Mayoz ve Eşeyli Üreme
► Mayoz bölünme; özel bir bölünme şeklidir.
► Eşeyli üreyen canlılarda üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar.
♦ Mayoz bölünme geçirebilecek olan hücreler;
♦ Sperm ana hücresi
♦ Yumurta ana hücresi
♦ Spor ana hücresi
♦ Mikrospor ana hücresi
♦ Makrospor ana hücresidir. Bu hücrelerin tamamı diploit (2n) kromozomludur.
| Önemli Not: Tek hücreli ökaryot bir canlı olan paramesyum diploit kromozomludur. Konjugasyon (gen aktarımı) sırasında mayoz ile (n) kromozomlu gametler oluşturur. |
► Sperm ve yumurta ana hücresi insan ve hayvanlarda spor ana hücresi çiçeksiz bitkilerde, mikrospor ve makrospor ana hücreleri ise çiçekli bitkilerin erkek ve dişi üreme sisteminde bulunur.
| Önemli Not: Ayrıca bazı canlı türlerinde döllenme ile oluşan zigot sıradışı bir durum olarak mayoz bölünme geçirir. Örneğin; insanda sıtma hastalığını yapan plazmodium sporu (n) kromozomludur ve metagenez ile çoğalır. Eşeysiz üremesini mitoz ile insan vücudunda, eşeyli üremesini ise dişi anofel cinsi sivrisineğin sindirim sisteminde tamamlar. Sivrisineğin sindirim sisteminde bazı sporlar (n) gametlere dönüşerek döllenirler ve (2n) kromozomlu zigotu oluştururlar. Bu zigotun tekrar plazmodium sporunu oluşturması için mayoz geçirerek (n) kromozoma dönüşmesi gerekir. |
► Eşeyli üreyen canlıların üreme sistemlerinde 2n kromozomlu eşey ana hücreleri bulunur.
► Birey üreme olgunluğuna ulaştığında (insanda ergenlik dönemi) bu hücreler mayoz geçirerek Gamet adı verilen üreme hücrelerine dönüşürler.
► Üreme hücreleri haploit (n) kromozomlu olup erkekte sperm, dişide ise yumurta hücresidir.
► Mayoz sonucu oluşan bu gametlerin kromozom sayısı ana hücrenin yarısı kadardır.
► Sperm ve yumurta hücresi döllenme ile birleşerek, yeni oluşan canlının ilk hücresi olan zigotu oluşturur.
► Mayoz; türde kromozom sayısını yarıya indirerek döllenme ile birlikte türdeki kromozom sayısının nesilden nesile sabit kalmasını sağlar.
► Mayoz ile oluşan gametlerin genetik yapısı ana hücreden farklıdır. Bu durum eşeyli üreyen canlılarda kalıtsal çeşitliliği sağlar.
► Mayoz; kesin kalıtsal çeşitlilik sağlayan bir bölünmedir.
► Mayoz ile yarıya inen kromozom sayısı döllenme ile tekrar iki katına çıkar.
► İnsan eşey ana hücresinde 2n = 46 kromozom bulunur. Bu hücrenin mayoz geçirmesi ile; n = 23 kromozomlu yumurta ya da sperm hücreleri oluşur. Bunların döllenmesiyle tekrar 2n = 46 kromozomlu zigot oluşur.
 |
Mayoz Bölünmenin Özellikleri
► Üreme hücrelerinin oluşumunu sağlar.
► Canlı yaşamının belli dönemlerinde görülür.
► Eşeyli üremenin esasıdır.
► Türdeki kromozom sayısını yarıya indirir. (Mayoz ile kromozom sayısı yarıya inmeseydi döllenme sayısında kromozom sayısı her nesilde 2 kat artardı.)
► Mayoz geçirecek hücrelere eşey ana hücreleri denir. Bu hücreler kesin diploit (2n) olmak zorundadır. Yani sadece diploit bir hücre mayoz geçirebilir.
► Canlı eşeysel olgunluğa ulaştığında görülür.
► Kesin kalıtsal çeşitlilik sağlanır.
Mayozda Kalıtsal Çeşitliliği Sağlayan Olaylar1. Homolog kromozomların rastgele dizilmesi ve rastgele ayrılması: Bu olay her mayozda gerçekleşir. Mayozda kalıtsal çeşitliliği sağlayan temel olaydır. 2. Crossing over görülmesi: Bu olay her mayozda olmaz. Çünkü crossing over genler aynı kromozom üzerinde yer alıyorsa gerçekleşir. Yani bağlı genlerde görülür. Genler farklı kromozomlar üzerindeyse bu olay gerçekleşmez. Crossing over olursa Mayoz II'de gerçekleşen kromatit ayrılması da çeşitliliği arttırır. Bu durumda mayoz sonucu oluşan dört hücrede birbirinden farklı olur. Crossing over olmazsa Mayoz I sonunda oluşan iki hücre birbirinden farklı olur. |
► Mayoz dişilerin yumurtalıklarında, erkeklerin testislerinde görülür.
► 2n kromozomlu 1 hücreden; n kromozomlu 4 hücre oluşur. Bu hücreler kalıtsal olarak birbirinde ve ana hücreden farklıdır.
► Mayozun amacı; türde kromozom sayısını yarıya indirmektir. Gamet oluşumunu sağlamaktır.
1. Ünite Değerlendirme SorularıSoru 1. Aşağıda verilen ifadeleri dikkatlice okuyunuz. İfade doğru ise “D”yi, yanlış ise “Y”yi işaretleyiniz. Yanlış olan ifadelerin doğrusunu yanındaki kutucuğa yazınız.
Sorunun Cevapları:1. Yanlış (Y) - Mitoz hücreli canlıların tümünde üremeyi sağlar. Doğrusu: Mitoz bazı tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar. 2. Doğru (D) - Kanser hücreleri hücre döngüsünün kontrolünün bozulmasıyla oluşur. 3. Yanlış (Y) - Vejetatif üremede oluşan bireyler, kalıtsal olarak ana canlıdan farklıdır. Doğrusu: Vejetatif üreme eşeysiz üreme olduğu için oluşan bireyler, kalıtsal olarak ana canlı ile aynıdır. 4. Yanlış (Y) - Mitozda homolog kromozomlar ayrılmaz. Doğrusu: Mitozda kardeş kromatitler ayrılır. 5. Doğru (D) - Mayoz sonucunda 4 haploit hücre oluşur. 6. Yanlış (Y) - Eşeyli üremenin temeli mitoz değil, mayozdur. Doğrusu: Eşeyli üremenin temeli mayoz ve döllenmedir. 7. Yanlış (Y) - Eşeysiz üreme çeşitlerinden tomurcuklanma, bitkilerde en fazla görülen üreme şeklidir. Doğrusu: Eşeysiz üreme çeşitlerinden vejatatif ürme, bitkilerde en fazla görülen üreme şeklidir. 8. Doğru (D) - İnterfaz evresi mitoz ve mayozda görülen bölünmeye hazırlık evresidir. 9. Yanlış (D) - Bitki hücrelerinde sitoplazma bölünmesi boğumlanma ile gerçekleşir. Doğrusu: Bitki hücrelerinde sitoplazma bölünmesi ara lamel oluşumu ile gerçekleşir. 10. Doğru (D) - Tetrat ve sinapsis, mayozun profaz I safhasında görülür. |
1. Ünite Değerlendirme SorularıSoru 2. Aşağıdaki cümlelerde verilen boşlukları doğru ifadeleri kullanarak tamamlayınız.
Aşağıda, verilen cümleleri doğru ifadelerle tamamladık. 1. Mitoz bölünme tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar. 2. Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasındaki gen alışverişine krossing over adı verilir. 3. Eşeyli üremenin temeli mayoz ve döllenme olaylarının art arda gerçekleşmesidir. 4. Vücutlarında hem erkek hem de dişi üreme hücrelerini oluşturabilecek yapıları bulunduran bireyler hermafrodit bireylerdir. 5. Kromozomu oluşturan kardeş kromatitleri bir arada tutan yoğunlaşmış kromozom bölgesine sentromer denir. 6. Bir canlı hücrede bulunan genetik bilgiyi içeren DNA molekülünün tamamına genom adı verilir. 7. Canlılarda gelişmişlik düzeyi arttıkça rejenerasyon yeteneği azalır. 8. Hücre döngüsü interfaz ve mitotik evre olmak üzere iki evrede gerçekleşir. 9. Eşeysiz üremede düşük de olsa kalıtsal çeşitlilik vardır. 10. Hücre bölünmesinde DNA molekülünün kendini eşlediği evre interfaz evresidir. |
Konuya Ait Çıkmış Sorular
Soru 1.
İnsanın normal gelişme ve çoğalma evrelerinde,
I. Zigotun bölünmeye başlaması
II. Yumurta hücresinin oluşumu
III. Sperm hücresinin oluşumu
IV. Gastrula (üç tabakalı embriyo) oluşumu
V. Blastula (içi sıvı dolu top görünümlü embriyo) oluşumu
Olaylarından hangilerinde mayoz bölünme gerçekleşir?
(1999-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. I ve IIB. II ve III
C. IV ve V
D. I, II ve III
E. I, IV ve V
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Konuya Ait Videolar
Konu İle İlgili Sorular
Soru 1.
Mayoz bölünme, gametlerin kromozom sayısını yarıya indirir, böylece döllenme sırasında kromozom sayısı iki katına çıkarak türdeki kromozom sayısının sabit kalması sağlanır. Eğer mayoz olmasaydı, her döllenme sonrası kromozom sayısı artardı ve bu genetik dengeyi bozardı.
Soru: Mayoz bölünmenin döllenme ile ilişkisi nedir? Mayoz bölünme olmasaydı türlerde kromozom sayısının nasıl etkilenebileceğini açıklayınız.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 2.
Mayoz bölünme, eşeyli üreme sürecinde gametlerin oluşumunu sağlar. Bu süreç, yeni bireylerin oluşumunda kalıtsal çeşitlilik sağladığı için, değişen çevre koşullarına adaptasyon şansını artırır.
Soru: Eşeyli üremede mayoz bölünmenin rolü nedir ve bu süreç neden kalıtsal çeşitlilik sağlar?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 3.
Telofaz II sonunda dört haploit hücre oluşur. Bu hücreler kalıtsal olarak birbirinden farklıdır ve mayoz sürecinde oluşan bu hücreler üreme hücreleri olarak işlev görür. Bu olay sayesinde tür içinde genetik çeşitlilik sağlanır ve döllenme sırasında farklı gametlerin birleşmesiyle genetik kombinasyonlar artar.
Soru: Telofaz II sonunda oluşan hücrelerin kalıtsal yapıları neden birbirinden farklıdır?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 4.
Crossing over olayının gerçekleşmemesi durumunda bile, homolog kromozomların rastgele ayrılması kalıtsal çeşitliliği sağlar. Bu, mayozun kalıtsal çeşitlilik üzerindeki önemli etkilerinden biridir.
Soru: Crossing over olmasa bile mayozda kalıtsal çeşitlilik nasıl sağlanır?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 5.
Yukarıda canlılarda gerçekleşen üç farklı bölünme çeşidi verilmiştir. Buna göre belirtilen bölünmelerin hangi bölünmeler olduğunu belirtiniz.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 6.
Mayozun kromozom sayısının nesiller boyu sabit kalması üzerindeki etkisini belirtiniz.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 7.
Eşeyli üreme, döllenme ile sonuçlanan bir süreçtir. Döllenme, dişi ve erkek gametlerin çekirdeklerinin birleşmesiyle gerçekleşir ve zigot oluşur. Zigot, mitoz bölünmeler geçirerek yeni bir bireyi oluşturur. Bu birey, genetik olarak hem anne hem de babadan farklıdır ve bu durum kalıtsal çeşitlilik sağlar.
Soru: Zigot nasıl oluşur ve bu süreç tür içi kalıtsal çeşitliliği nasıl sağlar?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 8.
Mayoz bölünmenin I. aşamasında homolog kromozomlar arasında crossing over (kromozom parçası değişimi) gerçekleşebilir. Bu olay, genler aynı kromozom üzerinde yer aldığında meydana gelir ve genetik çeşitliliği artırır.
Soru: Crossing over olayı nedir ve bu olay mayoz sırasında genetik çeşitliliği nasıl sağlar?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 9.
Eşeyli üremede yavruların kalıtsal özellikleri, hem ebeveynlerinden hem de kardeşlerinden farklı olabilir. Bu farklılıklar, mayoz bölünme sırasında homolog kromozomların rastgele ayrılması ve crossing over olaylarından kaynaklanır. Bu süreç, tür içi genetik çeşitliliği artırarak bireylerin çevresel değişimlere uyum sağlama yeteneğini artırır.
Soru: Eşeyli üremede yavruların kalıtsal özelliklerinin farklı olmasının nedenleri nelerdir?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 10.
İnsanın normal gelişme ve çoğalma evrelerinde,
I. Zigotun bölünmeye başlaması
II. Yumurta hücresinin oluşumu
III. Sperm hücresinin oluşumu
IV. Gastrula (üç tabakalı embriyo) oluşumu
V. Blastula (içi sıvı dolu top görünümlü embriyo) oluşumu
Olaylarından hangilerinde mayoz bölünme gerçekleşir?
(1999-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. I ve IIB. II ve III
C. IV ve V
D. I, II ve III
E. I, IV ve V
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...