Konu Detayı Sayfası
Kalıtımın Genel İlkeleri
Kalıtımın Genel İlkeleri
► Anne ve babada bulunan özelliklerin dölden döle aktarılmasına Kalıtım, bunu inceleyen biyolojinin alt dalına ise Genetik denir.
► Kalıtımın temelleri Gregor Mendel tarafından atılmıştır.
► Mendel; çalışmalarında bezelyeleri kullanmış ve melezleme çalışmaları yapmıştır.
Mendel'in başarılı olmasının dayandığı temel esaslar;
♦ Araştıracağı materyali iyi seçmiş olması,
♦ Deneyleri dikkatli planlamış olması,
♦ Çok fazla veri toplamış olması
♦ Matematiksel analizler kullanmış olması esaslarına dayanır.
Kalıtımla İlgili Kavramlar
⇒ Karakter: Bir türün bireyleri arasında çeşitlilik gösteren, nesilden nesile aktarılabilen özelliklere karakter denir. Örnek; göz rengi, saç şekli, kangrubu, çiçek rengi, tohum şekli vb.
⇒ Özellik: Karakterleri oluşturan her bir ayrı tipe özellik denir. Örnek; mavi ve kahverengi göz, uzun ve kısa boy, mor beyaz çiçek, buruşuk düz tohum gibi.
⇒ Gen: DNA üzerinde yer alan ve bir kalıtsal özelliğin genetik şifresini oluşturan birimlere Gen denir. Gen yaklaşık 1500 nükleotitten oluşan DNA parçasıdır. Genler genellikle harflerle gösterilir. (A, a, Ak, XR gibi) Diploit canlılarda her bir karakterden iki gen sorumludur. Haploit canlılarda ise bir gen sorumludur. Genler çekirdekteki DNA'da yer alan ve canlıdaki tüm kalıtsal özellikleri belirleyen DNA parçalarıdır.
⇒ Alel (Alel Gen): Bir karakterin kalıtımından sorumlu olan gen çeşitlerinden her birine Alel Gen denir. Kısaca genin farklı formlarıdır. Alel sözcüğü yaygın olarak alel gen veya genin aleli olarak da ifade edilmektedir. (Aa, AA, aa gibi) Bir karakteri belirleyen alel gen sayısı ikiden fazla olabilir. (çok alellik) Ancak diploit (2n) kromozomlu bir canlıda bir karakter en fazla iki alel gen ile belirlenir.
⇒ Lokus: Alel genlerin homolog kromozomlar üzerinde karşılıklı olarak bulunduğu bölgelere Lokus denir.
⇒ Homolog Kromozom: Döllenme sırasında biri annenin yumurtası ile diğeri babanın spermi ile yavruya geçen kromozom çiftleridir. Şekil ve büyüklükleri aynıdır. Karşılıklı lokuslarında aynı özelliği belirlemede görev alan genleri taşırlar.
⇒ Genotip: Canlının sahip olduğu genlerin tümüdür. İnsan türü için 30 - 33.000 gen olduğu düşünülmektedir.
⇒ Fenotip: Genotip ve çevresel faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan dış görünüştür. Canlının gözlenebilen dış özellikleridir. Sarı saç, esmer ten, yeşil göz gibi.
| Canlıda Kromozom Durumuna Göre Genotip ve Fenotip Örnekleri | ||
| Genotip | Fenotip | Kromozom Durumu |
| AbDe | AbDe | Haploit Canlı (n) (Örneğin; erkek arılarda) |
| AabbDdEE | AbDE | Diploit Canlı (2n) (Örneğin; insan) |
| AaaBBbdddEEE | ABdE | Triploit Canlı (3n) (Örneğin; bitkilerde besi doku) |
⇒ Homozigot Genotip (Saf - Arı Döl): Diploit bir canlıda (2n) karakteri belirleyen alellerin aynı olmasıdır. (AA, aa, XRXR gibi)
⇒ Heterozigot Genotip (Melez = Hibrit Döl): Diploit bir canlıda (2n) karakteri belirleyen alellerin farklı olmasıdır. (Aa, Bb, XRXr gibi)
⇒ Dominant (Baskın) Gen: Fenotipte etkisini her durumda gösteren gendir. Büyük harf ile gösterilir. Genotip hem homozigot (AA) hem de heterozigot (Aa) durumda iken fenotipe yansıyarak etkisini gösterir.
⇒ Resesif (Çekinik) Gen: Diploit bir canlıda (2n) sadece homozigot durumda iken fenotipte etkisini gösteren gendir. Küçük harfle gösterilir. (aa, bb, xrxr gibi)
⇒ Genom: Bir canlının DNA'larında yer alan nükleotit dizilerinin oluşturduğu kalıtsal bilginin tamamıdır.
⇒ Gen Havuzu: Bir popülasyonda, üreme yeteneğindeki bireylerin sahip olduğu tüm alellerin toplamıdır.
⇒ Gen frekansı: Bir popülasyondaki bir alelin ortaya çıkma sıklığıdır.
⇒ Parental Döl: Atasal demek olup P kısaltması ile gösterilir. Çaprazlamalarda kullanılan ilk kuşağı temsil eder.
⇒ Filial Döl: Kuşak, nesil anlamına gelir. Çaprazlamalarda elde edilen birinci kuşak için F1, ikinci kuşak için F2 kısaltmaları kullanılır.
⇒ Gamet: Üreme hücresidir. (Sperm, yumurta polen gibi) Diploit canlılarda mayoz bölünmeyle oluşan haploid kromozom setini içeren eşey (üreme) hücreleridir. G kısaltması kullanılır. Gametlerde her özellik için bir alel bulunur.
⇒ P: Parental, atasal bireyler
⇒ F1: Atasalların ilk kuşağı
⇒ F2: Atasalların ikinci kuşağı
⇒ GO: Genotip dağılımı ve oranları
⇒ FO: Fenotip dağılımı ve oranları
⇒ Bağımsız Genler: Farklı karakterlere ait olan genlerin ayrı ayrı kromozomlar üzerinde yer almasıdır. Bu genler mayoz sırasında rastgele ayrılarak gametlere dağılırlar.
⇒ Bağlı Genler: Farklı karakterlere ait olan genlerin aynı kromozom üzerinde yer almasıdır. Mayoz sırasında bu genler üzerinde yer aldıkları kromozomlarla birlikte hareket ederek aynı gametlere giderler.
⇒ Çaprazlama: Döllenme sırasında anne ve babaya ait genleri taşıyan gametlerin nasıl birleştirildiğinin gösterilmesidir.
Mendel'in Çalışmaları
Gregor Mendel, kalıtımla ile ilgili çalışmalarında Bezelye bitkisini kullanmıştır. Çalışmaları 10 yıldan fazla sürmüştür.
► Kısa zamanda döl veren bir bitki olması
► Ekonomik maliyetinin az olması
► Doğal ortamda kolay yetiştirilebilir olması
► Tozlaşması sırasında, çiçek yapısının yabancı polenleri engelleyici yapıda olması
► Dıştan gözlenebilen karakter sayısının çok olmasıdır.
► Mendel'in yaşadığı dönemde Gen ve Kromozomlar bilinmiyordu. Mendel bunların yerine kalıtım etkeni ya da kalıtım faktörü terimlerini kullanmıştır.
 |
1. Gen Kavramı
► Mendel karakterlerin ortaya çıkmasında kalıtım faktörlerinin etkili olduğunu belirtmiştir. Günümüzde bu faktörleri alel (gen) denilmektedir.
► Her karakter için, biri anneden diğeri babadan yavruya geçen bir çift faktör (alel genler) olduğunu belirtmiştir.
2. Ayrılma Prensibi
► Bir karakterin ortaya çıkmasını sağlayan bir çift faktörün (alel genlerin), gametleri oluşturuken birbirlerinden ayrılarak farklı gametlere geçtiğini belirtmiştir. Mendel mayoz bölünmenin varlığını bilmiyordu.
3. Gizlilik ve Baskınlık Yasası
► Farklı görünüşteki iki arı döl bezelyeyi çaprazladığında (mor, beyaz gibi), birinci döldeki tüm bireylerin aynı özellikte (mor renkte) olduğunu ve ebeveynlerden sadece birine (baskın olana) benzediğini görmüştür. Bunun üzerine bazı birimlerin (genlerin) gizli kaldığını, bazılarının ise baskınlık göstererek ortaya çıktığını açıklamıştır.
4. Benzerlik Yasası
► Birbirine zıt iki arı dölü (AA x aa) tozlaştırdığında F1 dölündeki tüm bireylerin birbirinin aynısı olduğunu (Aa) görmüştür. Buna Mendel'in Benzerlik Yasası denir. F1 bireylerin tamamı ebeveynlerinin birinden baskın gen (A), diğerinden çekinik gen (a) aldığı için heterezigottur. Böyle bireylere Hibrit = Melez bireyler denir.
5. Bağımsız Dağılım Yasası
► Birden fazla karakter yönünden heterezigot olan bireyler (AaBbDd gibi) çaprazlandığında genler gametlere dağılırken birbirlerinden ayrılarak bağımsız bir kombinasyonla bir araya gelirler. Bundan dolayı çaprazlamalar sonucunda bireylerin hangi oranlarda oluşabileceği tahmin edilebilir.
► Mendel yasaları monohibrit ve dihibrit çaprazlamalarda net olarak görülecek ve anlaşılacaktır.
► Mendel yasaları genlerin bağımsız olması durumunda geçerlidir. Mendel çalışmalarını bağımsız genler üzerinden yürütmüştür. Mendel yasalarında mayoz, bağlı gen, krossing over, eş baskınlık, eksik baskınlık ve çok alellik kavramları yoktur.
Olasılık İlkeleri ve Uygulamaları
► Olasılık; her zaman gerçekleşmeyen ancak gerçekleşmesi beklenen olaylardır.
► Mendel kalıtım ile ilgili çalışmalarında olasılık ilkelerini doğru bir şekilde kullanmıştır.
Bu olasılık ilkeleri şunlardır.
1. Şansa bağlı bir olayın, bir kez denenmesinden elde edilen sonuçlar, aynı olayın daha sonraki deneme sonuçlarını etkilemez. Yani bağımsız olayların sonuçları bağımsızdır. Örneğin; havaya atılan metal bir paranın yazı gelme olasılığı ½, tura gelme olasılığı ½'dir. Para 5 kez havaya atıldığında 5'inde de yazı gelmişse 6.atışta yazı ya da tura gelme olasılığı yine ½'dir.
Örnek; Aa genotipine sahip bireyin a aleline sahip bir gamet oluşturma olasılığı nedir?
Açıklama: Aa genotipine sahip birey iki çeşit gamet oluşturabilir. Gametin birinde A, diğerinde a alelleri bulunur. Bu durumda a alellini bulundurma ihtimali ½'dir.
2. Şansa bağlı olan iki bağımsız olayın, aynı anda birlikte olma olasılığı, bunların ayrı ayrı olma olasılıklarının çarpımına eşittir. Örneğin; aynı anda iki metal para havaya atıldığında birinci parada yazı gelme olasılığı ½, ikinci parada yazı gelme olasılığı ½'dir. İki metal parada aynı anda yazı gelme olasılığı ½ x ½ = ¼ 'tür.
Örnek; AaBbDd genotipine sahip bir bireyin aBd genotipine sahip bir gamet oluşturma olasılığı nedir? (Genler bağımsızdır) |
Örnek; |
Gamet Çeşitliliğinin Hesaplanması
► Gametler mayoz bölünme ile oluşurlar.
► Dişi gamet yumurta, erkek gamet spermdir.
► Bu gametler haploit kromozomlu olup ata bireyin kromozom sayısının yarısını taşırlar.
► Döllenme ile anne ve babanın gametlerinde bulunan kromozomlar ve üzerindeki genler yeni oluşan yavrunun ilk hücresi olan zigota geçer.
► Her gamette bir karakterle ilgili bir alel bulunur. Bir karakter yönünden homozigot genotipli bireyler tek çeşit, heterozigot genotipli bireyler iki çeşit gamet oluştururlar.
 |
Homozigot Alellerin Gametlere Taşınması
► Homozigot genotipli bireyler mayozla tek çeşit gamet oluştururlar.
► Homozigot karakter sayısının fazla olması gamet çeşitliliğini etkilemez.
 |
Heterozigot Alellerin Gametlere Taşınması
► Heterozigot genotipli bireyler mayozla 2n çeşit gamet oluşturur. Buradaki n genotipteki heterozigot karakter sayısını ifade eder.
► Heterozigot katakter sayısı gamet çeşitliliğini artıran bir durumdur.
► Heterozigot olan bir karakter (Aa) 2 çeşit gamet oluşturur.
 |
| Diploit canlılarda normal olan bir gamette her karakter ile ilgili en fazla 1 alel çeşidi bulunur. Aynı gamette aynı karakterle ilgili 2 alel bulunamaz. Örneğin; AaBbCc genotipli bir bireyin oluşturabileceği herhangi bir gamette AaBc alelleri bulunamaz. (Aa alellerinden birinin olması gerekir.) |
 |
 |
 |
 |
Bağımsız Genlerde ve Bağlı Genlerde Gamet Çeşitliliğinin Bulunması
1. Bağımsız Genlerde Gamet Çeşitliliğinin Bulunması
► Farklı karakterlere etki eden alellerin (genlerin) farklı kromozomlar üzerinde bulunmasına Bağımsız Gen denir.
► Genler bağımsız ise; gen sayısı = kromozom sayısıdır.
► Diploit canlılarda çiftler halinde bulunan aleller gamet oluşumu sırasında ayrılırlar ve her gamet bu alellerden sadece birini alır.
► Bir ya da daha fazla karakter yönünden bağımsız genlere sahip olan homozigot bireyler mayoz sonucu tek çeşit gamet oluştururlar.
| Örnek; AAbbDDeeXX genotipine sahip bir bireyde tüm karakterler homozigot olduğu için mayoz sonunda oluşacak gamet çeşidi 1'dir. Burada tüm karakterler homozigot olduğu için n (heterozigotluk) sayısı 0'dır. Yani 20 = 1 olur. |
► Gamet çeşitliliğini heterozigot karakter sayısı belirler.
► Homozigot karakter sayısı gamet çeşitliliğini etkilemez.
► Bir canlının genotipinde heterozigot karakter sayısı arttıkça mayoz sonunda oluşturabileceği gamet çeşidi sayısı da artar.
► Heterozigor karakter sayısı 2n formülü ile hesaplanır. n = heterozigot karakter sayısıdır.
Örnek; AaBbddEe genotipindeki bir bireyin mayoz sonunda oluşturabileceği gamet çeşidi kaçtır? Burada n sayısı 3'tür (AaBbEe) homozigot karakterleri dikkate almayız. 23 = 8 çeşit gamet oluşturur.
 |
 |
2. Bağlı Genlerde Gamet Çeşitliliğinin Bulunması
► Farklı karakterlere ait aleller (genler) aynı kromozom üzerinde yer alıyorsa bu genlere Bağlı Genler denir.
► Bağlı genler mayoz sırasında bağımsız olarak gametlere gitmezler. Aynı kromozom üzerinde yer alanlar kromozom ile birlikte hareket ederek aynı gametlere giderler.
► Bundan dolayı bağımsız genlere göre daha az çeşit gamet oluşur.
► Krossing over bilindiği üzere bağlı genlerde olur.
► Bu durumda bağlı genlerde gamet çeşitliliğini hesaplarken iki yol izlenir.
1. Mayoz sırasında krossing over gerçekleşmez ise oluşacak gamet çeşidi;
► Kromozom üzerinde en az 1 tane heterozigot karakter bulunuyorsa 2 çeşit gamet oluşur. Kromozomlardan biri üzerindeki genlerle bir gamete, öbürü diğer gamete gider. Kromozomlar üzerinde kaç tane heterozigot karakter olursa olsun krossing over yoksa daima 2 çeşit gamet oluşur.
 |
2. Mayoz sırasında krossing over gerçekleşmiş ise oluşacak gamet çeşidi;
► Genler sanki bağımsızmış gibi düşünülür.
► Tüm heterozigot karakterler sayılarak 2n formülüne uygulanır.
► Çünkü aynı kromozomlar üzerinde yer alan bağlı genler mayoz sırasında krossing over olayı ile birbirinden ayrılır.
► Mayoz sırasında krossing over olayı bağlı genler arasındaki bağlantıyı bozar. Bunun sonucunda Rekombinant Gametler oluşur. Bu gametlerin döllenmesiyle rekombinanat bireyler oluşur. Bu olay kalıtsal çeşitliliği arttırır.
 |
 |
|
Örnek; Genotipi AaEeFFRrZz şeklinde olan bir bireyde, A ve Z genleri ile E ve F genleri bağlı genlerdir. Diğer genler bağımsızdır. Buna göre; A) Canlının diploit hücresini çiziniz. B) Bu canlı kaç kromozomludur? C) Kaç karakter bulundurur? Ç) Alel gen sayısı kaçtır? D) Alel gen çifti sayısı kaçtır? E) Krossing over varsa kaç çeşit gamet oluşturur? F) Krossing over yoksa kaç çeşit gamet oluşturur? G) Tüm genler bağımsız olsaydı kaç çeşit gamet oluşurdu? Çözümü:A) B) 2n = 6 kromozomludur. C) 5 karakter bulundurur. (Aa, Ee, FF, Rr, Zz) Ç) Alel gen sayısı 10'dur. (A, a, E, e, F, F, R, r, Z, z) D) Alel gen çifti sayısı 5'tir. (Aa, Ee, FF, Rr, Zz) E) Krossing over varsa heterozigot karakter sayısı 24 = 16 çeşit gamet oluşur. F) Krossing over yoksa heterozigot karakter sayısı 23 = 8 çeşit gamet oluşur. G) Heterozigot karakter sayısı 4'tür. 24 = 16 çeşit karakter oluşur. |
|
Örnek; Genotipi AaBbccDd şeklinde olan bir bireyde A ve b genleri bağlı genlerdir. Buna göre bu canlı mayoz bölünme sırasında; A) En az kaç çeşit gamet oluşturur? B) En fazla kaç çeşit gamet oluşturur? Çözümü: A) En az kaç çeşit gamet denildiği için krossing overin gerçekleşmediği düşünülür. Buna göre; heterozigot karakter sayısı 2'dir. 22 = 4 çeşit gamet oluşturur. B) En fazla kaç çeşit gamet oluşturur dediği için krossing over olduğu düşünülür. Tüm heterozigot karakterler dikkate alınır. n = 3'tür. 23 = 8 çeşit gamet oluşturur. |
 |
Çatallama Yöntemi
► Çok karakterli çaprazlamaları kolaylaştırmak için kullanılır.
► Bu yöntemi uygularken her bir gen çiftinin, gamet oluşumu sırasında birbirinden ayrılarak bağımsız davrandığı düşünülür.
► Her bir karakter birer monohibrit çaprazmış gibi düşünülerek çaprazlama yapılır.
|
Örnek; AaBbccDd genotipine sahip bir bireyde genler bağımsızdır. Bu canlı mayoz sırasında kaç çeşit gamet oluşturur? Çatallama yöntemine göre bulunuz. Çözüm: 23 = 8 çeşit gamet oluşturur.
|
 |
|
Örnek; AaBbCc genotipine sahip bir bireyin oluşturacağı gamet çeşitlerini Çatallandırma yöntemi ile bulunuz. Çözüm: 23 = 8 çeşit gamet oluşturur.
|
| Çatallandırma yöntemi kullanılırken alellerden biri alınır ve diğer alellerin homozigot (tek çizgi) ya da heterozigot (çatal) olmasına göre dallandırılır. Sonuçta oluşacak kombinasyon sayısı gamet çeşidi sayısını verir. |
Kromozom Haritaları
► Bağlı genlerde bir kromozom boyunca yer alan genlerin düzenli sırasının gösterilmesidir.
► Mayoz sırasında kromozom üzerindeki genler arasındaki mesafe ne kadar fazla ise krossing over olma ihtimali o kadar yüksektir.
► Krossing over; rekombinant gametler oluşturan bir olaydır.
► Bir mayozda krossing over olma sıklığı kromozom haritalarının yapılmasında kullanılır.
|
Örnek;
|
Konuya Ait Çıkmış Sorular
Soru 1.
Diploit bir bireyin kromozomlarında;
I. Bir özelliği kontrol eden genin çekinik alelinin otozomal kromozomlardan sadece birinin üzerinde bulunması,
II. Bir özelliği kontrol eden genin çekinik alelinin otozomal kromozomların her ikisi üzerinde bulunması,
III. Bir özelliği kontrol eden genin baskın alelinin otozomal kromozomlardan sadece birinin üzerinde bulunması,
IV. Bir özelliği kontrol eden genin baskın alelinin otozomal kromozomların her ikisi üzerinde bulunması
Durumlarının hangilerinde genin kontrol ettiği çekinik özellik bu bireyde ortaya çıkar?
(YKS-TYT Örnek Soruları)
A. Yalnız IB. Yalnız II
C. Yalnız IV
D. I ve II
E. III ve IV
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 2.
Yukarıdaki soyağacında, bir özelliği fenotipinde gösteren bireyler siyah renkle gösterilmiştir.
Soyağacındaki bilgilere göre, bu özelliğin kalıtımı,
I. X kromozomunda mutasyonla ortaya çıkan baskın bir genle
II. Otozomal taşınan çekinik bir genle
III. Y kromozomunda mutasyonla ortaya çıkan baskın bir genle
IV. Otozomal taşınan baskın bir genle
V. X kromozomunda çekinik bir genle
Taşınma biçimlerinden hangileriyle gerçekleşir?
(1999-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. I ve IIB. II ve IV
C. I, II ve V
D. I, III ve IV
E. III, IV ve V
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 3.
Penisilin ve tek bir bakteri türü ile normal besi ortamı içeren iki petri kabında aşağıdaki şemada gösterilen deney yapılmıştır.
Bu deney sonucu,
I. Aynı türe ait bireyler farklı kalıtsal özellikler gösterir.
II. Aynı besini kullanan bireyler, besin açısından rekabete girer.
III. Ortamın yeni koşullarına uyabilen bireyler bu koşullarda yaşamaya devam eder.
İfadelerinden hangileriyle açıklanabilir?
(1999-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. Yalnız IB. Yalnız II
C. I ve III
D. II ve III
E. I, II ve III
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 4.
İnsan kanında bulunan olgun alyuvarlar,
I. Karbondioksit bağlama
II. DNA sentezi yapma
III. Antikor sentezleme
Olaylarından hangilerinin gerçekleştiremez?
(1999-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. Yalnız IB. Yalnız II
C. Yalnız III
D. I ve III
E. II ve III
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 5.
Bir ailede anne, A özelliği bakımından baskın fenotiptedir ve bu özelliğin çekinik genini de taşımaktadır (heterozigot).
Babanın genotipi aşağıdakilerin hangisindeki gibi olursa, çocukların fenotipinde bu çekinik özellik kesinlikle görülmez?
(2000-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. AAB. Aa
C. aa
D. xAy
E. xa y
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Konu İle İlgili Sorular
Soru 1.
Hayvan türlerinde, üreme farkına bağlı yeni bireylerin oluşumu aşağıda gösterilmiştir.
Bu üremelerde oluşan bireylerden hangileri çevre koşullarının kalıtım üzerindeki etkisini belirlemede kullanılabilir?
A. I numaralı üremeB. II numaralı üreme
C. III numaralı üreme
D. I ve III numaralı üreme
E. I ve II numaralı üreme
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Doğru Cevap: C
Soru 2.
Diploid bir canlının otozomal bağımsız üç özelliğinin baskın fenotipli olduğu bilinmektedir. Bu bireyin genotipini belirleyebilmek için aşağıdakilerden hangisiyle çaprazlanması gerekir?
A. AADdeeB. AADDEE
C. aaDdEE
D. aaddee
E. AaDdEe
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Doğru Cevap: D
Açıklaması: Soruda istenen kontrol çaprazıdır. Baskın fenotipin genotipinin belirlenebilmesi için, çekinik fenotipli (homozigot çekinik genotipli) bireyle çaprazlama yapılır.
Soru 3.
Soyağacındaki taralı bireyler X'in Y ile homolog olmayan bölgesinde taşınan çekinik nir alelin neden olduğu bir özelliği fenotipinde göstermektedir.
Ardışık 4 soruyu soyağacına göre çözünüz.
1. Soy ağacındaki tüm bireylerin bo özellik açısında genotipi bilinebilir mi? Soy ağacı üzerinde gösteriniz.
2. Çekinik aleli bulunduran bireyleri belirtiniz.
3. Baskın aleli bulunduran bireyleri belirtiniz.
4. Heterozigot genoripli bireyleri belirtiniz.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: 1. Tüm bireylerin genotipi bilinebilir. 2. Çekinik aleli bulunduran bireyler; 1, 2, 4, 6, 7, 8, 9, 10 ve 11 3. Baskın aleli bulunduran bireyler; 1, 3, 5, 7, 9, 10 ve 12 4. Heterozigot genotipli bireyler; 1, 7, 9 ve 10
Soru 4.
Bir bezelye meyvesinde çıkarılan iki bezelye tohumundan biri karanlıkta, diğeri yeterli ışık alan ortamda çimlendiriliyor. Işık etkeni dışındaki diğer tüm koşullar optimum tutuluyor. Karanlıkta çimlenen tohumdan gelişen fide beyaz renkli, aydınlıkta çimlenen tohumdan gelişen fide ise yeşil renkli oluyor.
Bu fenotip farklılığının nedenleri;
I. Tohumların gen kaynaklarının farklı türler olması
II. Genlerin işleyişi üzerinde çevresel etmenlerin belirleyici olabilmesi
III. Bazı kalıtsal özelliklerin yalnız çevresel etmenler tarafından belirlenmesi ve genetik alt yapıdan yoksun olması
İfade edilenlerden hangileri olabilir?
A. Yalnız IB. Yalnız II
C. I ve II
D. I ve III
E. II ve III
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Doğru Cevap: B
Açıklaması: Aynı meyveden çıkarılan tüm tohumların gen kaynakları, aynı türün bir bireyi veya iki bireyidir. Farklı türler olamaz. Işık, klorofil sentez genlerini aktive eden bir çevresel etmendir. Çimlenen fidelerde sürgünün yeşil renk alması hem çevre hem de genetiğe bağlıdır. Canlılarda genetik altyapıdan yoksun olan, çevresel etmenlerce belirlenen herhangi bir özellik yoktur.
Soru 5.
Homozigot M kana sahip bir bireyle homozigot N kan grubuna sahip bir birey evleniyor. Çocuklarının F1, F2, Fç, Fo, Gç sayılarını ve oranlarını bulunuz.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması:
Soru 6.
Kromozomları üzerindeki genlerin dağılımı aşağıda verilmiş olan bir hücrenin;
I. Krossing oversiz
II. Krossing overli
Oluşturabileceği gamet çeşidi sayılarını bulunuz.
I: ………..…………
II: ………………..
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması: I: Krossing Oversiz; Bağlı olan genler aynı kromozom üzerine birlikte hareket ederek farklı gametlere giderler. Ayno kromozom üzerinde en az bir tane heterozigot karakterin olması iki çeşit gamet oluşması için yeterlidir. Buna göre; 1.Kromozom takımında (EFG genlerinin bağlı olduğu) bir tane heterozigot (Gg) karakter vardır. 2.kromozom takımında iki tane heterozigot (CcDd) karakter vardır. Ancak bunlar birlikte hareket edeceği için bir tanesini dikkate alırız. Kk genleri bağımsız ve heterozigot olduğu için iki çeşit gamet oluşturur. Bu durumda; heterozigot karakter sayısı = 3'tür. 2^3 formülünden 8 çeşit gamet oluşur. II: Krossing Overli; Genler bağımsızmış gibi düşünülür. Çünkü parça değişimi gerçekleşir. Genotiptedi tüm heterozigot karakterler dikkate alınarak 2^n formülünden gamet çeşidi gösterilir. Bu durumda 2^4 = 16 çeşit gamet oluşur.
Soru 7.
8 kromozoma sahip Drosphila mekanıgaster (meyve sineği) popülasyonuna ait üç farklı birey şekilde verilmiştir.
- 1 numaralı birey: MMİİRrYy
- 2 numaralı birey: Mmiirryy
- 3 numaralı birey: MmİiRrYy
Bu bireylerde genler bağımsız kalıtıldığına göre,
1. Gamet çeşidi sayısı en fazla olan birey kaç numaralıdır? Hesaplayarak yazınız.
2. 2 numaralı bireyin 2 çeşit gamet oluşturma olasılığı kaçtır? Hesaplayarak Yazınız.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması:
Soru 1: Gamet Çeşidi Sayısı En Fazla Olan Birey
Bağımsız genler için gamet çeşidi şu formülle hesaplanır:
Gamet çeşidi = 2n
Burada n, heterozigot gen sayısını temsil eder.
Bireylerin Genotipleri ve Heterozigot Gen Sayıları:
1️⃣ 1 numaralı birey: MM İİ Rr Yy
- Heterozigot genler: Rr, Yy (n = 2)
- Gamet çeşidi: 22=4
2️⃣ 2 numaralı birey: Mm ii rr yy
- Heterozigot genler: Mm (n = 1)
- Gamet çeşidi: 21=2
3️⃣ 3 numaralı birey: Mm İi Rr Yy
- Heterozigot genler: Mm, İi, Rr, Yy (n = 4)
- Gamet çeşidi: 24=16
Soru 8.
KkmmNnPP genotipine sahip diploit bir canlıda tüm alel genler bağımsızdır.
a. Canlının diploit hücresi kaç kromozomludur? Yazınız.
b. Canlının mayoz sırasında oluşturabileceği gamet çeşidini bulunuz.
c. Canlının bu genotipe uygun oluşturabileceği fenotipleri yazınız.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması:
a. 2n = 8 kromozomludur. Alel genler bağımsız olduğu için her alel gen bir kromozom üzerinde yer alır. Kromozom sayısı = alel gen sayısıdır. Genotipte 8 alel gen bulunduğu ve canlı diploit olduğu için kromozom sayısı 2n = 8
b. Homozigot olan karakterler: mm ve PP'dir. Homozigot karakterler daima tek çeşit gamet oluşturur. Gamet çeşitliliğini heterozigot karakter sayısı belirler. Bir heterozigot karakter 2 çeşit gamet oluşturduğuna göre gamet çeşitliliği 2n formülü ile hesaplanır. n = heterozigot karakter sayısıdır. Buna göre n = 2 olduğu için 22 = 4 çeşit gamet oluşur.
c. KkmmNnPP genotipine uygun olarak; Kk → K fenotipini, mm → m fenotipini, Nn → N fenotipini, PP → P fenotipini oluşturur.
Soru 9.
Şekilde diploit bir canlının sahip olduğu aleller ve kromozomlardaki dizilimler verilmiştir.
Buna göre bu canlı mayoz bölünme ile en çok kaç çeşit üreme hücresi oluşturabilir?
(Krossing over gerçekleşmemiştir.)
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Açıklaması:
► Verilen hücrede Mi, RAY, KMLP genleri aynı kromozomlar üzerinde yer alan bağlı genlerdir. Diğer genler ise bağımsızdır (Hh, Ss, UU). ► Bağlı genlerde en az bir heterozigot karakter sayısı dikkate alınır. Buna göre; 1.Kromozom çiftinde: Mm, 2.Kromozom çiftinde: Rr karakterleri alınır. 3.Kromozom çiftinde tüm karakterler homozigot olduğu için sayılmaz. ► Bağımsız olan genlerde ise; Hh, Ss karakterleri sayılır. UU homozigot olduğu için dikkate alınmaz. ► Bu durumda heterozigot karakter sayısı toplamda 4'tür. ► 2n formülünden 24 = 16 çeşit üreme hücresi oluşturabilir.
Soru 10.
Tabloda kalıtım ile ilgili bazı kavramlar I numaralı sütunda ve bu kavramlara ilişkin açıklamalar II numaralı sütunda verilmiştir.
| I | II | ||
|---|---|---|---|
| 1. | Dominant | a. | Genin kromozom üzerinde bulunduğu bölge |
| 2. | Resesif gen | b. | Fenotipte her durumda etkisini gösteren genler |
| 3. | Lokus | c. | Diploit canlılarda sadece homozigot durumda etkisini gösteren gen |
| 4. | Alel gen | d. | Anne ve babadan gelen bir karakterin kalıtımından sorumlu gen çifti |
Tablodaki kavramlar ve açıklamaların doğru eşleştirmesi aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir.
A. 1 → a 2 → b 3 → c 4 → dB. 1 → c 2 → b 3 → a 4 → d
C. 1 → b 2 → a 3 → d 4 → c
D. 1 → c 2 → b 3 → d 4 → a
E. 1 → b 2 → c 3 → a 4 → d
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Doğru Cevap: E