Konu Detayı Sayfası
Organik Bileşikler
Organik Bileşikler
► Yapılarında Karbon ve Hidrojen elementleri birlikte bulunur.
► Bu elementlerin yanında Oksijen, Azot, Fosfor, Kükürt gibi elementler de bulunur.
► İnorganik bileşiklerin aksine canlı tarafından sentezlenebilirler.
► Canlılarda bulunan en temel organik bileşikler ve yapılarındaki elementler şöyledir.
| Organik Bileşik | Yapısındaki Elementler |
| Karbonhidratlar | C, H, O |
| Yağlar (Lipitler) | C, H, O (Bazılarında N ve P) |
| Proteinler | C, H, O, N (Bazılarında S ve P) |
| Vitaminler | C, H, O, N, P ...... |
| Enzimler | C, H, O, N, P ...... |
| Nükleik Asitler | C, H, O, N, P ...... |
| Hormonlar | C, H, O, ...... |
| ATP | C, H, O, N, P |
Organik Bileşik Çeşitleri
1. Karbonhidratlar
2. Lipitler (Yağlar)
3. Proteinler
4. Enzimler (Biyolojik Katalizörler)
5. Vitaminler
6. Hormonlar
7. Nükleik asitler (Yönetici Moleküller)
8. ATP Molekülü
► Doğal organik bileşikler canlı hücreler tarafından üretilir.
► Günümüzde vitamin, hormon, enzim gibi bazı organik bileşikler yapay olarak laboratuvar ortamında sentezlenebilmektedir.
► Organik bileşikler, ototrof (üreticiler) canlılar tarafından inorganik maddeler kullanılarak fotosentezle doğrudan üretilebilir.
Organik Bileşiklerin Görevleri
► Organik bileşikler canlılarda;
► Enerji hammaddesi
► Yapı maddesi
► Depo maddesi
► Düzenleyici ve yönetici molekül olarak görevler yapmaktadırlar.
► Enerji verici organikler sırasıyla; Karbonhidrat, Yağ ve Proteindir.
► Yapıcı onarıcı organikler; Protein, Yağ, Karbonhidrattır.
► Düzenleyici organikler; Protein, Yağ, Vitamin, Enzim ve Hormonlardır.
| Enzimlerin ve hormonların yapısına katılabilen moleküller düzenleyicidir. |
► Karbonhidratlar az enerji vermelerine rağmen birinci sırada enerji kaynağı olarak tercih edilir. Çünkü yıkımı kolaydır.
► Yağların en çok enerji vermelerine rağmen ikinci sırada tercih edilmelerinin nedeni yıkımlarının zor olması, yıkım için fazla oksijen kullanmalarıdır.
► Proteinler ise en önemli yapıcı, onarıcı, düzenleyici moleküllerdir. Bu nedenle enerji elde etmede üçüncü sırada tercih edilirler.
► Protein, nükleik asit ve bazı karbonhidratlar polimer yapılı moleküllerdir.
|
► Benzer ya da özdeş yapıda çok sayıdaki monomerden oluşan büyük moleküllere Polimer denir. ►Farklı yapıda çok sayıdaki monomerden oluşan büyük moleküllere ise Kompleks ya da Büyük Moleküllü Bileşikler denir. Örneğin; nötral yağlar, fosfolipitler, ATP molekülü kompleks moleküllerdir. ► Monomer bir çok organik maddenin yapı birimidir. Monomerler dehidrasyon tepkimesiyle aralarında özel bağlar kurarak birleşirler. Bu esnada su oluşur. |
Dehidrasyon Reaksiyonları
► Monomerlerin birleşmesiyle gerçekleşen ve su açığa çıkaran reaksiyonlara dehidrasyon reaksiyonları denir.
► Dehidrasyon tepkimesinde küçük moleküller birleşir polimer ya da büyük moleküllü bileşikler oluşur.
► ATP enerjisi harcanır.
► Enzimler görev alır.
► Hücre içinde gerçekleşir.
► Su oluşur.
► Gerçekleştiği ortamda monomer sayısı azaldığı için osmotik basınç azalır, su miktarı arttığı için turgor basıncı artar.
| Dehidrasyon ile polimer yada kompleks bileşikleri oluşturan yapı birimlerine Monomer denir. Tepkimeye katılan monomer sayısı (n) ile gösterilir. |
|
Polimer bileşik oluşumunda (protein, karbonhidrat, nükleik asitler gibi) (n-1) tepkime sonucu oluşan H2O sayısı ve kurulan bağ sayısını ifade eder. Örneğin; n(Monomer) → Polimer + n-1 Su |
Hidroliz Reaksiyonları
► Büyük moleküllerin su yardımıyla yapı taşlarına ayrılmasına ise hidroliz reaksiyonları denir.
► Hidroliz dehidrasyon tepkimesinin tersine işleyen bir olaydır.
► Su ve enzimler kullanılarak monomerler arasındaki kimyasal bağlar koparılır.
► Küçük moleküller (monomerler) elde edilir.
► ATP kullanılmaz.
► Su harcanır, enzimler görev alır.
► Ortamdaki monomer miktarı arttığı için osmotik basınç artar, su kullanıldığı için turgor basıncı azalır.
► Hidroliz hücre içinde veya hücre dışında gerçekleşebilir. Örneğin; besinlerin sindirim kanalımızda sindirilmesi bir hidroliz olayıdır.
► Hücre içi hidroliz olayında; lizozom organeli ve içindeki enzimler görev alır.
► Üretilen besin kaynaklarımızın temeli karbona dayanmaktadır.
► Bitkiler, fotosentez yoluyla karbonu alıp besinlerin yapısına katarak kendi besinlerini ve yapılarını oluştururken diğer canlılara da organik bileşikler için kaynaklık eder.
| DEHİDRASYON - HİDROLİZ KARŞILAŞTIRMASI | |
| Dehidrasyon | Hidroliz |
| Küçük organik maddelerden büyük organik maddeler oluşurken su açığa çıkması olayına Dehidrasyon denir. | Büyük organik maddelerin su ile küçük organik maddelere yıkımına Hidroliz denir. |
| Monomer miktarı azalır, polimer veya makromolekül miktarı artar. | Monomer miktarını artırabilir. Polimer veya makromolekül miktarını azaltır. |
| Kurulan özel bağ (peptit, glikozit, ester bağı gibi) sayısı artar. | Özel bağ (peptit, glikozit, ester bağı gibi) sayısı azalır. |
| Kurulan bağ sayısı kadar su açığa çıkar. | Yıkılan bağ sayısı kadar su harcanır. |
| Hücredeki su miktarını artırır. | Hücredeki su miktarını azaltır. |
| ATP harcanır. | ATP harcanmaz. |
| Hücre içerisinde gerçekleşir. | Hem hücre içinde hem de hücre dışında gerçekleşebilir. |
|
Latincede Kullanılan Bazı Rakamlar Mono = 1 ya da Tek Di = 2 ya da Çift Tri = 3 Tetra = 4 Penta = 5 Hegza = 6 Hepta = 7 Okta = 8 Nona = 9 Deka = 10 Dimer = Özdeş veya Farklı İkili Birim Oligo = Birkaç Polimer = Çok Birim |
|
Organik ve İnorganik Bileşiklerin Ayraçları 1. İyot: Nişasta ayracıdır. Nişasta ile mavi-mor renk oluşturur. 2. Fehling Çözeltisi: Glukoz ayracıdır. Kiremit kırmızısı renk oluşturur. 3. Biüret: Protein ayracıdır. 4. Sudan II ve Sudan III Çözeltileri: Yağların ayracıdır. 5. Turnusol Kağıdı: Asit ve baz ayracıdır. Asitlerde maviden kırmızıya, bazik çözeltilerde ise kırmızıdan maviye renk oluşturur. |
| Canlılar İçin Önemli Olan Besin Gruplarının Bazı Özellikleri | |||||
|
Genel Özellikleri |
Karbonhidrat (Şeker) | Lipit (Yağ) | Protein | Vitamin | Nükleik Asit |
| İçerdikleri Element Çeşitleri | Genellikle C, H ve O | C, H, O, N veya P | C, H, O, N ve S | C, H, O ve N | C, H, O, N ve P |
| En Küçük Organik Yapı Taşları | Glukoz, Fruktoz, Galaktoz, Pentoz | Nötral Yağlar için yağ asitleri ve gliserol | Amino Asit | Her Vitamin | Nükleotit |
| Yapı Taşları Arasındaki Bağlar | Glikozit | Ester | Peptit | Yok | Fosfodiester |
| Canlı Yapılarına Katılma | Çeper ve zar | Zar ve hormon | Zar, çeper, hormon, enzim, hücre iskeleti vb. | Enzimin kofaktörü | DNA ve RNA |
| Düzenleyici olma | Yok | Var | Var | Var | Yok |
| Yönetici olma | Yok | Yok | Yok | Yok | Var |
| Hirolize ve dehidrasyona uğrama | Var | Var | Var | Yok | Var |
| Enerji verme sırası ve yaklaşık enerji verme miktarları |
1.sırada, 4 kcal/g |
2.sırada 9 kcal/g |
3.sırada 4 kcal/g |
Yok | Yok |
Konuya Ait Çıkmış Sorular
Soru 1.
Aşağıdaki organik molekül çiftlerinden hangilerinin yapı taşı benzerdir?
(2013-Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS))
A. Glikojen-KolesterolB. Glikojen-Nişasta
C. İnsülin-Kolesterol
D. İnsülin-Glikojen
E. İnsülin-Nişasta
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 2.
Aşağıdaki tabloda verilen a, b, c ayıraçlarından biri protein, biri yağ, biri de nişasta ayıracıdır. Bu ayıraçların bulunduğu tüplere, biri bitkisel kaynaklı, biri hayvansal kaynaklı, biri de bu ikisinin karışımı olan özütler eklenmiştir. Bu deneyden tablodaki sonuçlar alınmıştır.
(+ işareti, ayıraç etkisiyle renk değişiminin gerçekleştiğini, - işareti renk değişiminin gerçekleşmediğini göstermektedir.)
Buna göre,
I. Birinci özüt hayvansaldır; a, protein ayıracıdır.
II. İkinci özüt hayvansaldır; b, nişasta ayıracıdır.
III. Birinci özüt bitkiseldir; c, yağ ayıracıdır.
Yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
(2001-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. Yalnız IB. Yalnız II
C. Yalnız III
D. I ve III
E. II ve III
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 3.
Bir proteinin, yüksek sıcaklıkta, düşük pH koşulunda ya da çeşitli kimyasal maddelerin bulunduğu ortamda, üç boyutlu yapısı bozulmuş, ancak bu durumdan peptid bağları etkilenmemiştir.
Üç boyutlu yapısı bozulmuş bu proteinle ilgili olarak
I. Birincil yapısı etkilenmemiştir.
II. Aminoasitlerin dizilimi bozulmuştur.
III. İşlev yapamaz konuma gelmiştir.
Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
(2011-Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS))
A. Yalnız IIIB. Yalnız I
C. II ve III
D. I ve III
E. Yalnız II
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 4.
Aşağıdaki organik moleküllerden hangisi bir polimer değildir?
(2024-YKS-Temel Yeterlilik Testi (TYT))
A. GlikojenB. Kitin
C. Nükleik asit
D. Trigliserit
E. Protein
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 5.
Canlılarda bulunan organik bileşiklerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
(MEBİ 20.01.2025 TYT Deneme Sınavı)
A. Karbonhidratlar, içerdiği birim şeker molekülü sayısına göre gruplandırılır.B. Proteinler, DNA şifresine göre ribozomlarda sentezlenir.
C. Enzimler, aktivasyon enerjisini düşüren biyolojik katalizörlerdir.
D. Trigliseritler, hücre zarının yapısına katılan lipit çeşididir.
E. Nükleik asitler, nükleotit polimeridir.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Konu İle İlgili Sorular
Soru 1.
Aşağıda temel organik bileşikler bazı kritelere göre sıralanmıştır.
A. Yağ - Protein - Karbonhidrat
B. Protein - Yağ - Karbonhidrat
C. Karbonhidrat - Yağ - Protein
Bu sıralamalar ile;
I. Enerji verme düzeyi
II. Vücutta yapım - onarımda kullanım sırası
III. Vücutta enerji üretimde kullanım sırası
Ölçütlerinin eşleştirmesi hangi seçenekte verilmiştir.?
A. A ⇒ I ♦ B ⇒ II ♦ C ⇒ IIIB. A ⇒ II ♦ B ⇒ III ♦ C ⇒ I
C. A ⇒ I ♦ B ⇒ III ♦ C ⇒ II
D. A ⇒ II ♦ B ⇒ I ♦ C ⇒ III
E. A ⇒ III ♦ B ⇒ II ♦ C ⇒ I
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Doğru Cevap: A
Soru 2.
Canlılarda bulunan;
► Amino asit
► Yağ Asidi
► Glikoz
Molekülleri için;
I. Organik yapılı olma
II. Monomer yapılı olma
III. Hücre zarından geçebilme
IV. Azot atomu içerme
Özelliklerinden hangileri ortaktır?
A. I ve IIB. II ve III
C. III ve IV
D. I, II ve III
E. I, II, III ve IV
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Doğru Cevap: D
Soru 3.
Organik moleküller organizmada;
► Yapıya katılma
► Enerji elde etme
► Metabolizmayı düzenleme
Amacıyla kullanılabilir. Aşağıdaki organik maddelerden hangisi bu olayların tamamında görev alabilir?
A. ProteinB. Nişasta
C. Trigliserit
D. Glikojen
E. Fosfolipit
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Doğru Cevap: A
Soru 4.
Aşağıdaki kimyasal bileşiklerden hangisi bütün canlılar tarafından dış ortamdan hazır olarak alınır?
A. ProteinB. Glikoz
C. Enzim
D. Su
E. Vitamin
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Doğru Cevap: D
Soru 5.
Sabah kahvaltısında sadece elma yiyen bir insan için hangisi söylenemez?
A. Sindirim sonucunda kanındaki glikoz miktarı artabilir.B. Sindirimi ince bağırsakta tamamlanır.
C. Sindirimde su kullanılır.
D. Alınan selüloz, glikozlarına hidroliz olur.
E. Elmadaki vitaminler, sindirilmeden emilir.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Doğru Cevap: D
Açıklaması: Elma ile alınan selülozların sindirimini sağlayan enzim insanda bulunmaz. Dolayısı ile selüloz, glikozlarına ayrılamaz.
Soru 6.
Aşağıdakilerden hangisi, bir insanın sağlıklı yaşaması için alınması gereken temel besin maddelerinin en çoğunu kapsar?
A. Tavuk, yumurta, ıspanak, suB. Izgara köfte, mevsim salata, kadayıf, yoğurt, su
C. Ezogelin çorba, pilav, baklava, su
D. Zeytinyağı, biber, dolması, makarna, su
E. Etli patates, patatesli börek, sütlaç, su
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Doğru Cevap: B
Açıklaması:
- Yeterli ve dengeli beslenme için karbonhidrat, protein, yağ, vitamin, mineral ve suyun yeterince alınması gerekir.
- A, C, D ve E seçeneklerinde yeterli vitamin ve mineral yok.
- Ancak B seçeneğinde verilen besin çeşitlerinin hepsinin yeterince yer aldığı görülür.
Soru 7.
Canlılarda bulunan organik bileşiklerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
(MEBİ 20.01.2025 TYT Deneme Sınavı)
A. Karbonhidratlar, içerdiği birim şeker molekülü sayısına göre gruplandırılır.B. Proteinler, DNA şifresine göre ribozomlarda sentezlenir.
C. Enzimler, aktivasyon enerjisini düşüren biyolojik katalizörlerdir.
D. Trigliseritler, hücre zarının yapısına katılan lipit çeşididir.
E. Nükleik asitler, nükleotit polimeridir.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Doğru Cevap: D
Açıklaması:
- Bu soru, biyoloji bilgisini sorgulayan bir sorudur. Soruda, canlılarda bulunan organik bileşiklerin özellikleriyle ilgili ifadeler verilmiş ve hangi ifadenin yanlış olduğu sorulmuştur.
- Doğru cevap D şıkkıdır çünkü trigliseritler hücre zarının yapısına katılan lipit çeşidi değildir.
- Trigliseritler, enerji depolama ve ısı yalıtımı gibi görevleri olan bir lipit çeşididir.
- Hücre zarının yapısına katılan lipit çeşidi fosfolipitlerdir. Bu nedenle D şıkkındaki ifade yanlıştır.
Soru 8.
Minerallerin görevleri ile ilgili olarak;
I. Kalsiyum, kanın pıhtılaşmasında görev alır.
II. Demir, klorofil molekülünün yapısına katılır.
III. Fosfor, nükleotitlerin sentezine katılır.
IV. Potasyum, sinirlerde uyartı iletiminde etkilidir.
V. Magnezyum, amino asitlerin yapısına katılır.
İfadelerinden hangileri yanlıştır?
A. I ve IIB. I ve III
C. II ve III
D. III ve IV
E. II ve V
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Doğru Cevap: E
Soru 9.
Aşağıdaki organik moleküllerden hangisi bir polimer değildir?
(2024-YKS-Temel Yeterlilik Testi (TYT))
A. GlikojenB. Kitin
C. Nükleik asit
D. Trigliserit
E. Protein
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Doğru Cevap: D
Soru 10.
Grafikte bir kimyasal olayın iki ayrı enerji düzeyinde de gerçekleşebileceğini göstermektedir.
Bu hücrede, bu olayın 2. eğrideki gibi gerçekleşmesini,
I. Reaksiyona giren molekül sayısının azalması
II. Enzimlerin reaksiyona girmesi
III. Reaksiyona giren molekül sayısının artması
durumlarından hangileri sağlar? (1996 ÖSS)
A. Yalnız IB. Yalnız II
C. Yalnız III
D. I ve II
E. II ve III
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Doğru Cevap: B
Açıklaması: 2. eğride aktivasyon enerjisinin düştüğü görülüyor. Aktivasyon enerjisini de enzimler düşürür.