Konu Detayı Sayfası
Mayoz ve Eşeyli Üreme
Mayoz ve Eşeyli Üreme
► Mayoz bölünme; özel bir bölünme şeklidir.
► Eşeyli üreyen canlılarda üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar.
♦ Mayoz bölünme geçirebilecek olan hücreler;
♦ Sperm ana hücresi
♦ Yumurta ana hücresi
♦ Spor ana hücresi
♦ Mikrospor ana hücresi
♦ Makrospor ana hücresidir. Bu hücrelerin tamamı diploit (2n) kromozomludur.
| Önemli Not: Tek hücreli ökaryot bir canlı olan paramesyum diploit kromozomludur. Konjugasyon (gen aktarımı) sırasında mayoz ile (n) kromozomlu gametler oluşturur. |
► Sperm ve yumurta ana hücresi insan ve hayvanlarda spor ana hücresi çiçeksiz bitkilerde, mikrospor ve makrospor ana hücreleri ise çiçekli bitkilerin erkek ve dişi üreme sisteminde bulunur.
| Önemli Not: Ayrıca bazı canlı türlerinde döllenme ile oluşan zigot sıradışı bir durum olarak mayoz bölünme geçirir. Örneğin; insanda sıtma hastalığını yapan plazmodium sporu (n) kromozomludur ve metagenez ile çoğalır. Eşeysiz üremesini mitoz ile insan vücudunda, eşeyli üremesini ise dişi anofel cinsi sivrisineğin sindirim sisteminde tamamlar. Sivrisineğin sindirim sisteminde bazı sporlar (n) gametlere dönüşerek döllenirler ve (2n) kromozomlu zigotu oluştururlar. Bu zigotun tekrar plazmodium sporunu oluşturması için mayoz geçirerek (n) kromozoma dönüşmesi gerekir. |
► Eşeyli üreyen canlıların üreme sistemlerinde 2n kromozomlu eşey ana hücreleri bulunur.
► Birey üreme olgunluğuna ulaştığında (insanda ergenlik dönemi) bu hücreler mayoz geçirerek Gamet adı verilen üreme hücrelerine dönüşürler.
► Üreme hücreleri haploit (n) kromozomlu olup erkekte sperm, dişide ise yumurta hücresidir.
► Mayoz sonucu oluşan bu gametlerin kromozom sayısı ana hücrenin yarısı kadardır.
► Sperm ve yumurta hücresi döllenme ile birleşerek, yeni oluşan canlının ilk hücresi olan zigotu oluşturur.
► Mayoz; türde kromozom sayısını yarıya indirerek döllenme ile birlikte türdeki kromozom sayısının nesilden nesile sabit kalmasını sağlar.
► Mayoz ile oluşan gametlerin genetik yapısı ana hücreden farklıdır. Bu durum eşeyli üreyen canlılarda kalıtsal çeşitliliği sağlar.
► Mayoz; kesin kalıtsal çeşitlilik sağlayan bir bölünmedir.
► Mayoz ile yarıya inen kromozom sayısı döllenme ile tekrar iki katına çıkar.
► İnsan eşey ana hücresinde 2n = 46 kromozom bulunur. Bu hücrenin mayoz geçirmesi ile; n = 23 kromozomlu yumurta ya da sperm hücreleri oluşur. Bunların döllenmesiyle tekrar 2n = 46 kromozomlu zigot oluşur.
 |
Mayoz Bölünmenin Özellikleri
► Üreme hücrelerinin oluşumunu sağlar.
► Canlı yaşamının belli dönemlerinde görülür.
► Eşeyli üremenin esasıdır.
► Türdeki kromozom sayısını yarıya indirir. (Mayoz ile kromozom sayısı yarıya inmeseydi döllenme sayısında kromozom sayısı her nesilde 2 kat artardı.)
► Mayoz geçirecek hücrelere eşey ana hücreleri denir. Bu hücreler kesin diploit (2n) olmak zorundadır. Yani sadece diploit bir hücre mayoz geçirebilir.
► Canlı eşeysel olgunluğa ulaştığında görülür.
► Kesin kalıtsal çeşitlilik sağlanır.
Mayozda Kalıtsal Çeşitliliği Sağlayan Olaylar1. Homolog kromozomların rastgele dizilmesi ve rastgele ayrılması: Bu olay her mayozda gerçekleşir. Mayozda kalıtsal çeşitliliği sağlayan temel olaydır. 2. Crossing over görülmesi: Bu olay her mayozda olmaz. Çünkü crossing over genler aynı kromozom üzerinde yer alıyorsa gerçekleşir. Yani bağlı genlerde görülür. Genler farklı kromozomlar üzerindeyse bu olay gerçekleşmez. Crossing over olursa Mayoz II'de gerçekleşen kromatit ayrılması da çeşitliliği arttırır. Bu durumda mayoz sonucu oluşan dört hücrede birbirinden farklı olur. Crossing over olmazsa Mayoz I sonunda oluşan iki hücre birbirinden farklı olur. |
► Mayoz dişilerin yumurtalıklarında, erkeklerin testislerinde görülür.
► 2n kromozomlu 1 hücreden; n kromozomlu 4 hücre oluşur. Bu hücreler kalıtsal olarak birbirinde ve ana hücreden farklıdır.
► Mayozun amacı; türde kromozom sayısını yarıya indirmektir. Gamet oluşumunu sağlamaktır.
1. Ünite Değerlendirme SorularıSoru 1. Aşağıda verilen ifadeleri dikkatlice okuyunuz. İfade doğru ise “D”yi, yanlış ise “Y”yi işaretleyiniz. Yanlış olan ifadelerin doğrusunu yanındaki kutucuğa yazınız.
Sorunun Cevapları:1. Yanlış (Y) - Mitoz hücreli canlıların tümünde üremeyi sağlar. Doğrusu: Mitoz bazı tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar. 2. Doğru (D) - Kanser hücreleri hücre döngüsünün kontrolünün bozulmasıyla oluşur. 3. Yanlış (Y) - Vejetatif üremede oluşan bireyler, kalıtsal olarak ana canlıdan farklıdır. Doğrusu: Vejetatif üreme eşeysiz üreme olduğu için oluşan bireyler, kalıtsal olarak ana canlı ile aynıdır. 4. Yanlış (Y) - Mitozda homolog kromozomlar ayrılmaz. Doğrusu: Mitozda kardeş kromatitler ayrılır. 5. Doğru (D) - Mayoz sonucunda 4 haploit hücre oluşur. 6. Yanlış (Y) - Eşeyli üremenin temeli mitoz değil, mayozdur. Doğrusu: Eşeyli üremenin temeli mayoz ve döllenmedir. 7. Yanlış (Y) - Eşeysiz üreme çeşitlerinden tomurcuklanma, bitkilerde en fazla görülen üreme şeklidir. Doğrusu: Eşeysiz üreme çeşitlerinden vejatatif ürme, bitkilerde en fazla görülen üreme şeklidir. 8. Doğru (D) - İnterfaz evresi mitoz ve mayozda görülen bölünmeye hazırlık evresidir. 9. Yanlış (D) - Bitki hücrelerinde sitoplazma bölünmesi boğumlanma ile gerçekleşir. Doğrusu: Bitki hücrelerinde sitoplazma bölünmesi ara lamel oluşumu ile gerçekleşir. 10. Doğru (D) - Tetrat ve sinapsis, mayozun profaz I safhasında görülür. |
1. Ünite Değerlendirme SorularıSoru 2. Aşağıdaki cümlelerde verilen boşlukları doğru ifadeleri kullanarak tamamlayınız.
Aşağıda, verilen cümleleri doğru ifadelerle tamamladık. 1. Mitoz bölünme tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar. 2. Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasındaki gen alışverişine krossing over adı verilir. 3. Eşeyli üremenin temeli mayoz ve döllenme olaylarının art arda gerçekleşmesidir. 4. Vücutlarında hem erkek hem de dişi üreme hücrelerini oluşturabilecek yapıları bulunduran bireyler hermafrodit bireylerdir. 5. Kromozomu oluşturan kardeş kromatitleri bir arada tutan yoğunlaşmış kromozom bölgesine sentromer denir. 6. Bir canlı hücrede bulunan genetik bilgiyi içeren DNA molekülünün tamamına genom adı verilir. 7. Canlılarda gelişmişlik düzeyi arttıkça rejenerasyon yeteneği azalır. 8. Hücre döngüsü interfaz ve mitotik evre olmak üzere iki evrede gerçekleşir. 9. Eşeysiz üremede düşük de olsa kalıtsal çeşitlilik vardır. 10. Hücre bölünmesinde DNA molekülünün kendini eşlediği evre interfaz evresidir. |
Konuya Ait Videolar
Konuya Ait Çıkmış Sorular
Soru 1.
İnsanın normal gelişme ve çoğalma evrelerinde,
I. Zigotun bölünmeye başlaması
II. Yumurta hücresinin oluşumu
III. Sperm hücresinin oluşumu
IV. Gastrula (üç tabakalı embriyo) oluşumu
V. Blastula (içi sıvı dolu top görünümlü embriyo) oluşumu
Olaylarından hangilerinde mayoz bölünme gerçekleşir?
(1999-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. I ve IIB. II ve III
C. IV ve V
D. I, II ve III
E. I, IV ve V
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 2.
İnsan eşey ana hücresinde gerçekleşen mayozla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
(2021-YKS-Temel Yeterlilik Testi (TYT))
A. Mayoz tamamlandığında oluşan hücrelerin genetik yapıları birbirinden farklıdır.B. Profaz I evresinde homolog kromozom çiftlerinin kardeş olmayan kromatitleri arasında parça değişimi gerçekleşebilir.
C. Anafaz I evresindeki kromozom sayısı anafaz I evresindekinin iki katıdır.
D. Mayoz I tamamlandığında oluşan hücreler n kromozomludur.
E. Anafaz I evresinde homolog kromozomların hangi kutuplara çekileceği şansa bağlı olarak gerçekleşir.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Konu İle İlgili Sorular
Soru 1.
Bir hayvan hücresinin mayoz bölünmesinin İnterfaz evresinden önce DNA miktarı 12•10-2 mg'dır. Buna göre; İnterfaz evresinde ve mayoz bölünmenin sonundaki DNA miktarlarında değişiklikleri yazarak açıklayınız.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: 
Soru 2.
Mayoz bölünme sırasında oluşan olaylar kalıtsal çeşitliliği artırır ve bu çeşitlilik, bireylerin çevre koşullarına uyum sağlama kabiliyetini artırır. Kalıtsal çeşitlilik, türün evrim sürecinde hayatta kalmasına katkıda bulunur ve genetik hastalıklara karşı direnç sağlar.
Soru: Mayoz bölünmenin kalıtsal çeşitlilik üzerindeki etkisi nedir ve bu çeşitlilik türlerin evriminde nasıl bir rol oynar?
Mayoz bölünme, homolog kromozomların rastgele ayrılması ve crossing over ile kalıtsal çeşitliliği artırır. Bu çeşitlilik, türlerin evrim sürecinde çevresel değişimlere uyum sağlamasını ve genetik hastalıklara karşı direnç kazanmasını sağlar.
Soru 3.
Eşeyli üreme ile oluşan yavrular, kalıtsal olarak hem anne hem de babadan farklı özellikler taşır. Bu farklılıklar, mayoz bölünme sırasında homolog kromozomların rastgele ayrılması ve crossing over ile sağlanır.
Soru: Mayoz bölünme sırasında homolog kromozomların rastgele ayrılması ve crossing over olayları kalıtsal çeşitliliği nasıl sağlar?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Homolog kromozomların rastgele ayrılması ve crossing over, kromozomlar arasında gen değişimlerine yol açarak her gametin farklı genetik materyal taşımasına neden olur. Bu durum kalıtsal çeşitliliği artırır.
Soru 4.
Eşeyli üremenin bir özelliği de hermafrodit canlıların hem erkek hem de dişi gametler üretebilmesidir. Bu canlılar genellikle kendilerini döllese de, tür içi genetik çeşitliliği artırmak için çapraz döllenme yapma eğilimindedir.
Soru: Hermafrodit canlılarda çapraz döllenme neden genetik çeşitlilik açısından önemlidir ve bu durum türün hayatta kalma şansını nasıl etkiler?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Çapraz döllenme, hermafrodit canlıların farklı bireylerin gametlerini birleştirerek genetik çeşitlilik sağlamasına olanak tanır. Bu, türün değişen çevre koşullarına uyum sağlama şansını artırır.
Soru 5.
Mayoz bölünme, gametlerin (sperm ve yumurta) oluşmasını sağlar. Bu bölünme sayesinde kromozom sayısı yarıya indirilir ve döllenme sırasında iki gametin birleşmesi ile türdeki kromozom sayısı sabit kalır. Ayrıca, mayoz sırasında gerçekleşen olaylar kalıtsal çeşitlilik sağlayarak türün genetik havuzunu genişletir. Kalıtsal çeşitlilik, türün değişen çevre koşullarına uyum sağlamasında kritik bir rol oynar.
Soru: Mayoz bölünmenin türdeki kromozom sayısının sabit kalmasında ve kalıtsal çeşitlilik yaratmasındaki rolü nedir?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Mayoz bölünme, gametlerin kromozom sayısını yarıya indirir, böylece döllenme sırasında kromozom sayısının iki katına çıkmasını engeller. Bu sayede türdeki kromozom sayısı sabit kalır. Ayrıca crossing over ve homolog kromozomların rastgele ayrılması kalıtsal çeşitliliği sağlar.
Soru 6.
Mayozun sonunda dört haploit hücre oluşur. Bu hücrelerin her biri ana hücreden farklı genetik yapıya sahiptir. Bu durum, hem homolog kromozomların rastgele ayrılması hem de krossing over olaylarından kaynaklanır. Mayoz sonucunda oluşan gametler döllenme sırasında birleşerek yeni bireylerin genetik çeşitliliğini sağlar.
Soru: Mayoz bölünmenin sonunda oluşan dört hücrenin genetik olarak ana hücreden farklı olmasının nedenleri nelerdir?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Homolog kromozomların rastgele ayrılması ve crossing over olayları nedeniyle gametler, ana hücreden farklı genetik yapıya sahip olur. Bu olaylar kalıtsal çeşitliliği artırır.
Soru 7.
Eşeyli üreme, gametlerin mayoz bölünme yoluyla oluştuğu ve döllenme ile zigot oluşturduğu bir süreçtir. Zigot, mitoz bölünmelerle gelişip embriyo ve ardından yeni bireyi oluşturur. Her birey, hem ebeveynlerinden hem de kardeşlerinden farklı kalıtsal özelliklere sahiptir. Bu süreç, genetik çeşitliliği artırarak türün dayanıklılığını güçlendirir.
Soru: Eşeyli üremede zigotun oluşumu nasıl gerçekleşir ve bu süreç genetik çeşitliliği nasıl artırır?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Zigot, sperm ve yumurta gametlerinin döllenmesiyle oluşur. Gametler mayoz bölünme ile farklı genetik kombinasyonlar taşır. Bu durum, yavruların genetik çeşitlilik göstermesine neden olur.
Soru 8.
Mayoz bölünme eşeyli üremenin temelini oluşturur ve gametlerin kromozom sayısının yarıya indirilmesini sağlar. Bu durum, döllenme sırasında türün kromozom sayısının sabit kalmasını mümkün kılar.
Soru: Mayoz bölünmenin kromozom sayısının sabit kalmasındaki önemi nedir ve bu süreçte tür içi kromozom sayısı nasıl korunur?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Mayoz bölünme, gametlerin kromozom sayısını yarıya indirir. Döllenme sırasında bu sayının iki katına çıkmasıyla tür içi kromozom sayısı korunur.
Soru 9.
Eşeyli üreme, döllenme ile sonuçlanan bir süreçtir. Döllenme, dişi ve erkek gametlerin çekirdeklerinin birleşmesiyle gerçekleşir ve zigot oluşur. Zigot, mitoz bölünmeler geçirerek yeni bir bireyi oluşturur. Bu birey, genetik olarak hem anne hem de babadan farklıdır ve bu durum kalıtsal çeşitlilik sağlar.
Soru: Zigot nasıl oluşur ve bu süreç tür içi kalıtsal çeşitliliği nasıl sağlar?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Zigot, dişi ve erkek gametlerin çekirdeklerinin birleşmesiyle oluşur. Bu süreç, her iki ebeveynin kalıtsal materyalinin bir araya gelmesiyle genetik çeşitliliği artırır.
Soru 10.
Eşeyli üreme, gametlerin birleşmesiyle gerçekleşir ve bu süreçte her iki ebeveynin kalıtsal materyali bir araya gelir. Gametlerin oluşumu sırasında mayoz bölünme gerçekleşir ve bu süreçte kromozom sayısı yarıya indirilir. Döllenme sırasında bu sayının yeniden iki katına çıkmasıyla türdeki kromozom sayısı sabit kalır.
Soru: Eşeyli üreme sırasında mayoz bölünmenin rolü nedir ve kromozom sayısının nesiller boyunca sabit kalmasını nasıl sağlar?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: Mayoz bölünme, gametlerde kromozom sayısını yarıya indirir. Döllenme sırasında iki gametin birleşmesiyle kromozom sayısı yeniden iki katına çıkar, bu sayede türdeki kromozom sayısı sabit kalır.