Çiçekli Bitkilerde Döllenme, Tohum ve Meyve Oluşumu

Çiçekli Bitkilerde Döllenme, Tohum ve Meyve Oluşumu

Bu konuda;

1. Döllenme,
2. Tohum Oluşumu,
3. Meyve Oluşumu başlıklarını inceleyeceğiz.

1. Döllenme

• Tozlaşmayla dişi organın tepeciğine taşınan polen, nemli ve yapışkan olan tepeciğin üzerinde çimlenir. Polenin yapısında bulunan tüp çekirdeği, dişicik borusunun içine doğru uzanarak polen tüpünü oluşturur.
• Bu tüpün içine alınan generatif çekirdek, polen tüpünde ilerlemeye başlar.
• Generatif çekirdek, polen tüpünde ilerlerken mitozla bölünür ve iki sperm oluşturur.
• Yumurtalığa doğru uzanan polen tüpü, tohum taslağının mikropil denilen açıklığından geçer ve sperm çekirdeklerini embriyo kesesine aktarır.
• Spermlerden birinin yumurtayı dölleyerek 2n kromozomlu zigotu oluşturmasına döllenme denir.
• Döllenme sonucu oluşan zigotun gelişmesiyle bitki embriyosu meydana gelir.
• Diğer sperm ise embriyo kesesinin merkezinde yer alan iki polar çekirdek ile birleşerek triploit (3n kromozomlu) çekirdeği oluşturur.
• Triploit çekirdek, tohumda besin maddelerini depo eden endospermi (besi doku) oluşturur.İki sperm çekirdeğinin embriyo kesesindeki farklı çekirdeklerle birleşmesi çift döllenme olarak adlandırılır.

2. Tohum Oluşumu

• Çift döllenmeden sonra tohum taslağının olgunlaşıp farklılaşması ile oluşan yapıya tohum denir.
• Tohum, bitkinin türüne göre değişen oranlarda protein, yağ, nişasta vb. depolar.

Bir tohum dıştan içe doğru;

1. Tohum kabuğu,
2. Besi doku (endosperm) ve
3. Embriyo olmak üzere üç kısımdan oluşur.

• Tohum taslağı örtüsünün gelişmesiyle oluşan tohum kabuğu, tohumu dış etkilerden ve uygun olmayan çevre koşullarından korur.
• Embriyo ve besin kaynakları, sert bir tohum kabuğu tarafından sarılır.
• Endosperm kapalı tohumlu bitkilerde polar çekirdeklerin döllenmesi ile oluşan triploid 3n kromozomlu hücrelerden oluşur.
• Endosperm, çimlenme sırasında embriyonun kullanacağı besin maddelerini depolar.
• Döllenme ile oluşan zigot, mitozla gelişerek embriyoyu oluşturur.
• Embriyonun yapısında; embriyonik kök, embriyonik gövde ve çenek adı verilen yapılar bulunur.
• Tohumlu bitkilerde embriyoyu kaplayan etli kısma çenek denir. Çenek, endospermden aldığı besini embriyoya aktarır.
• Tohum taslağında bir çenek bulunduran bitkilere tek çenekli, iki çenek bulunduran bitkilere ise çift çenekli bitkiler denir.

• Embriyonik kökün gelişmesiyle bitkinin kök sistemi oluşur.
• Embriyonik gövdenin gelişmesi ile de sürgün sistemi oluşur.
• Fasulye gibi bazı çift çenekli bitkilerde endospermde bulunan besin maddeleri, tohumun gelişimi tamamlanmadan önce çeneklere gönderilir.
• Böyle bitkilerde çimlenme için gerekli besin, çeneklerden sağlanır.

3. Meyve Oluşumu

• Döllenmeden sonra tohum taslağı tohuma dönüşürken yumurtalık da meyveye dönüşür.
• Meyve, yumurtalığın gelişip farklılaşmasıyla oluşan, tohumların korunmasını ve yayılmasını sağlayacak şekilde özelleşmiş yapılardır.
• Döllenme ile başlayan hormonal değişiklikler, meyve oluşumunu sağlar.
• Yumurtalık gelişirken çiçeğin diğer kısımları solar ve dökülür.
• Döllenme olmazsa çiçeğin bütün kısımları solar ve dökülür.
• Meyve uyku hâlindeki tohumların korunmasında ve yayılmasında etkilidir.

Meyve Grupları

1. Basit meyve,
2. Küme meyve ve
3. Bileşik meyve olmak üzere üç gruba ayrılarak incelenir.

1. Basit Meyve

Bitkilerde meyve oluşumu, döllenme sürecinin ardından gerçekleşir ve bitkinin üreme başarılarını artıran önemli bir mekanizmadır. Meyveler, tohumları koruyan ve yayılmalarına yardımcı olan yapılar olarak tanımlanır. Meyveler, oluşum şekillerine göre çeşitli kategorilere ayrılır ve bu kategorilerden biri de basit meyvelerdir.

Basit Meyveler Nedir?

Basit meyveler, bir çiçeğe ait tek bir yumurtalığın gelişmesiyle oluşan meyve türleridir. Tek bir yumurtalıktan gelişen meyveler, genellikle basit yapılıdır ve bu nedenle "basit meyve" olarak adlandırılırlar. Bu meyveler, bitkinin farklı türlerine ve çeşitlerine göre değişik şekil, boyut ve tatlarda olabilir.

Basit Meyve Türleri ve Örnekleri

Basit meyveler, etli veya kuru olabilir. İşte bazı basit meyve örnekleri:

Etli Basit Meyveler

1. Portakal:

   • Portakal, turunçgiller familyasına ait bir meyvedir ve tek bir yumurtalığın gelişmesiyle oluşur.
   • Genellikle tatlı ve sulu olup, bol miktarda C vitamini içerir.

2. Limon:

   • Limon da turunçgiller familyasına ait bir basit meyvedir.
   • Asidik yapısı ve ekşi tadıyla bilinir, yemeklerde ve içeceklerde yaygın olarak kullanılır.

3. Kiraz:

   • Kiraz, Prunus cinsine ait bir meyvedir ve genellikle tatlı ve sulu bir yapıya sahiptir.
   • Çekirdekli bir meyve olup, vitamin ve mineral açısından zengindir.

4. Kayısı:

   • Kayısı, yine Prunus cinsine ait bir meyvedir.
   • Tatlı ve yumuşak dokusuyla bilinir, kurutulmuş veya taze olarak tüketilebilir.

5. Üzüm:

   • Üzüm, Vitis cinsine ait bir meyvedir ve genellikle salkım şeklinde bulunur.
   • Taze olarak tüketildiği gibi şarap yapımında da kullanılır.

6. Erik:

   • Erik, çeşitli renklerde ve tatlarda bulunabilir ve tek bir yumurtalığın gelişmesiyle oluşur.
   • Taze veya kurutulmuş olarak tüketilir.

Kuru Basit Meyveler

1. Bezelye:

   • Bezelye, Fabaceae familyasına ait bir bitkinin tohumlarını içeren bir meyvedir.
   • Genellikle kabuk içinde bulunan tohumlar yenir.

2. Bakla:

   • Bakla, yine Fabaceae familyasına ait bir bitkidir ve tohumlarını içeren uzun ve yeşil meyveleri vardır.
   • Hem taze hem de kurutulmuş olarak tüketilebilir.

Basit Meyvelerin Önemi

Basit meyveler, hem bitki ekosistemleri hem de insan beslenmesi açısından büyük öneme sahiptir. Bitkiler için meyveler, tohumların korunmasını ve yayılmasını sağlayan yapılardır. İnsanlar için ise meyveler, vitamin, mineral ve lif kaynağı olarak sağlıklı bir beslenmenin temel unsurlarından biridir.

Basit meyveler, tek bir yumurtalıktan gelişen ve genellikle basit yapılı olan meyvelerdir. Portakal, limon, kiraz, kayısı, üzüm, erik, bezelye ve bakla gibi örnekler, bu kategoriye girer. Bu meyveler, besleyici değerleri ve lezzetleri ile hem doğada hem de insan yaşamında önemli bir yer tutar. Meyvelerin bu temel yapısını ve önemini anlamak, bitki biyolojisi ve tarım açısından değerli bilgiler sunar.

2. Küme Meyve

Meyve oluşumu, bitkilerin üreme süreçlerinin önemli bir parçasıdır ve farklı bitki türleri, farklı meyve türleri üretir. Bu meyve türlerinden biri de küme meyvelerdir. Küme meyveler, bir çiçeğe ait birbirinden ayrı yumurtalıkların bir bütün olarak gelişmesiyle oluşur.

Küme Meyve Nedir?

Küme meyve, bir çiçeğe ait birçok ayrı yumurtalığın birleşerek tek bir meyveymiş gibi görünmesiyle oluşan meyve türüdür. Bu tip meyveler, çiçeklerin özel bir yapısından kaynaklanır. Bir çiçek üzerinde birden fazla dişi organ (pistil) bulunur ve her biri kendi yumurtalığını oluşturur. Bu yumurtalıkların her biri döllenme sonrası ayrı ayrı gelişir, ancak meyve olgunlaştığında bir bütün gibi görünürler.

Küme Meyvelerin Oluşumu

Küme meyveler, polikarpik bir çiçeğin (birden fazla karpel veya dişi organ içeren çiçek) yumurtalıklarının döllenmesiyle oluşur. İşte bu sürecin ana adımları:

1. Çiçeklenme:

   • Çiçek üzerinde birçok ayrı dişi organ bulunur.
   • Her bir dişi organ, kendi yumurtalığını içerir.

2. Tozlaşma ve Döllenme:

   • Polen, çiçeğin dişi organlarına ulaşır ve döllenme gerçekleşir.
   • Her bir dişi organ, ayrı ayrı döllenir ve her bir yumurtalık zigot oluşturur.

3. Meyve Gelişimi:

   • Her bir döllenmiş yumurtalık, kendi embriyosunu geliştirir.
   • Yumurtalıklar ayrı ayrı büyüyerek meyve oluşturur.
   • Olgunlaşma sürecinde bu ayrı yumurtalıklar birleşerek tek bir bütün meyve gibi görünür.

Küme Meyve Örnekleri

1. Çilek

• Çilek, birçok küçük akçaağaç meyvesinin birleşmesiyle oluşur.
• Yüzeyinde görülen küçük tohumlar, her biri ayrı bir yumurtalıktan gelişmiştir.

2. Dut

• Dut, küçük etli drupellerin birleşmesiyle oluşur.
• Her bir küçük dut parçası, ayrı bir yumurtalıktan gelişir.

3. Böğürtlen

• Böğürtlen de dut gibi birçok küçük drupelin birleşmesiyle oluşur.
• Her bir küçük drupe, ayrı bir yumurtalıktan gelişir ve olgunlaştığında bütün bir meyve olarak görünür.

Küme Meyvelerin Önemi

Küme meyveler, hem doğal ekosistemlerde hem de insan beslenmesinde önemli bir rol oynar. Bu meyveler, genellikle tatlı ve besleyici olup, vitamin ve mineral açısından zengindirler. Ayrıca, birçok küme meyve, antioksidanlar açısından zengindir ve sağlığa faydalıdır.

Küme meyveler, bir çiçeğe ait birçok ayrı yumurtalığın birleşmesiyle oluşan meyvelerdir. Çilek, dut ve böğürtlen gibi meyveler, küme meyve örneklerindendir. Bu meyveler, hem biyolojik çeşitlilik açısından hem de insan beslenmesi açısından büyük öneme sahiptir. Küme meyvelerin oluşum süreçlerini ve özelliklerini anlamak, bitki biyolojisi ve tarım uygulamaları için değerli bilgiler sunar.

3. Bileşik Meyve

Bitkilerde meyve oluşumu, üreme süreçlerinin önemli bir parçasıdır ve bu süreçte farklı meyve türleri oluşur. Meyveler, oluşum şekillerine göre çeşitli kategorilere ayrılır ve bu kategorilerden biri de bileşik meyvelerdir. Bileşik meyveler, bir çiçek sapına bağlı birden fazla çiçeğe ait yumurtalıkların bir bütün olarak gelişmesiyle meydana gelir.

Bileşik Meyve Nedir?

Bileşik meyveler, bir çiçek sapına bağlı birden fazla çiçeğin yumurtalıklarının birleşmesiyle oluşan meyve türleridir. Bu tip meyveler, genellikle bir çiçek kümesinden (infloresans) gelişir. Her bir çiçek kendi yumurtalığını oluşturur ve bu yumurtalıklar birleşerek tek bir meyve gibi görünürler. Bileşik meyveler, genellikle büyük ve karmaşık yapılı meyvelerdir.

Bileşik Meyvelerin Oluşumu

Bileşik meyveler, bir çiçek kümesinin (infloresans) tüm çiçeklerinin yumurtalıklarının birleşerek büyümesiyle oluşur. İşte bu sürecin ana adımları:

1. Çiçeklenme:

   • Bir çiçek kümesinde (infloresans) birçok çiçek bulunur.
   • Her bir çiçek, kendi dişi organını (pistil) ve yumurtalığını içerir.

2. Tozlaşma ve Döllenme:

   • Her bir çiçek, polen alarak döllenir.
   • Döllenmiş yumurtalıklar, zigot oluşturarak embriyo geliştirmeye başlar.

3. Meyve Gelişimi:

   • Her bir döllenmiş yumurtalık, kendi embriyosunu geliştirir.
   • Çiçek kümesindeki tüm yumurtalıklar, birleşerek büyümeye devam eder ve olgunlaşma sürecinde tek bir meyve gibi görünürler.
   • Bu birleşme, bileşik meyvenin oluşmasını sağlar.

Bileşik Meyve Örnekleri

Ananas

• Ananas, bileşik meyvelerin en bilinen örneklerinden biridir.
• Ananasın oluşumu, bir çiçek kümesindeki (infloresans) birçok çiçeğin yumurtalıklarının birleşmesiyle gerçekleşir.
• Her bir çiçek, kendi yumurtalığını oluşturur ve bu yumurtalıklar büyüyerek birleşir, sonuçta tek bir büyük meyve ortaya çıkar.

Diğer Örnekler

• Dut ve incir gibi meyveler de bileşik meyve kategorisine girer.
• Bu meyveler de birçok çiçeğin birleşmiş yumurtalıklarından oluşur.

Bileşik Meyvelerin Önemi

Bileşik meyveler, hem doğal ekosistemlerde hem de insan beslenmesinde önemli bir rol oynar. Bu meyveler, genellikle büyük, besleyici ve lezzetlidir. Ayrıca, bileşik meyveler, bitki biyolojisi ve tarım açısından da büyük önem taşır.

Bileşik meyveler, bir çiçek sapına bağlı birden fazla çiçeğin yumurtalıklarının birleşmesiyle oluşan meyvelerdir. Ananas, dut ve incir gibi meyveler bu kategoriye girer. Bu meyveler, hem doğada hem de insan yaşamında önemli bir yere sahiptir. Bileşik meyvelerin oluşum süreçlerini ve özelliklerini anlamak, bitki biyolojisi ve tarım uygulamaları için değerli bilgiler sunar.

• Bitkilerin üreme ve yayılmasında meyveler önemli bir yere sahiptir. Meyvelerin sahip olduğu görünüm, renk, tat gibi çeşitli farklılaşmalar tohumların yayılmasını kolaylaştır. Çiçekli bitkilerde tohum ve meyvelerin farklı yaşama alanlarına dağıtılması neslin devamı açısından gereklidir. Meyvelerin ve tohumların ana bitkiden daha uzak mesafelere yayılması rüzgâr, su, hayvan ve insanlar aracılığıyla gerçekleşir. Bazı hayvanların meyve ile beslenmesi, tohumların uzak mesafelere taşınmasında önemli bir etkendir.
• Bitkilerde tohumun yayılmasını kolaylaştırmak için çeşitli adaptasyonlar gelişmiştir. Bitkilerin meyveleri, hayvanların birçoğu için besin kaynağıdır. İncir, üzüm ve kiraz gibi etli meyvelerin tohumları, bu meyvelerle beslenen hayvanların bağırsaklarında sindirilemediği için dışkıyla çok uzaklara taşınabilir.
• Kemirgen ve karınca gibi hayvanların yer altına taşıdığı meyve ve tohumların bazıları burada kalır, uygun koşullar oluştuğunda çimlenir. Örneğin sincaplar; ceviz, fındık, meşe palamudu, badem gibi kabuklu yemişleri tek tek toprağa gömer. Sincaplar, toprağa sakladıkları tohumların bir kısmını bulamaz. Toprak altında kalan bu tohumlar çimlenerek yeni fidanlar oluşturur.
• Bazı bitkilerin tohumlarında rüzgârda uçmasını sağlayacak kanat veya paraşüt benzeri yapılar bulunur.
• Bu yapılar sayesinde tohumlar rüzgârın etkisiyle çevreye yayılır.

• Karahindiba, ipekotu ve akçaağaç tohumları bu şekilde yayılır.
• Soya fasulyesi, bezelye, bakla gibi bazı bitkilerin tohumları meyve kabuğunun kuruyup açılması sonucu çevreye yayılır.
• Bazı meyveler ise çengelli, dikenli, tüylü veya yapışkan yüzeyleri sayesinde hayvanların kürklerine, kuşların tüylerine veya insanların kıyafetlerine tutunarak taşınır.
• Hindistan cevizi gibi bazı meyve türleri, suyla taşınarak yayılır.
• İnsanlar tarafından bitkilerin tohum, meyve gibi kısımları; besin, giyecek, ilaç, kozmetik ya da süs amacıyla bir yerden başka bir yere taşınır.
• Böylece toprağa bağlı olarak yaşayan bitkilerin tohumları, yeryüzünün çeşitli yerlerine yayılır.