Konu Detayı Sayfası

Çok Alellik, Kan Grupları

10.Sınıf

Kalıtımın Genel İlkeleri

Kalıtım ve Biyolojik Çeşitlilik

7336

2. Çok Alellik

► Bir karakteri belirleyen alel sayısının 2'den fazla olması durumuna Çok Alellik denir.

► Bir karakterle ilgili alel sayısı kaç olursa olsun diploit (2n) bir canlıda bu alellerden sadece 2 tanesi bulunur. Çünkü diploit canlıda 1 alel annden 1 alel babadan gelir. Dolayısıyla bir karakteri bir çift gen belirler.

► Çok alellikte tür içinde kaç çeşit genotip gözlenebileceğini bulmak için;

Genotip Çeşidi Sayısı = n · (n + 1) / 2 (n = Alel Sayısı)

formülü kullanılır.

► Şayet formül unutulursa genotip çeşidi sayısını bulmak için ikinci bir yol izlenir. Bize verilen alel sayısı 1 + 2 + 3 + ... şeklinde numaralandırılarak ardışık olarak yazılır ve toplanır. Formül ile aynı sonuç elde edilir.

Çok alellikte fenotip çeşidi sayısı = Alel sayısı + Eğer varsa eş baskınlık sayısıdır.

Örnek: Meyve sineğinde göz renginin, tavşanlarda kürk renginin, insanda kan gruplarının belirlenmesinde 2'den fazla alel gen rol oynar.

► Bir karakterin kalıtımıyla ilgili çok alellik durumu varsa; bu aleller arasında genellikle baskınlık ya da eş baskınlık şeklinde bir sıralama görülür.

► Büyük harf, sıralamada yer alan diğer alellerin tümüne baskın olan aleli belirtmede kullanılır.

Örneğin; insanlarda kan grubunun kalıtımından A, B ve O genleri sorumludur. A ve B alelleri baskın, O aleli ise çekiniktir. Bu genler arasındaki baskınlık hiyerarşisi: A = B > O şeklindedir. Bu hiyerarşi şöyle okunur. A ve B genleri eş baskındır. A aleli O'a baskın, B aleli O'a baskın şeklindedir.

Not

Örnek: İnsanda kan gruplarını belirleyen A, B ve O alelleri bulunur. Buna göre; bu alellerin oluşturabileceği,

a. Fenotip çeşidi bulunuz.

b. Genotip çeşidini bulunuz.

Çözüm:

Genler arasındaki baskınlık hiyerarşisi A = B > O'dır. Kan gruplarının ortaya çıkmasında 3 alel rol oynar. Buna göre;

a. Fenotip çeşidi sayısı = Alel sayısı + Eş baskınlık sayısıdır. 3 + 1 = 4 çeşit çeşit fenotip oluşur. Bunlar; A grubu, B grubu, O grubu ve AB grubudur. (A ve B baskın, O çekinik, AB eş baskın kan grubunu ifade eder.)

b. Genotip çeşidi:

1.Yol: Alel sayısı (n) = 3'tür. (A, B, O)

Genotip Çeşidi Sayısı = n · (n + 1) / 2'den 3·(3+1) / 2 = 6 çeşit genotip oluşur.

2.Yol: Karakteri 3 alel belirlemektedir. Buna göre: 1 + 2 + 3 = 6'dır.

Genotip çeşitleri: AA, AO, BB, BO, AB, OO şeklinde oluşur. Alel sayısı kadar homozigot genotip oluşur.

Kan Gruplarında Fenotip ve Genotip Durumlarını Gösterir Tablodur.

Eş baskınlık durumu genotip çeşidi sayısını etkilemez. Sadece fenotip çeşidi sayısını etkiler.

► Çok alelliğin en belirgin örneklerinden biri de tavşanlarda kürk rengidir. Tavşanlarda kürk rengi 4 farklı alel ile belirlenir. Bu aleller baskınlık durumuna göre;

♦ Koyu gri (C)

♦ Chinchilla (Şinşila) (C^ch)

♦ Himalaya (C^h)

♦ Albino (c)

► Bu aleller arasındaki baskınlık hiyerarşisi C > C^ch > C^h > C şeklindedir.

Tavşanlardaki Baskınlık Hiyerarşisi
Tavşanlardaki Fenotipler	Baskınlık Hiyerarşisine Göre Olası Genotipler
Gri Tavşan	CC, Cc^ch, Cc^h, Cc
Chinchilla (Şinşila)	C^chC^ch, C^chC^h, C^chC
Himalaya	C^hC^h, C^hC
Albino	cc

Örnek: Bir canlı türünde 4 alel ile kontrol edilen 1 karakterin alelleri arasındaki baskınlık durumu A₁ > A₂ = A₃ = A₄ şeklindedir. Buna göre; bu karakterle ilgili bu canlı türünde görülebilecek;

a. Fenotip Çeşidi Sayısı kaçtır?

Fenotip Çeşidi Sayısı = Alel Gen Sayısı + Eş Baskınlık Sayısı: 4 + 3 = 7 Eş baskınlık sayısı 3'tür. Bunlar; A₂A₃, A₂A₄, A₃A₄

b. Genotip Çeşidi sayısı kaçtır?

Genotip Çeşidi Sayısı = Burada n sayısı 4'tür. 4·(4+1) / 2 = 10 çeşit genotip

ya da; 1 + 2 + 3 + 4 = 10 çeşit genotiptir.

ABO Kan Grubu Sisteminin Kalıtımı

NOT: A antijeni ile Anti A antikoru ya da B antijeni ile Anti B antikoru karşılaşırsa antikorlar antijenlere bağlanır, alyuvarlar yapışıp kümelenerek çöker. Bu olaya Çökelme (Aglütinasyon) denir. Çökelme damar tıkanmasına ve ölüme neden olabilir.

► İnsanda ABO kan grubunun oluşumunda görevli 3 alel vardır.

► Alyuvar hücrelerinin zarında bulunan ve kan gruplarını belirleyen özel maddelere Antijen denir.

► Alyuvar zarında A ve B antijenleri vardır. Kan grupları ile bu antijenler aynıdır.

Örneğin;

♦ A kan grubunda A antijeni,

♦ B kan grubunda B antijeni,

♦ AB kan grubunda hem A hem B antijeni bulunur.

♦ O kan grubu olan bireylerin alyuvar zarında ise antijen bulunmaz.

► İnsanların kan sıvısında (plazmasında) protein yapılı antikorlar bulunur.

♦ A kan grubunun plazmasında; Anti B antikoru,

♦ B kan grubunun plazmasında Anti A antikoru,

♦ O kan grubunun plazmasında hem Anti A hem de Anti B antikorları bulunur.

♦ AB kan grubunun plazmasında ise antikor yoktur.

Rh Faktörü (Rh Antijeni) Kalıtımı

► Alyuvar hücresinin zarında A ve B antijenlerinin dışında Rh Antijeni bulunur.

► Rh faktörü kan alışverişlerinde önemlidir.

► Rh faktörü 2 alel ile belirlenir. Bunlar; R, r alelleridir.

► Kanında Rh antijeni olan insanlar Rh (+), olmayanlar ise Rh (-) kan grubuna sahiptir.

► Rh (+) baskın olup RR, Rr genotiplerini oluşturur. Rh (-) ise çekinik özellikte olup rr genotipindedir.

Rh Kan Grupları Antijen - Antikor Tablosu

Gen Çeşitleri	Fenotip	Genotip	Alyuvar Zarındaki Antijen	Plazmadaki Antikor
R	Rh pozitif (Rh⁺)	RR veya Rr	Rh antijeni bulundurur.	Rh antikoru bulundurmaz.
r	Rh negatif (Rh^-)	rr	Rh antijeni bulundurmaz.	Rh antijeni ile ilk karşılaşıldığında Rh antikoru oluşturur.

Kan nakillerinde Rh faktörü dikkate alınmalıdır. Rh faktörleri arasındaki alışveriş şöyle olmalıdır.

Rh Uyuşmazlığı (Kan Uyuşmazlığı)

► Rh(-) bir anne ile Rh(+) bir babanın doğacak çocuklarının Rh(+) olması durumunda ortaya çıkar.

► Doğum sırasında plasentanın ayrılması ile bebeğin Rh(+) kanı az miktarda anneye geçer. Anne Rh(-) olduğu için Rh(+) antijenler anne kanında antikor oluşturmaya başlar. Doğal olarak Rh antikorları kanda bulunmaz. Antikorlar; Rh antijeni ile karşılaştığı zaman oluşur.

► Birinci bebekte bu durum ilk kez gerçekleştiğinden bebek bu antikorlardan etkilenmez. Ancak annenin ikinci gebeliğinde bebek tekrar babanın Rh(+) kanını alırsa anne karnında oluşan bu antikorlar bebeğe geçerek alyuvar hücrelerini parçalar.

► Bu duruma Kan Uyuşmazlığı (Eritroblastosis fetalis) denir.

► Bebeğe geçen Rh antikorları bebeğin alyuvarlarını parçalar. Bu durum kansızlığa yol açar. Bebekte kalp yetmezliği, beyin hasarı, vücut boşluklarında sıvı birikmesi hatta ölüm olabilir.

Anne ile bebek arasında Rh uyuşmazlığı varsa doğumu izleyen ilk 72 saat içinde anneye Rh antikoru içeren aşı uygulaması yapılır. Böylece bir sonraki gebelikte bebek Rh uyuşmazlığından korunabilir. Ayrıca gebeliğin 28.haftasında yapılan koruyucu iğneler kan uyuşmazlığını önlemede etkilidir.

Örnek; Heterozigot A Rh(+) kana sahip bir anne ile heterozigor B Rh(+) kana sahip babanın doğacak çocuklarında AB Rh(+) ve O Rh(-) kana sahip çocukların olma olasılığı kaçtır?

Çözüm:

Örnek; Annesi Rh(-), Babası Rh(+), Babaannesi Rh(-) olan Eren Rh(+) kn grubundandır. Annesi hamile olan Eren'in doğacak kardeşinde kan uyuşmazlığı görülme ihtimali nedir?

Çözüm:

Konuya Ait Çıkmış Sorular

Soru 1.

Himalaya tavşanlarında kuyruk, kulak ve ayak uçları siyah, vücudun diğer kısımları beyaz renklidir. Bir deneyde, bir Himalaya tavşanının sırt bölgesindeki bir alan tıraş edilip bu kısma buz yastığı konmuştur. Bu bölgede yeni çıkan kılların siyah olduğu görülmüştür.

Deneyin bundan sonraki aşamalarında:

I. Yukarıda sözü edilen tavşan, sırt bölgesinde çıkan siyah kıllar tıraş edildikten sonra, doğal ortama bırakıldığında bu bölgede tekrar beyaz kılların çıkması

II. Başka bir tavşanın sırt kılları tıraş edilip bu bölgeye sıcak yastık uygulanması sonucunda bölgede beyaz kılların çıkması

III. Sırtında siyah bölge oluşturulan başka bir tavşanın doğal üreme ortamında üremesiyle oluşan yavruların kıl renklerinin Himalaya tavşanlarının normal kıl renklerinde olması

Durumunda, bunlardan hangileri modifikasyon kanıtı olarak kullanılabilir?

(2006-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. Yalnız I
B. Yalnız II
C. Yalnız III
D. I ve III
E. II ve III

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 2.

Annenin AB, babanın O kan grubundan olduğu bir ailede 3 çocuk vardır.

Bu çocukların kan gruplarının fenotipleri aşağıdakilerin hangisinde verilenler gibiyse üçünün de öz kardeş olduğu söylenebilir?

1. çocuğun 2. çocuğun 3. çocuğun

kan grubu kan grubu kan grubu

fenotipi fenotipi fenotipi

(2007-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))

A. B A A
B. AB O AB
C. A O B
D. B AB B
E. B A AB

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 3.

Aşağıdaki soy ağacında, numaralandırılmış bireylerin kan gruplarının fenotipleri verilmiştir

Bu soy ağacındaki bireylerden hangilerinin kan gruplarının genotiplerinin homozigot olma olasılığı vardır?

(2010-Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS))

A. Yalnız 1.
B. 1. ve 5.
C. 2. ve 5.
D. 4. ve 7.
E. 5. ve 6.

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Fenotip (Kan Grubu)	Muhtemel Genotipler
A	AA veya AO
B	BB veya BO
AB	AB (kesin heterozigot)
O	OO (kesin homozigot)

Soru 4.

Bezelyelerde çiçek renginin oluşumundan sorumlu bir genin iki farklı alleli mevcuttur

Bu alleller ile ilgili olarak

I. Aynı homolog kromozomlar üzerinde bulunurlar

II. DNA’daki baz dizilimleri aynıdır

III. Aynı lokuslarda bulunurlar

İfadelerinden hangileri doğrudur?

(2011-Lisans Yerleştirme Sınavı (LYS))

A. Yalnız I
B. Yalnız II
C. Yalnız III
D. I ve II
E. I ve III

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

İfade	Doğru mu?	Açıklama
I) Aynı homolog kromozomlar üzerinde bulunurlar	Doğru	Her birey, biri anneden biri babadan gelen homolog kromozom çiftine sahiptir. Allel genler bu homolog kromozomların aynı lokuslarında bulunur.
II) DNA’daki baz dizilimleri aynıdır	Yanlış	Allel genler aynı karakteri kodlasa da (örneğin çiçek rengi), baz dizilimlerinde farklılık olabilir. Örneğin, biri mor çiçek rengi, diğeri beyaz çiçek rengi için olabilir.
III) Aynı lokuslarda bulunurlar	Doğru	Allel genler homolog kromozomların aynı lokusunda (gen bölgesinde) bulunur.

Soru 5.

Aşağıdaki soy ağacında bir ailedeki bireylerin kan grubu fenotipleri verilmiştir.

Bu soy ağacında numaralandırılmış bireylerden hangisinin kan grubu genotipi aşağıdaki gibi olamaz?

(2011-Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS))

A. 4. bireyin genotipi: BO Rr
B. 5. bireyin genotipi: AO Rr
C. 3. bireyin genotipi: AA rr
D. 2. bireyin genotipi: AO rr
E. 1. bireyin genotipi: OO Rr

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Soru 6.

Şekildeki soyağacında I, II, III, IV ve V numaralı bireylerin kan grubu fenotipleri verilmiştir.

Buna göre numaralandırılmış bireylerden hangisinin kan grubu genotipi kesin olarak belirlenemez?

(MEBİ 04.11.2024 TYT Deneme Sınavı)

A. I
B. II
C. III
D. IV
E. V

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Konu İle İlgili Sorular