İskelet Sistemi

Destek ve hareket sistemi; Canlıya desteklik sağlayan, vücut organlarını koruyan, kaslara ve iç organlara bağlanma yüzeyi oluşturan ve vücudun hareket etmesine yardımcı olan sistemdir. Destek ve hareket sistemi üç çeşit dokudan oluşur. Bu dokular; Kemik Doku, Kıkırdak Doku ve Kas Dokudur.

► İnsanda destek ve hareket sistemi iki sistemin bir araya gelmesi ile oluşur. Bu sistemler; İskelet Sistemi ve Kas Sistemidir.

İskelet Sistemi

► Kemik doku ve kıkırdak dokudan oluşur.

► Kemik ve kıkırdak dokular bağ doku tarafından oluşturulur.

► Embriyonik dönemin ikinci ayına kadar insanda iskelet sistemi kıkırdak dokudan oluşur.

► Yapısına kalsiyum fosfat, kalsiyum karbonat gibi tuzların birikmesi ile sertleşerek kemikleşmeye başlar.

► Ancak kulak, burun, eklem gibi yapılarda kıkırdak özelliğini korur.

► Yeni doğan bir bebekte kemiklerin sayısı daha fazladır.

► Birey ergenlik döneminin sonuna geldiğinde bazı kemiklerin kaynaşması ile bu sayı azalır.

► Yetişkin bir insan vücudunda yaklaşık 206 tane kemik bulunur.

İskelet Sisteminin Görevleri

► İç organlara ve kaslara tutunma yüzeyi oluşturur.

► Beyin, kalp, akciğer gibi önemli iç organları korur.

► Vücudun dik durmasını sağlar ve şekil verir.

► Kas ve eklemlerle birlikte hareketi sağlar.

► Vücudun ihtiyacı olan bazı mineralleri depolar. (Örneğin; kalsiyum, magnezyum, fosfor gibi)

► Kan hücrelerini üretir. Bu hücreler (alyuvar, akyuvar ve kan pulcukları) kırmızı kemik iliğinde üretilir.

► İskelet sistemi kemik ve kıkırdak dokudan oluşur, bu dokular bağ dokudan farklılaşarak meydana gelirler.

Kemik Doku

► Bir bağ doku çeşididir.

► Kemik dokuyu oluşturan hücrelere osteosit, ara maddesine ise osein denir.

► Osteositler yıldız şeklindeki hücrelerdir.

► Osteositler; lakün denilen boşluklara yerleşmiştir.

► Osein; organik ve inorganik maddeleri taşıyan kısımdır.

► Embriyonik gelişimin ikinci ayına kadar hiyalin kıkırdaktan oluşan iskelet sisteminde kan damarlarının kıkırdak dokuya ulaşması ile birlikte kemikleşme başlar. (Kıkırdak doku kan damarı taşımaz.)

► Oseinin organik kısmı; çocukluk döneminde daha yoğun olup kemiklere esneklik kazandırır. Bu kısım protein yapılı kolajen liflerden oluşur.

► Oseinin inorganik kısmı; yaşlılık döneminde daha yoğun olup kemiğe sertlik kazandırır. Bu kısım bazı mineral tuzlardan oluşur. (Kalsiyum karbonat, kalsiyum fosfat, kalsiyum florür, magnezyum, potasyum, fosfor, florür, demir ve sodyum)

► Kemiğe esneklik kazandıran kolajen lifler kemiğin kırılganlığını azaltır.

► Yaş ilerledikçe organik madde oranı azalırken, inorganik madde oranı artar. Bu durum kemikleri daha kırılgan hale getirir.

► Kemik dokuda ayrıca işlevini kaybetmiş osteosit hücrelerini parçalayan osteoklast hücreleri bulunur.

► Kemik dokuda osteoblast denilen ve mitoz ile çoğalarak farklılaşan genç hücreler yeni osteositleri oluşturur.

► Yetişkin bir insanın kemik dokusunda; %50 inorganik maddeler, %30 organik maddeler, %20 su bulunur.

Periost (Kemik Zarı)

► Bütün kemikleri dıştan saran zara periost denir.

► Periost bağ dokudan oluşur.

► Bol miktarda kan damarları, lenf damarları ve sinirler içerir.

Periostun Görevleri;

► Kemiğin kalınlaşmasını (enine büyümesini)

► Kemiğin beslenmesini

► Kemiğin kırılan ve yıpranan kısımlarının onarılmasını ve yeni hücrelerin oluşumunu sağlar.

Kemik Doku Çeşitleri

Kemik doku yapılarına göre ikiye ayrılır. Bunlar;

1. Sıkı (sert) Kemik Doku

2. Süngerimsi Kemik Dokudur.

Tüm kemik çeşitlerinde hem sıkı kemik doku hem de süngerimsi kemik doku bulunur.

1. Sıkı (sert) Kemik Doku

► Ara maddesinde yoğun inorganik madde bulunduğu için sıkı ve sert yapılıdır.

► Düzenli bir yapısı vardır..

► Uzun kemiklerin baş ve gövde kısmında bulunur.

► Baş ve kısımlarında periosttan sonra sıkı kemik doku yer alır.

► Kısa, yassı ve düzensiz şekilli kemiklerde periostun hemen altında bulunur.

► Sıkı kemik dokunun yapısı osteon denilen yapıların bir araya gelmesi ile oluşur.

► Sıkı kemik dokudan enine kesit alınırsa halkalı şekilde lamelli yapıların bulunduğu görülür.

► Bu yapılar osteon yapılardır.

► Osteonların içerisinde bazı kanallar bulunur.

► Bu kanallardan boyuna uzanan kanallara Havers Kanalları denir.

► Havers kanalları osteonların merkezinde bulunur.

► Havers kanalları; etrafında dairesel olarak yerleşmiş kemik tabakalarından, bu tabakaların arasında bulunan ve lakün boşluklarına yerleşmiş kemik hücrelerinden (osteositlerden) oluşur.

► Havers kanallarını birbirine bağlayan yatay kanallara ise Volkmann Kanalları denir.

► Havers ve volkmann kanallarında kan damarları ve sinirler bulunur.

► Bu kanallar; kemik doku hücrelerinin beslenmesini ve oluşan atıkların uzaklaştırılmasını sağlar.

2. Süngerimsi Kemik Doku

► Uzun kemiklerin baş (uç) kısımlarında ve ilik kanalı çevresinde, sıkı kemik dokunun altında yer alır.

► Kısa, yassı ve düzensiz şekilli kemiklerde ise periosttan sonra gelen sıkı kemik dokunun altında yer alır. Yani iç kısımda bulunur.

► Gözenekli bir yapıya sahiptir. Bu nedenle içinde bol miktarda boşluklar bulunur. Bundan dolayı hafiftir.

► Gözenekli boşlukların içinde kırmızı kemik iliği bulunur.

► Kırmızı kemik iliği, kan hücrelerinin (alyuvar, akyuvar, kan pulcukları) üretimini sağlar.

► Süngerimsi kemik dokuda sıkı kemik dokuda bulunan kanal sistemi bulunmaz. (Havers ve volkmann kanalları yoktur.)

Şekillerine Göre Kemik Çeşitleri

1. Uzun Kemikler

► Boyu enine göre daha uzun olan kemiklerdir.

Bulunduğu Yerler

► Bacaklarda bulunan uyluk, kaval, baldır kemikleri

► Koldaki pazu, dirsek ve ön kol kemikleri

► El ve ayak parmak kemikleri

► Köprücük kemikleri uzun kemiklerdir.

Uzun Kemiklerin Genel Özellikleri

► Uzun kemiklerin uç kısımları şişkin olduğu için baş olarak adlandırılır. 

► Baş kısımların arasında kalan uzun bölgeye gövde denir.

► Gövdede ilik kanalı bulunur. İlik kanalının içinde sarı kemik iliği vardır.

► İlik kanalı ve sarı kemik iliği sadece uzun kemiklerde bulunur.

► Sarı ilik bol miktarda yağ damlacıklarında oluşur.

► Sarı kemik iliği zorunlu hallerde (yoğun anemi durumlarında) kırmızı kemik iliğine dönüşerek kan hücrelerinin üretimine destek olur.

► Ayrıca akyuvar hücreleri ile kök hücrelerde bulundurur.

► Uzun kemiklerin baş kısmında kıkırdak dokudan oluşmuş Epifiz Plağı bulunur.

► Epifiz plağı; ergenlik döneminin sonuna kadar kemiklerin boyca uzamasını sağlar.

► Ergenlik dönemi sonunda kıkırdak durumdan çıkarak kemikleşir ve boyca uzama durur. (Boyca uzama durur ancak kemiğin enine büyümesi yani kalınlaşması devam edebilir.)

► Uzun kemiklerin en dışında Periost Zarı bulunur.

► Baş kısımlarında; periosttan sonra sıkı kemik doku, onun altında ise süngerimsi kemik doku bulunur.

► Gövdede ise büyük oranda sıkı kemik doku bulunur.

► Gövdenin ortasındaki boşlukta sarı kemik iliği bulunduran ilik kanalı vardır.

2. Kısa Kemikler

► Eni ve boyu birbirine yakın olan kemiklerdir.

► En dışta periost zarı bulunur.

► Periost zarının altında sıkı kemik doku, en içte ise süngerimsi kemik doku yer alır.

► Kısa kemiklerde ilik kanalı ve sarı kemik iliği bulunmaz.

► Kırmızı kemik iliği bulunur.

► El ve ayak bilek kemikleri kısa kemiklerdir.

3. Yassı Kemikler

► Yapısı ince ve yassı olan kemiklerdir.

► Dış kısmında periost zarı bulunur.

► Periostun altında sıkı kemik doku ve onun altında süngerimsi kemik doku yer alır.

► İlik kanalı ve sarı kemik iliği bulunmaz.

► Kırmızı kemik iliği bulunur.

► Kafatası, kaburga, kalça ve kürek kemikleri yassı kemiklere örnektir.

4. Düzensiz Şekilli Kemikler

► Sağlam, dayanıklı bir yapıları vardır.

► Belirli bir şekilleri yoktur.

► Kasların tutunmasını sağlayan çıkıntıları vardır.

► Yapısı kısa ve yassı kemiklere benzer.

► En dışta periost zarı, altında sıkı kemik doku, onun altında süngerimsi kemik doku bulunur.

► Omur, çene kemikleri, orta kulaktaki çekiç, örs, üzengi kemikleri örnek olarak verilebilir.

İnsan İskelet Sisteminin Kısımları

Yetişkin bir insanın iskelet sisteminde 206 kemik bulunur. İnsanda iskelet sistemi;

1. Eksen İskeleti

2. Üyeler İskeleti olmak üzere iki ana bölüme ayrılır.

1. Eksen İskeleti

► Toplam 80 kemikten oluşur.

► Eksen iskeleti üç bölümden meydana gelir.

Bunlar;

1. Baş iskeleti,

2. Omurga iskeleti,

3. Göğüs iskeletidir.

Baş İskeleti

► Baş iskeleti toplam 29 kemikten oluşur.

► Genelde yassı ve düzensiz şekilli kemikler bulunur.

► Kafatası, yüzdeki kemikler, orta kulakta yer alan çekiç, örs, üzengi kemikleri ve dil kemiği (hyoid kemik) bulunur.

► Hyoid kemik; boynun ön tarafına yerleşmiş at nalı şeklinde bir kemiktir.

► Diğer kemiklerden farklı olarak iskeletteki herhangi bir kemikle eklem oluşturmaz.

► Yani kafatası iskeletine dahil olmayan bağımsız bir baş iskelet kemiğidir.

► Baş iskeletindeki kemikler çoğunlukla hareketsiz (oynamaz) eklemlerle bağlıdır.

► Baş iskeletinde sadece alt çene kemiği hareketlidir.

► Alt çene kemiği şakak kemiğine oynar eklemle bağlıdır.

► Diğer kemikler birbirine sıkıca bağlı ve hareketsizdir.

Omurga İskeleti

► Omurga toplam 26 kemikten oluşur.

► Boyundan başlayarak kuyruk sokumuna kadar uzanır.

Omurganın görevleri;

► Omuriliği korumak

► Dik durmayı sağlamak

► Kaburga ve organlara bağlanma yeri oluşturmaktır.

Omurgayı oluşturan kemiklere Omur Kemikleri denir. Omurlar kıkırdak dokudan oluşmuş disklerle birbirine bağlanarak Omurgayı oluşturur. Her omurda genel olarak;

► Bir dikensi çıkıntı

► İki yan çıkıntı

► Omur gövdesi

► Omur deliği

► Omur yayları

► Eklem çıkıntıları vardır.

► Omurların ortası boşluktur.

► Bu boşluk sayesinde boyundan kuyruk sokumuna kadar bir kanal oluşturulur.

► Bu kanalın içerisinde omurilik sinirleri (31 çift) yer alır.

Yetişkin bir insandaki omurlar görev ve yapıları yönünden;

► Boyun omurları (7)

► Sırt omurları (12)

► Bel omurları (5)

► Sağrı omurları (1)

► Kuyruk sokumu omurları (1) olarak beş bölüme ayrılır.

Göğüs İskeleti

Toplam 25 kemikten oluşur.

• Göğüs iskeletinde; 

⇒ Kaburga Kemikleri (Eğe kemikleri) 12 çift toplam 24 tanedir.

⇒ Göğüs kemiği (Sternum) 1 tane bulunur.

► Kaburga kemikleri (Eğe kemikleri) 12 çift olup ilk 7 çifti karşılıklı olarak doğrudan önde göğüs kemiğine bağlanır. Arka taraftan ise sırt omurlarına bağlanırlar.

► 8. 9. ve 10.çift kaburgalar ise birleşerek önde göğüs kemiğine bağlanırlar.

► Geriye kalan son iki çift kaburgaların ucu açıktır. Yani göğüs kemiğine bağlı değildirler. Bunlar göğüs kasları arasında serbest durur. Bunlara Yüzücü Kaburgalar denir.

► Kaburgaların göğüs kemiğine bağlandığı bölgelerde kıkırdak doku (hiyalin kıkırdak) bulunur. Bu durum göğüs kafesine esneklik kazandırır.

Kaburgaların görevi;

⇒ Göğüs bölgesindeki organları (kalp ve akciğerler) korur.

⇒ Soluk alıp vermeye yardımcı olur.

⇒ Kaburga kemiklerinde bol bulunan kırmızı kemik iliği kan yapımına önemli katkı sağlar.

Üyeler İskeleti

Toplam 126 kemikten oluşur.

• Üyeler iskeletinde;

⇒ Kol ve bacak kemikleri

⇒ Omuz kemeri

⇒ Kalça kemeri kemikleri bulunur.

Kol ve Bacak Kemikleri

► En fazla kemik sayısına sahip olan iskelet kısmıdır.

► Uzun ve kısa kemiklerden oluşur.

► Kol kemikleri; pazu, dirsek, önkol, el bilek, el tarak ve el parmak kemiklerinden oluşur.

► Bacak kemikleri ise; uyluk, diz kapağı, baldır, kaval, ayak bilek, ayak tarak ve ayak parmak kemiklerinden oluşur.

Omuz Kemeri

► İki köprücük kemiği,

► İki kürek kemiğinden oluşur.

► Omuz kemeri; sağlı sollu, önde iki köprücük kemiği ile arkada iki kürek kemiğinden oluşur.

► Köprücük kemiklerinin bir ucu göğüs kemiğine, diğer ucu kürek kemiğine bağlanmıştır.

► Kollar; pazu kemiği ile omuz kemerine eklemler ile bağlanır.

Kalça Kemeri

► Kalça, oturga ve çatı kemiklerinin bir araya gelmesiyle oluşur.

► Bu kemikler birbirleriyle ve sağrı omurları ile birleşerek leğen şeklinde bir yapı oluştururlar.

► Arka taraftan sağrı omuruna bağlanır.

► Bacaklar uyluk kemiği ile kalça kemerine eklemler ile bağlanır.

2. Kıkırdak Doku

► Embriyonik dönemde oluşan ilk iskeletimiz kıkırdak dokudan meydana gelir.

► Daha sonra kalsiyum, magnezyum gibi minerallerin birikmesi ile sertleşerek kemik dokuya dönüşür.

► Ancak bazı yapılarımız (burun, gırtlak, soluk borusu, bronşlar, kulak kepçesi ve yolu vb.) yaşam boyu kemikleşmeden kıkırdak doku olarak kalır.

► Kıkırdak dokuda kan damarları ve sinir bulunmaz. Bu nedenle etrafını saran bağ dokudan difüzyonla beslenir. (Bu özelliği ile epitel dokuya benzer.)

► Bağ doku kıkırdak dokunun etrafını sarar.

► Kıkırdak dokuda kan damarı olmadığı için, dokuda oluşan hasarların onarımı uzun sürer. Çünkü yenilenme yeteneği çok azdır.

► Dokuda zedelenme olursa; önce bağ doku oluşur, sonra bu doku kıkırdak dokuya dönüşür.

Kıkırdak Dokunun Görevleri

► Yumuşak dokuları destekler.

► Baskı ve gerilimleri önler.

► Eklemlerde oluşan darbeleri emerek yumuşatır.

► Kemik hareketlerini kolaylaştırır.

⇒ Kıkırdak doku; sağlam, dayanıklı, dirençli, esnek, düzgün yüzeyli bir yapıdır.

Kıkırdak Dokunun Yapısı

► Kıkırdak hücreleri ve bu hücrelerin salgıladığı ara maddeden oluşur.

► Kıkırdak doku hücrelerini kondrosit, ara maddesine ise kondrin denir.

► Kondrositler yuvarlak veya oval şekilli ve büyük çekirdekli hücrelerdir. Bu hücreler bir kapsül ile çevrilmiştir. Kapsül içinde birden fazla kondrosit hücresi bulunabilir. Bu yapıya kondron denir.

► Kondrin; protein yapılı liflerden (kolajen ve diğer protein lifler) oluşur ve esnek yapılıdır.

► Kondrin jel şeklinde bir maddedir. Bu nedenle kıkırdak doku kemik dokudan daha esnektir.

Kıkırdak Doku Çeşitleri

Hiyalin Kıkırdak

► Embriyonik dönemde iskeletimizin büyük bir kısmı hiyalin kıkırdaktan oluşur.

► Ara maddesinde kolajen lif bulundurur.

► Yetişkinlerde; solunum yollarının çeperlerinde (burun, soluk borusu, bronşlar)

► Oynar eklemlerin eklem yüzeylerinde

► Kaburgaların göğüs kemiğine eklem yaptığı yerlerde (kaburga uçlarında)

► Epifiz plağında bulunur.

Elastik Kıkırdak

► Ara maddesinde elastik lifler bulunur.

► Bükülme ve esneme yeteneği fazladır.

Bulunduğu yerler;

► Kulak kepçesi

► Kulak yolu

► Östaki borusu

► Gırtlak kapağı (Epiglottis)

► Gırtlakta bulunur.

Fibröz Kıkırdak

► Ara maddesinde bol miktarda kolajen lif bulundurur.

► Bundan dolayı basınç, çekme ve darbelere karşı dayanıklı bir yapı kazanır.

Bulunduğu yerler;

► Omur kemikleri arasındaki disklerde

► Köprücük kemiği eklemlerinde

► Kalça ve diz eklemlerinde bulunur.

Eklemler

Eklem; kemiklerimizin birbirleri ile birleşme bölgesidir. İki ya da daha çok kemiğin birbirine bağlandığı yere eklem denir.

Hareket Yeteneklerine Göre Eklem Çeşitleri ve Bulundukları Yerler

Oynamaz Eklemler

► Oynamaz eklemlerde kemikler birbirine arada boşluk bırakmadan sıkı bir şekilde testere dişi gibi girinti ve çıkıntılarla bağlanmıştır.

► Hareketsiz eklemlerdir.

► Eklem sıvısı (Sinoviyal Sıvı) bulundurmazlar.

Bulunduğu yerler;

► Kafatası ve yüz kemikleri (Alt çene kemiği hariç)

► Göğüs kemiği

► Kaburga kemikleri

► Kuyruk sokumunda bulunan eklemler oynamaz eklemlerdir.

Yarı Oynar Eklem

► Hareketleri sınırlı olan eklemlerdir.

► Eklem yapan iki kemik arasında fibröz kıkırdak dokudan oluşan diskler bulunur.

► Bu diskler kemiklerin birbirine sürtünerek aşınmasını önler.

► Bu kıkırdak disklerin kayması sonucu Fıtık denilen rahatsızlık oluşur.

► Sinoviyal sıvı (eklem sıvısı) bulunmaz.

Bulunduğu yerler;

► Omur kemikleri arasında ki eklemler yarı oynar eklemlerdir.

Oynar Eklemler

► Vücudun hareket görevini üstlenmiş eklemlerdir.

► İnsana geniş hareket imkanı sağlar.

► Kemiklerin birbirine temas eden yüzeyleri hiyalin kıkırdak ile sarılıdır.

► Bu sayede kemiklerin sürtünmeden dolayı aşınması önlenir.

► Eklem bölgesindeki iki kemik birbirine kapsül ve eklem bağları ile bağlanmıştır.

► Eklem kapsülü bağ dokudan oluşur.

► Eklem kapsülünün içi sinoviyal zar ile sarılmıştır.

► Bu zar eklem sıvısı (Sinoviyal sıvı) üreterek eklem boşluğuna salgılar.

► Sinoviyal sıvı; eklemlerin uçlarında bulunan eklem kıkırdağı (Hiyalin) ile birlikte kayganlık sağlayarak hareket sırasında aşınmayı önler.

► Oynar eklemlerin etrafında aşırı hareketleri sınırlayan ve eklem kapsülünü koruyan Eklem Bağları bulunur. Bu bağlara Ligament denir.

► Ligamentler; eklem bölgesindeki kemikleri birbirine bağlayan ve bağ dokudan oluşmuş yapıdır.

► Eklem bölgesinde ayrıca eklem hareketini sağlayan kaslar vardır.

► Bu kaslar eklem bölgesindeki kemiklere kas kirişleri (Tendon) ile bağlanır.

► Tendonlar; bağ dokudan oluşan yapılardır.

Oynar eklemlerin vücudumuzda bulunduğu yerler;

► Kol ve bacaklardaki kemiklerin bağlantı yerlerinde,

► Pazu kemiği ile ön kol kemiği arasında,

► Uyluk kemiği ile kaval kemiği arasında,

► Alt çene kemiğinde,

► Parmak kemikleri arasında bulunur.