Konu Detayı Sayfası
Duyu Organlarının Yapısı ve İşleyişi
Duyu organları, çevremizdeki çeşitli uyarıcılara (ışık, ses, dokunma, tat, koku) tepki veren ve bu bilgileri sinir sistemine ileten yapılar olarak işlev görür. İnsan vücudu, beş duyuyu (görme, işitme, dokunma, tatma, koku alma) sağlayan çeşitli duyu organlarına sahiptir. İşte bu duyu organlarının temel yapısı ve işleyişi:
Görme (Gözler):
İşitme (Kulaklar):
Dokunma (Deri ve Duyu Receptorleri):
Tatma (Dil):
Koku Alma (Burun ve Koklama Duyusu):
Duyu organlarının yapısı ve işleyişi, çevresel uyarıcılara duyarlı oldukları için vücudumuzun çevresini keşfetmemize ve çevremizle etkileşime girmemize olanak tanır. Bu duyu organlarının sağlıklı işlevi, vücudumuzun çevresel değişikliklere uyum sağlamasına ve hayatta kalmasına yardımcı olur.
Reseptörler
Duyu organlarında çeşitli uyarıları almak için özelleşmiş hücrelere Reseptör denir. Dış çevreden gelen uyarıları alanlarına Dış Reseptör, iç çevreden gelen uyarıları alanlarına ise İç Reseptör adı verilir.
Deride sıcak ve soğuğu algılayan reseptörler dış reseptördür. Kan basıncı, vücut sıcaklığı, kandaki su miktarı gibi özellikleri algılayan reseptörler ise İç Reseptördür.
DERİ
Deri, dokunma duyusu organıdır. Yapısında epitel doku ve bağ doku olmak üzere iki çeşit doku bulunur. Üst deri ve alt deri olmak üzere iki kısımda incelenir.
Epitel Doku
Vücudun dışını kaplayan, vücut içindeki boşlukları ve organları çevreleyen dokuya denir. Hücrelerinin arasında kan damarı ve sinirler bulunmaz. Mekanik yaralanmalara ve hastalık yapıcı etkenlere karşı vücudu korur, sıvı kaybını azaltır.
Bez ve Duyu Epiteli
Bez Epiteli, Salgı üreten epitel dokudur. Tükürük, ter, gözyaşı gibi dış salgılar, tiroksin ve insülin gibi hormonlar salgı epiteli tarafından salgılanır.
Duyu Epiteli, Duyu organlarının yapısında bulunur. Aldığı uyartıları duyu sinirlerine iletir. Dildeki tada duyarlı reseptörler epitel hücresidir.
Örtü Epiteli
Tek Katlı Örtü Epiteli: Yassı, kübik ve silindirik tipleri vardır. Yassı epitel kılcal damarlarında, kübik epitel böbrek üstü tübüllerinde, silindirik epitel ise bağırsakların iç yüzeyinde (emilim yapılmasını sağlar) bulunur.
Çok Katlı Örtü Epiteli: Kendini hızla yenileyebilen bir dokudur. Vücudu örten deride, anüste ve mesanede bulunur.
Bağ Doku
Temel Bağ Dokunun Lifleri
Kollajen Lifler, Mekanik etkilere karşı dirençli olan liflerdir. Çekilmeye karşı dayanıklıdır. Tendonlarda bol miktarda bulunur.
Ağsı (Retiküler) Lifler, Doku ve organların etrafını sararak onlara desteklik sağlar. Dalak, lenf düğümleri ve karaciğerde vardır.
Elastik Lifler, Lastik gibi uzayabilen lif çeşididr. Deriye esneklik kazandırır ve alveoller ile kan damarlarının yapısına katılır.
Temel Bağ Dokunun Görevleri
Temel Bağ Dokunun Hücreleri
Fibroblast Hücreleri, Bağ dokunun ara maddelerini ve liflerini sentezleyen hücrelerdir.
Makrofaj Hücreleri, Vücuda giren mikroorganizmaların yok edilmesinde görev yapan hücrelerdir.
Plazma Hücreleri, Antikor (savunma proteinleri) sentezlenmesinde görev yapan hücrelerdir.
Mast Hücreleri, Heparin ve histamin salgılar. Heparin kanın damar içinde pıhtılaşmasını engeller. Histamin kılcal damar geçirgenliğini artırır. Heparin bir polisakkarittir.
Melanositler, Sitoplazmadaki melanin pigmentleri sayesinde bulundukları dokuya renk veren hücrelerdir.
Vitiligo, deride pigment kaybından kaynaklanan, beyaz alanların görüldüğü bir deri hastalığıdır. Vitiligo hastalığında vücut kendi melanosit hücrelerin karşı antikor üretir (otoimmün hastalık). Yüz, dudak, el, kol ve bacak gibi vücudun herhangi bir kısmında beyaz alanların oluşmasına neden olabilir.
Üst Deri (Epidermis)
Alt Deri (Dermis)
Canlı hücrelerden oluşan bir tabakadır. Yapısında kan damarları, sinirleri kıl kökleri, yağ bezleri, ter bezleri, lifler (elstik ve kollajen lifler), düz kaslar ve duyu almaçları bulunur.
Ter Bezleri, Dudak ve gö kapağı dışında bütün vücut kısımlarında bulunur. Derinin vücut sıcaklığını düzenlemesi ve boşaltıma yardımcı olması ter sıvısı ile sağlanır.
Yağ Bezleri, Salgılarını kıl keseçiğine vererek derinin yumuşak kalmasını sağlar. Alın, başın saçlı kısmı ve burunda çok sayıda yağ bezi vardır.
Alt Derideki Almaçlar
Serbest Sinir Uçları, Ağrı duyusunun algılanmasını sağlayan bu hücreler dokunmaya, aşırı sıcağa ve iltihaplanmaya duyarlıdır.
Meissner Cisimcikleri ve Merkel Diskleri, Parmak ucu ve dudaklarda çoktur. Dokunmada görev alır.
Termoreseptör, Krause cisimciği soğuğu, Ruffini cisimciği sıcağı algılar.
Pacini Cisimciği, Ayak tabanında yoğun olarak bulunur ve basınca duyarlıdır.
Tat Duyusu Dil
Koku Duyusu
Görme Duyusu Göz
Göz küresi dıştan içe doğru Sert Tabaka, Damar Tabaka ve Ağ Tabaka olmak üzere üç tabakadan meydana gelir.
Sert Tabaka (Sklera, Göz Akı)
Damar Tabaka (Koroid)
İris ve Göz Bebeği
Göz Merceği ve Göz Uyumu
Çubuk Hücreler
Koni Hücreleri
Sarı Benek ve Kör Nokta
Görme Olayı
IŞIK → KORNEADA IŞINLAR KIRILIR → IŞINLAR GÖZ BEBEĞİNDEN GEÇER → IŞINLAR GÖZ MERCEĞİNDE BİR KEZ DAHA KIRILIR → CAMSI SIVI → IŞINLAR RETİNA ÜZERİNE DÜŞER VE TERS GÖRÜNTÜ OLUŞUR → SARI BENEKTEKİ KONİ VE ÇUBUK HÜCRELERİ UYARILIR → GÖRME SİNİRLERİ İLE İMPULS ÖNCE TALAMUSA SONRA GÖRME MERKEZİNE TAŞINIR → BEYİNDE NET VE DÜZ GÖRÜNTÜ OLUŞUR.
Göze Yardımcı Yapılar
Kaşlar ve Kirpikler: Gözü güneş ışınlarından korur, yabancı maddelerin ve alından gelecek terin göze kaçmasını engeller.
Göz Kapakları: Gözü yabancı madde ve darbelerden korur.
Gözyaşı Bezleri: Gözyaşı gözün nemli kalmasını sağlar. Mikroplar gözyaşında bulunan lizozom enzimi sayesinde yok edilir.
Glokom, Katarakt ve Şaşılık
Glokom: Camsı sıvının fazlasını atan kanal tıkanırsa glokom denilen rahatsızlık oluşur. Göz basıncı artar, retina zarar görür ve körlük ortaya çıkar.
Katarakt: Göz merceğinin saydamlığını kaybetmesi sonucu oluşur. Ameliyatla düzeltilir.
Şaşılık: Gözü hareket ettiren kasların uzun veya kısa olması sonucunda oluşur. Ameliyatla düzeltilebilir.
Astigmat ve Presbitlik
Astigmat: Göz merceği ya da korneada oluşan düzensiz kavisler nedeniyle görüntü sarı lekeye bulanık olarak düşer. Net görüş, silindirik mercek ile sağlanır.
Presbitlik: Yaşlanma ile göz merceği esnekliğini kaybeder. Yakın net görülemez. İnce kenarlı mercek ile normal görüş sağlanır.
Miyop
Hipermetrop
Ön Oda, Arka Oda ve Karanlık Oda
Ağ Tabaka (Retina)
Kulak
Kulak üç kısımdan oluşur.
1. Dış Kulak
2. Orta Kulak
3. İç Kulak
İşitme ile İlgili Yapılar
Kohlear Kanalın tabanında işitme reseptörü olan Corti (Korti) organı bulunur.
İşitme Olayı
Denge
1. Yarım Daire Kanalları
NOT-1: Dönerken aniden durulursa sıvı hareketi devam edeceğinden baş dönmesi bir süre devam eder.
NOT-2: Yarım daire kanalları; dönme, hızlanma, yavaşlama gibi hareketlerde vücut pozisyonunun korunmasını sağlayan Dinamik Dengeyi sağlarlar.
2. Kesecik ve Tulumcuk
1730
2076
1749
1584
1538
Dil ile besinin sıcaklığının algılanmasında aşağıdaki yapılardan hangisi etkili olmaz?
A. TalamusDoğru Cevap: C
Açıklaması: Dilde bulunan sıcaklığa duyarlı reseptörler uyartıyı algılar ve duyu nöronuna verir. Duyu nöronu ile alınan uyartı talamustan geçerek uç beyindeki duyu merkezine getirilir. Burada koku algılanır. Dildeki bir reseptör ile alınan uyartı omuriliğe uğramaz.
Göze yardımcı yapılar ve görevleriyle ilgili olarak, I. Kaş ve kirpikler gözü farklı etkenlerden koruyabilir. II. Gözyaşı içinde bakteri öldüren enzim bulunur. III. Göz kasları göz küresinin hareketini sağlayarak görme olayının sorunsuz olarak gerçekleşmesinde etkili olur. ifadelerinden hangileri doğrudur?
A. Yalnız IDoğru Cevap: E
Açıklaması: Kaş ve kirpikler gözü yoğun güneş ışınlarından korurken yabancı maddelerin ve alından gelebilecek terin göze kaçmasını engeller. (iki farklı şekilde koruma) Gözyaşı gözü nemli tutar, kurumaktan korur. Göze ulaşan mikroplar gözyaşında bulunan bazı enzimler sayesinde yok edilir. Göz küresinin hareketini sağlayan kaslar, cizmin yönüne doğru gözü hareket ettirir. Bu kaslar gözleri aynı yönde hareket ettiremezse çift görme ya da şaşılık ortaya çıkar.
Koku adaptasyonu ile ilgili olarak, I. Koku reseptörlerinin hiç bir kokuyu alamamasıdır. II. Koku reseptörlerinin belirli bir kokuya karşı yorulmasıdır. III. Reseptör eksikliğinden dolayı oluşur. açıklamalrından hangileri doğrudur?
A. Yalnız IDoğru Cevap: B
Açıklaması: Burundaki koku reseptörleri aynı uyaranla sürekli uyarılırsa bu uyarıyı alamaz hale gelir. Buna koku adaptasyonu denir. Uyaranın değiştirilmesi sonrasında koku tekrar alınabilir hale gelir. Reseptör eksikliği durumunda koku hiç bir şekilde algılanmaz.
Geceleri cisimlerin renkli olarak görülmemesinin temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A. Işığın korneadan geçmemesiDoğru Cevap: D
Açıklaması: Gözde ışığı algılayan iki çeşit reseptör vardır. Bu reseptörlerden koniler fazla ışıkta ve renkli görmeyi sağlar. Çomak reseptörleri ise siyah beyaz ve şekil görmede etkilidir. Geceleri yeterli ışık olmadığı için koni reseptörleri uyarılmaz ve renkli görüş sağlanmaz.
Ses dalgaları oval pencere zarına ulaştıktan sonra, I. Vestibular Kanal II. Dalız III. Korti Organı IV. Kohlear Kanal yapılarından hangi sıraya göre geçerek duyu sinirinde impuls oluşturur?
A. II - I - IV - IIIDoğru Cevap: A
Açıklaması: Orta kulaktan sonraki ilk bölüm dalız adını alır. Dalız oval pencereden gelen ses dalgalarını salyangoza iletir. Dalız boşluğunun alt kısmında saltangoz (kohlea) bulunur. Salyangoz, yan yana üç kanaldan oluşan tüp şeklinde bir yapıdır. Ses dalgaları ilk önce vestibular kanaldan geçer. Daha sonra gelen kohlear kanal işitme reseptörü olan korti organını bulundurur.
Temel bağ doku insan vücudunda; I. Mikroorganizmalara karşı vücudun savunulması, II. Kanın, hasar görmüş kılcal damar içinde pıhtılaşması, III. Gözde ışık yansımalarını engelleyerek net görüntü oluşması, IV. Çevreden alınan bilginin işlenerek değerlendirilmesi işlevlerinden hangilerinde rol oynar?
A. Yalnız IDoğru Cevap: C
Açıklaması: Temel bağ dokusu hücrelerinden makrofajlar, yabancı mikroorganizmaları fagositozla etkisiz hale getirir. Plazma hücreleri ise antikor üreterek vücut savunmasına katkı sağlar. Damar tabaka melanin pigmenti içerdiği için gözün içi karanlık bir oda haline gelir ve ışık yansımalarını engelleyerek net görüntü oluşmasını sağlar. Mast hücreleri heparin üretir. Heparin kanın pıhtılaşmasını engelleyen bir maddedir. Çevreden alınan bilgilerin işlenerek değerlendirilmesi sinir sistemi hücreleri tarafından gerçekleştirilir.
Miyop göz kusuru ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A. Birey uzağı net göremez.Doğru Cevap: B
Açıklaması: Sorunun doğru cevabı B şıkkıdır.
Kulakta bulunan aşağıdaki yapılardan hangisinin işitmeyle ilgili bir görevi yoktur?
A. SalyangozDoğru Cevap: E
Açıklaması: Salyangoz iç kulakta bulunur ve ses titreşimlerinin sıvı içinde işitme reseptörüne (korti organı) kadar taşınmasını sağlar. Kulak zarı dış kulaktan gelen ses dalgalarını titreşimler haline getirir ve orta kulak kemiklerine aktarır. Bu kemikler ise ses dalgalarını iç kulağın başlangıcında bulunan oval pencere zarına iletir. Yarım daire kanalları dönme hareketinde dengenin sağlanmasında görevlidir.
İnsanlarda duyu organlarından gelen impulslar merkezi sinir sistemi yapılarından hangisinde değerlendirilir?
A. OmurilikDoğru Cevap: D
Açıklaması: Duyu organı ile alınan uyarılar uç beyinde bulunan sinir merkezlerinde değerlendirilir. Koku duyusu hariç talamustan geçen duyu uyartıları burda düzenlendikten sonra uç beyindeki sinir merkezlerine iletilir. Bu kısımda ise ses, görüntü, tat vb uyarılar şeklinde algılanır.
Aşağıda verilenlerin dört tanesi belirli bir göz kusurunun özellikleridir. Buna göre verilenlerden hangisi diğerlerinden farklı bir göz kusuruna aittir?
A. Görüntü sarı noktanın arkasına düşer.Doğru Cevap: E
Açıklaması: Hipermetrop göz kusuruna ait özellikler şöyledir: Göz küresinin çapı kısadır ya da göz merceği normalden daha incedir. Görüntü retinanın arkasında oluşur. Yakındaki objenin görüntüsü bulanık olur. İnce kenarlı mercekle kullanılarak kusur giderilir. Göz merceğinin saydamlığını kaybederek matlaşmasına katarakt denir.
Öğrencilerimizin TYT (Temel Yeterlilik Testi) ve AYT (Alan Yeterlilik Testi) gibi sınavlara hazırlanırken kullanabilecekleri bilgileri sunuyoruz. Biyoloji konularında güçlü bir temel oluşturmak ve sınav başarınızı artırmak için doğru adrestesiniz!
Efeler-Aydın
info@biyolojihikayesi.com
................
©
Biyoloji Hikayesi.
All Rights Reserved.
Designed by
Biyoloji Hikayesi
Distributed By:
Hamza EROL