Konu Detayı Sayfası

Ekosistem Ekolojisi

10.Sınıf

Ekosistem Ekolojisi ve Güncel Çevre Sorunları

Ekosistem Ekolojisi

20742

Ekosistem Ekolojisi

► Dünyamız tüm canlıları içinde barındıran bir yaşam alanıdır. Bu yaşam alanları; ormanlar, çöller, denizler, göller, akarsular ve okyanuslardan ibarettir.

► Canlılar yaşamsal faaliyetlerini ve üremelerini bu alanlarda gerçekleştirirler.

► Canlılar ile yaşadıkları çevre arasında karşılıklı bir etkileşim ve denge vardır.

► Canlıları ve canlıların yaşam alanlarını tanıyabilmek, küresel boyutta görülen sorunlara çözüm bulabilmek için ekosistemi ve ekolojik kavramları bilmemiz gerekir.

► Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini inceleyen biyolojinin alt bilim dalına Ekoloji denir.

► Ekoloji, yunanca ev, mekan anlamına gelen Oikos ile bilgi ve bilim anlamına gelen Logos kelimelerinin birleşmesiyle oluşur.

► Ekoloji ayrıca yaşamın devamı için gerekli olan madde ve enerji döngülerini de inceleyen bir bilim dalıdır.

► Ekoloji; Organizma, Popülasyon, Komünite, Ekosistem, Biyom ve Biyosfer kavramlarını da inceler. Ekolojideki bu kavramlar küçükten büyüğe doğru ekolojik organizasyon basamaklarını oluşturur.

Biyosfer (Ekosfer): Yeryüzünde canlıları barındıran atmosfer tabakasıdır.

Biyom: Benzer iklim koşulları ve bitki örtüsüne sahip geniş coğrafi alanlara biyom adı verilir. Tropikal yağmur ormanları, çöl biyomları, tundralar biyomlara örnek gösterilebilir.

Ekosistem: Belirli bir alanda yaşayan canlılar ile bu alandaki cansız varlıkların oluşturduğu sistemdir.

Ekosistem = canlılar + cansız çevre

Örneğin; deniz ekosistemi, tatlı su ekosistemi ve karasal ekosistemler, farklı ekosistem türleridir. Ekosistemler dinamik yapılardır ve zamanla değişim gösterebilir. Doğadaki tüm ekosistemler birleşerek biyosferi oluşturur.

Ekosistemler canlı türleri ile cansız çevreden oluşan birlikteliklerdir.

Komünite: Belirli bir alanda yaşayan farklı türlere ait popülasyonların oluşturduğu yaşama birliktelikleridir. Komüniteler içerdiği canlı türlerinin veya canlıların yaşam alanının özelliklerine göre adlandırılabilirler.

Örneğin; tatlı su komüniteleri, kara komüniteleri gibi. Komünite içinde tür çeşitliliği fazladır. Örneğin bir ormanda yaşayan bakteri, bitki, mantar, böcek ve diğer hayvanlar bir araya gelerek komüniteyi oluşturur.

Komüniteler farklı canlı türlerinden oluşur.

Popülasyon: Belirli bir alanda yaşayan aynı türe ait bireylerin oluşturdukları topluluklara popülasyon denir. Örneğin; karadenizdeki hamsiler, ormandaki karaçamlar, Van Gölü'ndeki inci kefali birer popülasyondur.

Not

Ormandaki çamlar ya da karadenizdeki balıklar komüniteyi ifade ederken, hamsi balıkları ya da karaçam popülasyonu ifade eder. Popülasyonda tür adının belirlenmesi gerekir.

Ekoloji İle İlişkili Bazı Bilim Dalları

► Ekoloji; popülasyon ekolojisi, komünite ekolojisi, ekosistem ekolojisi şeklindeki alanları kapsayan bir bilimdir.

► Davranış bilimleri, biyocoğrafya, jeoloji, meteoroloji, fizyoloji, biyokimya, genetik gibi bilim dallarıyla etkileşim halindedir.

► Canlıların yaşam sürelerinde etkinliklerini sürdürdükleri ve iletişim halinde oldukları canlı ve cansız bileşenlerden oluşan faktörlerin tamamına Çevre denir.

► Çevre; bir canlı topluluğunun yaşamsal faaliyetlerini doğrudan etkileyen biyolojik, fiziksel ve kimyasal bileşenlerin tümüdür.

Bazı Temel Ekolojik Kavramlar

► Canlı varlıklar ile bunların etkileşimde olduğu cansız ortamı anlayabilmek için ekolojideki bazı temel kavramları bilmemiz gerekir.

1. Tür: Ortak bir atadan gelen, benzer özellikler gösteren, kendi aralarında çiftleşerek gen alışverişinde bulunan ve kısır olmayan verimli döller oluşturan bireyler topluluğudur. Bir türü tür yapan en temel olay verimli döl oluşturabilmeleridir. Bu türün devamlılığı için gereklidir.

2. Habitat: Canlıların doğal olarak yaşayıp üreyebildikleri yerlere habitat denir. Habitat, bir canlının yaşam alanıdır ve "canlının adresi" olarak tanımlanabilir. Örneğin; bir balığın habitatı akvaryum ya da deniz olabilir. Bir bakterinin habitatı canlı vücudu, toprak ya da su olabilir. İnsanın habitatı kara ekosistemleridir.

3. Ekolojik Niş: Bir canlı türünün içinde yaşadığı habitatında üstlendiği göreve denir. Yani canlının habitatında yaptığı iş olarak tanımlanır.

► Örneğin; bir canlının üremesi, beslenmesi, avlanması, kendini koruması gibi faaliyetler o canlının Ekolojik Nişini oluşturur.

► Kraliçe arının ekolojik nişi yumurta hücresi oluşturarak üremeyi sağlamaktır. Doğadaki bitkilerin ekolojik nişi besin üretmektir.

► Ekolojik niş; türün doğal yaşama ortamıyla karşılıklı etkileşimidir.

4. Biyotop: Komünitelerde yer alan canlı türlerinin yaşamlarını sürdürdükleri coğrafik alanlara Biyotop denir. Örneğin; orman, deniz, göl, çöl gibi alanlar biyotoptur.

5. Ekoton: Komüniteler arasındaki geçiş bölgelerine ekoton denir. Örneğin; orman ve nehir ekosistemleri arasındaki bataklık alan, buna güzel bir örnektir.

Ekoton bölgelerinin özellikleri şunlardır:

► Farklı komünitelerin özelliklerini barındırırlar.

► Tür çeşitliliği ve türler arası rekabet fazladır.

► Birey sayısı azdır.

► Madde dönüşümü hızlıdır.

► Hoşgörü toleransı fazla olan canlı türleri bulunur. Çünkü; iki farklı ekosisteme ait özelliklere dayanabilen türler bulunabilir.

6. Flora: Bir bölgede yaşayan tüm bitki topluluğudur. Örneğin; Türkiye'deki tüm bitkiler Türkiye'nin florasını oluşturur.

7. Fauna: Bir bölgede yaşayan tüm hayvan topluluğudur. Örneğin; Afrika'daki tüm hayvanlar Afrika faunasını oluşturur.

8. Biyokütle (Biyomas): Bir besin piramidinin her basamağında yer alan canlıların taşıdığı toplam organik madde miktarıdır. Örneğin; en fazla biyokütleye üreticiler sahiptir. Çünkü organik madde sentezler ve depolarlar.

9. Çevre Direnci: Aynı türden bireylerin oluşturduğu bir popülasyonun gelişmesine ve büyümesine engel olan her türlü olumsuz dış faktöre Çevre Direnci denir.

► Örneğin; salgın hastalıklar, savaş ve doğal afetler, besin kıtlığı, yaşam alanlarının azalması, rekabet popülasyonun büyümesini engelleyen faktörler olduğu için çevre direnci olarak ifade edilir.

► Popülasyon büyüdükçe belirtilen koşullar oluşur ve çevre direnci de artar.

10. Hoşgörü (Tolerans) Aralığı: Canlıların çevre koşullarına karşı gösterdikleri dayanabilme gücü ve uyum yeteneğidir.

► Canlının çevre koşullarına karşı gösterdiği bu gücün minimum ve maksimum aralığına hoşgörü = tolerans aralığı denir.

► Canlının tolerans aralığı içinde en iyi uyum gösterebildiği ve gelişebildiği alana Optimum Alan denir.

► Optimum olan bir yaşam alanında çevresel koşullar canlı için en uygun koşullardır.

► Hoşgörü aralığı her tür için değişiklik gösterebilir. Örneğin; çöl koşullarına uyum sağlamış bir canlı türü kutup bölgelerindeki yaşam koşullarına uyum sağlayamaz.

11. Kilit Taşı Tür: Bir besin zincirinde ya da besin ağlarında önemli bir etkiye sahip olan türlere Kilit Taşı Tür denir.

► Bir komünitede kilit taşı türlerin birey sayısı diğer türlere göre daha azdır ancak etkileri fazladır.

► Kilit taşı türlerden herhangi birinin nesli tükenirse besin zincirindeki canlılar bu durumdan olumsuz etkilenir.

► Su samurları, deniz kestanelerini yiyerek beslenir. Deniz kestaneleri de çok hücreli alglerden olan kelpleri besin olarak tüketir. Kelpler birçok tür için habitat oluşturur. Bu ekosistemdeki su samurları yok olursa deniz kestanelerinin sayısı artar. Bu da kelplerin azalmasına neden olur. Kelpler azaldığında habitatları bozulan türler de ortadan kalkar.

► Kuzey Pasifik kıyı ekosisteminde su samuru kilit taşı bir türdür.

12. İndikatör = Gösterge Tür: Bir komünitede ortam şartlarından en kolay etkilenen ve hoşgörü aralığı en az olan türlere denir.

► Bu türlerin çevre koşullarına dayanabilme gücü azdır ve komünitelerin en hassas canlılarıdır.

Ekoloji Konusu İçin Lütfen Videoyu Seyrediniz.

Konuya Ait Çıkmış Sorular

Soru 1.

Aşağıda bir çayır ekosistemine ait bir besin piramidi şematize edilmiştir.

Bu besin piramidinde tabandan yukarıya doğru gidildikçe,

I. Her bir trofik düzeydeki toplam biyokütle miktarı azalır.

II. Her bir trofik düzeyden diğerine aktarılan enerji miktarı azalır.

III. Her zaman bireylerin vücut büyüklüğünde artış olur.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

(YKS-TYT Örnek Soruları)

A. Yalnız I
B. Yalnız II
C. I ve II
D. I ve III
E. II ve III

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 2.

Bir akasya türünde, ağaçlar üzerinde boğa boynuzları denilen ve içinde bir karınca türünün yuvalarını inşa edip genişlettikleri içi boş dikenler bulunmaktadır. Karıncalar bu yapılarda bitki tarafından salgılanan nektarla beslenmektedir. Bu akasya ağaçlarıyla uygun deneme alanlarında aşağıdaki denemeler yapılmıştır:

♦ Bir akasya ağacı popülasyonunun bir kısmı kontrol, bir kısmı da deney grubu olarak ayrılmıştır.

♦ Deney grubu ağaçlarının tamamına karıncaları öldürmek için böcek ilacı uygulanmıştır.

♦ Karıncaların tekrar kolonileşmelerini önlemek için deney grubu ağaçlarının tabanına yapışkan bir madde uygulanmıştır.

♦ 10 aylık bir süre için her iki gruptaki ağaçların hayatta kalma ve büyüme oranları izlendiğinde elde edilen bulgular aşağıdaki grafiklerle ifade edilmiştir.

Buna göre,

I. Akasya ağaçları ile karıncalar arasında rekabet görülmektedir.

II. Karıncalar akasya ağaçlarına zarar vermektedir.

III. Akasya ağaçlarının nektar üretmesi, büyüme oranlarını ve hayatta kalma başarısını artırmaktadır.

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

(YKS-TYT Örnek Soruları)

A. Yalnız I
B. Yalnız III
C. I ve II
D. I ve III
E. I, II ve III

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 3.

Suda yaşayan bir canlı kolonisinin bazı özellikleri şunlardır:

I. Birer çift kamçı taşıyan 16 hücreden oluşmuştur.

II. Hücrelerin işlevleri birbirlerinin aynıdır.

III. Hücreler, jelatinimsi bir kılıfla bir arada tutulmuştur.

IV. Hücreler, koloniden ayrıldıklarında da bir birey gibi canlılıklarını sürdürebilmektedir.

Yukarıdaki özelliklerden hangileri, bu koloninin çok hücreli canlı olmadığının kanıtlarıdır?

(1999-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. I ve II
B. I ve IV
C. II ve III
D. II ve IV
E. III ve IV

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 4.

Bir populasyonun birey sayısı, yukarıdaki büyüme eğrisinde görüldüğü gibi, I.zaman aralığında artmış, II.zaman aralığında azalmıştır.

Aşağıdakilerin hangisinde verilenler, birey sayısında iki zaman aralığında görülen bu değişmeleri doğrudan sağlayabilecek nedenler arasındadır?

(2000-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. I.Zaman Aralığında → Avcı hayvan sayısının artması II.Zaman Aralığında → Populasyon dışına artması göçün azalması
B. I.Zaman Aralığında → Populasyon dışına göçün artması II.Zaman Aralığında → Avcı hayvan sayısının azalması
C. I.Zaman Aralığında → Doğum oranının artması II.Zaman Aralığında → Besin miktarının azalması
D. I.Zaman Aralığında → Avcı hayvan sayısının artması II.Zaman Aralığında → Hastalıkların azalması
E. I.Zaman Aralığında → Hastalıkların artması II.Zaman Aralığında → Besin rekabetinin azalması

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 5.

Embriyonal gelişmeleri için uygun çevre sıcaklığı 20-30 °C olan bir çekirge populasyonunda, sıcaklık ile gen ve enzim kontrolünde olan türe özgü beneklenme arasındaki ilişki araştırılmış ve aşağıdaki veriler elde edilmiştir:

• Türe özgü normal benekli ergin bireylerin yumurtalarından, 15 °C sıcaklıkta ergine kadar gelişen çekirgelerde türe özgü beneklenme gerçekleşmemiştir.

Türe özgü beneklenmenin gerçekleşmediği bu çekirgelerin yumurtaları, 25 °C sıcaklıkta ergine kadar geliştiğinde ise türe özgü normal beneklenme gerçekleşmiştir.

• Türe özgü normal benekli ergin bireylerin yumurtalarından, 35 °C sıcaklıkta ergine kadar gelişen çekirgelerde aşırı beneklenme gerçekleşmiştir.

Bu aşırı benekli çekirgelerin yumurtalarından 25 °C sıcaklıkta ergine kadar gelişen bireylerde de aşırı beneklenme gerçekleşmiştir.

Bu verilere göre, vücudun beneklenmesiyle ilgili,

I. Normalden düşük sıcaklık, beneklenmeyi kontrol eden gende değişmeye (mutasyona) neden olmuştur.

II. Normalden düşük sıcaklıkta, beneklenmeyle ilgili enzim çalışmamıştır.

III. Normalden yüksek sıcaklık, beneklenmeyi kontrol eden gende değişmeye (mutasyona) neden olmuştur.

Yargılarından hangilerine varılabilir?

(2000-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. Yalnız I
B. Yalnız II
C. Yalnız III
D. I ve III
E. II ve III

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 6.

Bir ekosistemdeki bir populasyonun,

I. Kullandığı besin miktarının ortamda artması,

II. Kullandığı besin çeşidinin ortamda azalması,

III. Rekabete girdiği türlerin ortamda azalması

Etkenlerinden hangileri, ekosistemin bu populasyonla ilgili taşıma kapasitesini artırır?

(2002-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. Yalnız I
B. Yalnız III
C. I ve II
D. I ve III
E. I, II ve III

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 7.

Yukarıdaki grafik, bir ekosistemde bulunan bir bitki populasyonundaki bireylerin boy uzunluğuyla ilgili dağılımını göstermektedir. Belirli bir süre sonra, bu populasyonda boyu 5 cm nin altında ve boyu 15 cm nin üzerinde olan bireyler, ekosistem koşullarına bağlı olarak ayıklanmıştır.

Boy uzunluğu kalıtsal olarak saptanan bir özellik olduğuna göre, bu bitki türünün gen havuzunda meydana gelen bu değişme, boy uzunluğuyla ilgili olarak bu türde,

I. Kalıtsal farklılıkların azalması,

II. Uyum yeteneğinin zayıflaması,

III. Evrimleşmenin yavaşlaması

Durumlarından hangilerinin gerçekleşmesine neden olabilir?

(2002-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. Yalnız I
B. Yalnız II
C. I ve II
D. II ve III
E. I, II ve III

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 8.

Aşağıdaki grafikte, bir gölde, ışık, sıcaklık, besin tuzları miktarı ve fitoplankton yoğunluğunda mevsimlere göre gerçekleşen değişmeler gösterilmektedir.

Bu grafikteki bilgilere dayanarak aşağıdaki yargı- lardan hangisine varılamaz?

(Grafikte verilenler dışındaki etkenler dikkate alınmayacaktır.)

(2004-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. Fitoplankton yoğunluğunun L-R arasındaki değişimi, besin tuzlarının miktarıyla ilişkilidir.
B. Fitoplankton yoğunluğunun S-V arasındaki azalması, sıcaklıkla ilişkilidir.
C. Işık ve sıcaklık, fitoplankton yoğunluğu için her mevsimde sınırlayıcı olmuştur.
D. İlkbaharda besin rekabeti, fitoplankton yoğunluğunda L-M arasındaki azalmaya neden olmuştur.
E. Sonbaharda besin tuzları miktarının artması, fitoplankton yoğunluğunun R-S arasındaki artışında etkili olmuştur.

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 9.

İndikatör (gösterge) tür, çevresindeki yararlı ya da zararlı maddelerden birine karşı çok duyarlı olan canlı türü olarak tanımlanır. Örneğin, kızböceklerinin bazı türleri, sudaki gelişim dönemlerinde, ortamdaki oksijenin azalmasına çok duyarlı olduğundan, bu böceklerin bulunduğu su ortamlarının temiz ve oksijen bakımından zengin olduğu söylenebilir.

Buna göre, bir türün indikatör (gösterge) tür olması için aşağıdaki özelliklerden hangisine sahip olması gerekir?

(2005-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. Ekolojik toleransının (hoşgörüsünün) az olması
B. Mutasyona uğrama sıklığının yüksek olması
C. Hayat devresinin kısa olması
D. Metabolizma hızının yüksek olması
E. Populasyon büyüme hızının sınırlı olması

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Konuya Ait Videolar

Konu İle İlgili Sorular