bölgesi tuz derişimi yüksek bir çözeltiyle uyarıldığında, deney hayvanının susuz olmadığı hâlde çok miktarda su içtiği, idrar miktarının ise azaldığı saptanmıştır.

2. Deney: Hipotalamusun başka bir bölgesine elektrik uyarısı verildiğinde, deney hayvanının tok olduğu hâlde yemeye devam ettiği saptanmıştır.

Bu iki deneyin bulguları, bu memeli hayvanda hipotalamusun aşağıdakilerden hangisini denetlediğini göstermez?

(2010-Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS))

A. Vücut sıcaklığını
B. Kanın ozmotik basıncını
C. İdrar üretimini
D. Vücuda alınacak su miktarını
E. Açlık-tokluk hissini

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Doğru Cevap: A

Açıklama:

Hipotalamus, homeostaziyi (iç dengeyi) sağlayan en önemli beyin bölgelerinden biridir ve birçok hayati işlevi kontrol eder. Bu soru, yapılan deneylere bakarak hipotalamusun hangi işlevleri kontrol ettiğini anlamamızı gerektiriyor.

Deney bulgularını analiz edelim:

Hipotalamusun tuz derişimi yüksek bir çözeltiyle uyarılması → Hayvan susuz olmadığı hâlde çok miktarda su içiyor ve idrar miktarı azalıyor.

Bu durum, hipotalamusun kanın ozmotik basıncını (B şıkkı) ve su dengesini (D şıkkı) düzenlediğini gösterir.
Ayrıca idrar üretiminin azalması, hipotalamusun antidiüretik hormon (ADH) salgısını kontrol ettiğini ve böbreklerden suyun geri emilimini artırdığını gösterir (C şıkkı).

Hipotalamusun farklı bir bölgesine elektrik uyarısı verildiğinde hayvan tok olduğu hâlde yemeye devam ediyor.

Bu, hipotalamusun açlık ve tokluk hissini kontrol ettiğini kanıtlar (E şıkkı).

Soru 7.

İnsanda beyin kabuğunun motorik merkezinde el, ayak, yüz vb nin temsil edildiği alanın büyüklüğü birbirinden farklıdır

Bu alanların büyüklüğünün birbirinden farklı olması, kural olarak aşağıdakilerden hangisiyle ilişkilidir?

(2011-Lisans Yerleştirme Sınavı (LYS))

A. Uyarılan vücut bölgesinin büyüklüğüyle
B. Bu alana gelen uyarıların şiddetinin büyüklüğüyle
C. Bu alana uyarı gönderen duyu almaçlarının uyarılma şekliyle
D. Uyaranın cinsiyle
E. Bu bölgeye uyarı gönderen duyu almaçlarının sayısı ve yoğunluğuyla

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Doğru Cevap: E

Açıklama:

Beyin kabuğundaki motor korteks, vücudun farklı bölgelerinin hareketini kontrol eden bölgedir.

- El, yüz, dudak gibi ince ve hassas hareketler gerektiren bölgeler, motor kortekste daha büyük bir alana sahiptir.

- Bu farkın sebebi, bu bölgelerdeki duyu almaçlarının sayısının ve yoğunluğunun fazla olmasıdır.

Şıkların Analizi

Şıklar	Doğru mu?	Açıklama
A	❌ Yanlış	Büyük vücut bölgeleri (örneğin sırt) küçük alan kaplayabilir, çünkü hassas hareketler yapmaz.
B	❌ Yanlış	Motor alanın büyüklüğü uyarının şiddetine değil, hareket kontrolünün hassasiyetine bağlıdır.
C	❌ Yanlış	Uyarılma şekli değil, o bölgedeki almaçların yoğunluğu belirleyicidir.
D	❌ Yanlış	Beyin kabuğundaki motor alanlar, uyaranın türünden bağımsız olarak hareketi kontrol eder.
E	✅ Doğru	Hassas bölgelerde (örneğin parmaklar ve yüz) sinir hücreleri çok yoğundur, bu yüzden motor kortekste büyük yer kaplarlar.

Beyin kabuğundaki motor alanın büyüklüğü, vücut bölgesindeki sinir uçlarının yoğunluğu ile ilgilidir. Bu yüzden parmaklar ve yüz gibi hassas bölgeler, motor kortekste daha geniş bir alan kaplar.

Soru 8.

Miyelinli bir nöronda impuls oluşumu ve iletimi ile ilgili

I. İmpuls Ranvier boğumlarında atlamalı iletilir.

II. Eşik değerin altında kalan uyarılar, impuls oluşturmaz.

III. Aksiyon potansiyeli, nöronun miyelinli bölgelerinde oluşur.

İfadelerinden hangileri doğrudur?

(MEBİ 06.01.2025 AYT Deneme Sınavı)

A. Yalnız I
B. Yalnız III
C. I ve II
D. II ve III
E. I, II ve III

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Doğru Cevap: C

Açıklama:

Miyelinli Bir Nöronda İmpuls İletimi ile İlgili Doğru ve Yanlış İfadeler

Miyelinli nöronlarda impuls iletimi belirli kurallar çerçevesinde gerçekleşir. Şimdi verilen ifadeleri tek tek inceleyelim:

✅ I. İmpuls Ranvier boğumlarında atlamalı iletilir.

✔ Doğru!

Miyelin kılıf, akson boyunca impulsun daha hızlı iletilmesini sağlar.
İmpulslar miyelinli bölgelerden geçemez, yalnızca Ranvier boğumlarında sıçrayarak (saltatör iletim) ilerler.
✔ Bu ifade doğrudur.

✅ II. Eşik değerin altında kalan uyarılar, impuls oluşturmaz.

✔ Doğru!

Nöronlar "ya hep ya hiç" prensibiyle çalışır.
Eşik değeri aşan bir uyarı verildiğinde impuls oluşur, ancak eşik değerin altındaki uyarılar impuls oluşturmaz.
✔ Bu ifade doğrudur.

❌ III. Aksiyon potansiyeli, nöronun miyelinli bölgelerinde oluşur.

Yanlış!

Miyelinli bölgelerde aksiyon potansiyeli oluşmaz.
Aksiyon potansiyeli sadece Ranvier boğumlarında oluşur, çünkü miyelinli bölgelerde iyon değişimi gerçekleşmez.
Bu yüzden impulsun iletimi boğumdan boğuma atlayarak olur.
❌ Bu ifade yanlıştır.

Sonuç:

✔ Doğru Cevap: C) I ve II

Soru 9.

Nöron boyunca iletilen impulsla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi, uyarının şiddeti hakkında bilgi verir?

(2012-Lisans Yerleştirme Sınavı-2 (LYS2))

A. Sıklığı (frekansı)
B. Hız
C. Genliği
D. Yönü
E. Atlamalı iletilmesi

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Doğru Cevap: A

Açıklama:

Bu soru, sinir sistemi fizyolojisiyle ilgili bir kavram bilgisi sorusudur. Özellikle impuls (sinir uyarısı) iletiminin özelliklerine ve bu iletimin uyarının şiddetiyle olan ilişkisine odaklanır.

🧠 Kısaca Bilgi: Sinir hücreleri (nöronlar), uyarılara karşı "ya hep ya hiç" ilkesine göre aynı büyüklükte (genlikte) impuls üretir. Yani bir nöron uyarı eşiğini geçtiği anda, impulsun genliği (şiddeti) sabittir. Bu durumda, uyarının şiddeti neye göre anlaşılır?

👉 Uyarı şiddeti arttıkça impulsun sayısı (frekansı) artar. Yani beyin, bir bölgenin daha fazla uyarıldığını, birim zamanda gelen impuls sayısına (sıklığına) bakarak anlar.

🔍 Şık Analizi:

A) Sıklığı (frekansı) ✅ → Doğrudur. Uyarının şiddeti hakkında bilgi verir. Çünkü nöron, uyarının şiddetine bağlı olarak daha sık impuls üretir, fakat impulsun büyüklüğü değişmez.

B) Hız → Nöron tipine ve miyelin kılıfa bağlıdır; uyarının şiddetiyle ilgili değildir. ❌

C) Genlik → Hep sabittir (ya hep ya hiç kuralı). ❌

D) Yön → Her zaman dentritten aksona doğrudur; şiddetle ilgisi yoktur. ❌

E) Atlamalı iletilme → Sadece miyelinli nöronlarda olur; hıza etki eder, şiddet bilgisi taşımaz. ❌

Soru 10.

İnsana ait beynin bölümleri aşağıdaki şekilde numaralandırılarak gösterilmiştir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

(MEBİ 10.02.2025 AYT Deneme Sınavı)

A. 1 numaralı yapı duyu organlarından gelen uyartıları değerlendirir.
B. 2 numaralı yapı kas tonusu ve vücut duruşunun kontrolünü sağlar.
C. 3 numaralı yapı solunum merkezlerini düzenleyerek normal solunum ritminin korunmasına yardımcı olur.
D. 4 numaralı yapı hapşırma, öksürme ve kusma gibi hayati refleksleri kontrol eder.
E. 5 numaralı yapı iç kulaktaki yarım daire kanallarından ve gözden gelen uyartılarla vücut dengesini ayarlar.

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Doğru Cevap: B

Açıklama:

Bu görselde insan beyninin yapıları numaralandırılmış ve her birine ait birer görev verilmiş. İnceleyelim:

🧠 Numara Analizi: Büyük beyin (Beyin kabuğu / Serebrum) Görevi: Duyu organlarından gelen bilgileri değerlendirme, bilinçli hareketler, düşünme, öğrenme vs.

✅ A seçeneği doğru. Orta beyin Kas tonusu ve vücut duruşu değil, görme ve işitme refleksleriyle ilgilidir.

❌ B seçeneği yanlıştır. Pons Solunum merkezleriyle omurilik soğanı arasında bağlantı kurar, ritmi düzenler.

✅ C seçeneği doğru. Omurilik soğanı (medulla oblongata) Solunum, dolaşım, boşaltım gibi hayati refleksler burada düzenlenir.

✅ D seçeneği doğru. Beyincik (Serebellum) Dengeyi ve kas koordinasyonunu sağlar.

✅ E seçeneği doğru. ❌ Yanlış olan ifade: B) 2 numaralı yapı kas tonusu ve vücut duruşunun kontrolünü sağlar. → Bu görev beyincik (5 numara) tarafından yapılır, 2 numara (orta beyin) değil.

Soru 11.

Miyelin kılıf ile ilgili

I. Miyelin kılıflı aksonlarda impuls iletimi görece daha hızlıdır.

II. Sinir sistemindeki tüm nöronların aksonlarında miyelin kılıf bulunur.

III. Akson üzerindeki Ranvier boğumlarında miyelin kılıf yer almaz.

İfadelerinden hangileri doğrudur?

(2024-YKS-Alan Yeterlilik Testleri (AYT))

A. Yalnız I
B. I ve ll
C. I ve III
D. II ve III
E. I, II ve III

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Doğru Cevap: C

Soru 12.

İnsan sinir sisteminde bir nörondan diğer bir nörona impuls iletimiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

(2023-YKS-Alan Yeterlilik Testleri (AYT))

A. İmpuls iletimi, sinaps adı verilen bağlantı bölgelerinde gerçekleşir.
B. Akson ucundan sinaptik boşluğa nörotransmitter salınımı ekzositozla gerçekleşir.
C. İmpuls iletiminin gerçekleşmesinde diğer nörondaki reseptörler de görev yapar.
D. Akson ucuna ulaşan her impuls, diğer nörona geçiş yapar.
E. İmpuls iletimi tamamlandığında nörotransmitterler enzimlerle parçalanarak ortadan kaldırılabilir.

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Doğru Cevap: D

Soru 13.

İnsan sinir sistemindeki impuls oluşumu ve iletimiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

(2018-YKS-Alan Yeterlilik Testleri (AYT))

A. Sinir hücrelerindeki impuls oluşumu, sodyum ve potasyum iyonlarının hücre zarında yarattığı kimyasal ve elektriksel değişimdir.
B. Bir uyarının, sinir hücrelerinde impuls oluşturabilmesi için en azından eşik değere ulaşması gerekir.
C. Eşik değer veya üzerindeki uyarılara nöronlar aynı şiddette cevap verir.
D. Akson üzerindeki Ranvier boğum sayısı ve akson çapı impuls iletim hızını etkilemez.
E. Dinlenme hâlindeki bir nöronun içindeki ve dışındaki iyon derişimi farklıdır.

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Doğru Cevap: D

Açıklama:

Açıklama: Sinir hücrelerinde (nöronlarda) impuls iletimi, hem elektrokimyasal olaylara hem de yapısal özelliklere bağlıdır. Bu süreçte iyon hareketleri, eşik değer, saltatory iletim (boğumlar arası sıçrama) gibi kavramlar önemlidir.

Şıkların değerlendirmesi:

A) Sinir hücrelerindeki impuls oluşumu, sodyum ve potasyum iyonlarının hücre zarında yarattığı kimyasal ve elektriksel değişimdir. ✅ → İmpuls oluşumu sırasında Na⁺ içeri alınır, ardından K⁺ dışarı verilir → aksiyon potansiyeli oluşur.

B) Bir uyarının, sinir hücrelerinde impuls oluşturabilmesi için en azından eşik değere ulaşması gerekir. ✅ → Bu eşik değerin altında kalan uyarılar impuls oluşturamaz. Bu durum "ya hep ya hiç" yasasına dayanır.

C) Eşik değer veya üzerindeki uyarılara nöronlar aynı şiddette cevap verir. ✅ → Uyarı eşik değerini geçse bile impulsun şiddeti değişmez, sadece frekans artar.

D) Akson üzerindeki Ranvier boğum sayısı ve akson çapı impuls iletim hızını etkilemez. ❌ → Yanlış. Akson çapı büyüdükçe impuls iletim hızı artar (daha az direnç). Ranvier boğumları, miyelinli sinirlerde saltatory iletimi sağlar → sıçrayarak iletim → hız artar. ➤ Bu yapıların sayısı ve aralığı ileti hızını doğrudan etkiler.

E) Dinlenme hâlindeki bir nöronun içindeki ve dışındaki iyon derişimi farklıdır. ✅ → Dinlenme halinde, nöronun içi negatif, dışı pozitiftir. Bu da polarizasyon durumunu oluşturur.

Sonuç: 🔴 D şıkkı yanlıştır, çünkü akson çapı ve Ranvier boğumları, impulsun iletim hızında etkilidir. ✅ Doğru cevap: D

Soru 14.

Uyarı şiddeti ile bir nöronun aksonunda oluşan zar potansiyelindeki değişim grafiği aşağıda verilmiştir.

Bu grafikle ilgili

I. Eşik değerin altındaki uyarılarda zar potansiyeli sabittir.

II. Eşik değer veya üzerindeki bir uyarı, aksiyon potansiyeli oluşturur.

III. Nöron, eşik değere veya üzerindeki bir büyüklüğe sahip her uyarıya aynı şiddette cevap verir.

İfadelerinden hangileri doğrudur?

(MEBİ 02.04.2025 AYT Deneme Sınavı)

A. Yalnız I
B. Yalnız II
C. Yalnız III
D. II ve III
E. I, II ve III

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Doğru Cevap: D

Açıklama:

Verilen grafikte bir nöronun zar potansiyeli ile uyarı şiddeti arasındaki ilişki gösterilmiştir. Grafikte hem eşik altı uyarılar hem de eşik üzeri uyarılar karşısında oluşan zar potansiyeli değişimleri gözlemlenmektedir.

Şimdi ifadeleri analiz edelim:

✅ I. Eşik değerin altındaki uyarılarda zar potansiyeli sabittir. Yanlış. Grafikte görüldüğü gibi eşik değerin altındaki uyarılar da küçük potansiyel değişimleri (yerel potansiyeller) oluşturur. Fakat bu değişimler aksiyon potansiyeline dönüşmez. Yani sabittir demek doğru değildir, çünkü küçük dalgalanmalar görülür.

✅ II. Eşik değer veya üzerindeki bir uyarı, aksiyon potansiyeli oluşturur. Doğru. Eşik değeri geçen tüm uyarılar, tam tepki oluşturarak aksiyon potansiyeli üretir. Bu, sinir sisteminin temel prensiplerinden biridir.

✅ III. Nöron, eşik değere veya üzerindeki bir büyüklüğe sahip her uyarıya aynı şiddette cevap verir. Doğru. Bu ilkeye "ya hep ya hiç yasası" denir. Eşik değeri geçen tüm uyarılar aynı büyüklükte aksiyon potansiyeli üretir. Yani, şiddeti ne kadar fazla olursa olsun, yanıt standarttır.

Konu İle İlgili Sorular