Konu Detayı Sayfası
Bilim, Bilimin Doğası ve Bilimsel Araştırma Süreçleri
Bilim, Bilimin Doğası ve Bilimsel Araştırma Süreçleri
|
Yönerge: Aşağıdaki metni okuyunuz ve metinden yararlanarak soruları cevaplayınız. ► Rönesans Dönemi’nde (1450-1700) canlıların cansız maddelerden oluştuğuna inanılmaktaydı. ► O dönemde birçok insan; farelerin loş ışıkta bırakılmış terli elbiselerden, kurbağaların doğrudan nemli topraktan ve sineklerin çürüyen etlerden oluştuğuna inanmaktaydı. ► Ancak Francesco Redi (Fırançesko Redi), Louis Pasteur (Luis Pastör) gibi bilim insanları bu varsayımları test etmek için farklı araştırma yöntemleri kullanmış ve o dönem için yeni bir kavram olan bilimsel deneyleri tasarlamışlardır. Francesco Redi, yaptığı çalışmalarda etin çürümesiyle kurtçuk oluşması arasında bir ilişki olmadığını belirtmiştir. ► Cansız maddelerden yeni canlı oluşmayacağını test etmek için üç ayrı kavanoza taze et koymuş ve bazı kontrollü deneyler gerçekleştirmiştir. ♦ Birinci kavanozun ağzı tamamen açık bırakılmıştır. ♦ İkinci kavanozun ağzı ortama hava girebilmesi için gözenekli gazlı bezle örtülmüş, ♦ Üçüncü kavanozun ağzı ise sıkıca kapatılarak hava alması engellenmiştir. ► Belirli bir süre geçtikten sonra kavanozlar incelenmiş, aşağıdaki veriler elde edilmiştir (Görsel 1.2).
► Birinci kavanozun içerisine sinekler girmiş ve etin üzerinde kurtçuklar gözlenmiştir. ► İkinci kavanozun içerisine ortamda bulunan sinekler girememiş ancak gazlı bezin üzerinde toplanmıştır. Bu kavanozun içerisinde kurtçuklar gözlenmemiştir. ► Üçüncü kavanozun üzerinde ve içerisinde herhangi bir canlı oluşumu görülmemiştir. Bu deney, Redi’nin yaşamın doğrudan yaşayan organizmalardan ürediği ve canlıların cansız maddeden değil önceden var olan canlılardan oluştuğu hipotezini desteklemiştir. ► Pasteur ise iki deney düzeneği hazırlamıştır. ♦ Birinci deney düzeneğinde kuğu boyunlu şişelere koyduğu et suyunu kaynatmıştır. ♦ İkinci deney düzeneğinde ise et suyunu kaynattıktan sonra şişenin ağzını kırmıştır. Her iki deney düzeneğini de belirli bir süre bekleten Pasteur, birinci düzenekte et suyu içerisinde herhangi bir canlı gelişmediğini, ikinci düzenekte ise mikroorganizmaların geliştiğini gözlemlemiştir (Görsel 1.3).
Francesco Redi’nin 1600’lerde ve Louis Pasteur’ün 1800’lerde yaptığı deneyler, kendiliğinden oluşumun aslında başka organizmaların bulaşması sonucunda gerçekleştiğini göstermiştir. Diğer bazı bilim insanlarının yaptığı önemli keşiflerle birlikte bu deneyler canlıların cansız maddelerden oluşamayacağını göstermiştir. Soru 1: Redi ile Pasteur’ün deneyleri arasındaki temel farklar nelerdir? Soru 2: Redi ile Pasteur’ün yaptığı deneylerin bilimsel bir deneyin tasarlanmasına ve uygulanmasına sunduğu katkılar nelerdir? Cevaplar Soru 1: Redi ile Pasteur’ün deneyleri arasındaki temel farklar nelerdir? Deneylerinde Kullandıkları Malzemeler Kurdukları Deney Düzenekleri Deneylerin Sonuçları Soru 2: Redi ile Pasteur’ün yaptığı deneylerin bilimsel bir deneyin tasarlanmasına ve uygulanmasına sunduğu katkılar nelerdir? Bilimsel Çalışmalarda Kontrollü Deneylerin Önemi Hipotezlerin Test Edilmesi Bilimsel Gözlem ve Sonuçların Elde Edilmesi |
Bilim, Bilimsel Bilgi, Bilimin Doğası
► İnsanların tarafsız gözlem ve deneylerle elde ettikleri bilimsel temellere dayalı olan bilgiler topluluğuna Bilim denir.
► Bilimin tam anlamıyla bir tanımı olmamasına rağmen; genel anlamda doğadaki olayları ve doğa ile ilgili merak edilen sorulara cevap arama sürecidir.
► İnsan aklını kullanarak gözlediği olaylara neden, niçin, nasıl sorularını yöneltir ve bu sorulara cevap bulabilmek için bilimsel çalışmalara yönelir.
► Bu süreçte elde edilen bilgilerin güvenilir, geçerli ve açıklanabilir olması önemlidir.
Bilimsel Bilgi; sistematik gözlemler, deneyler, ölçümler ve mantıksal analizler sonucunda elde edilen, doğrulanabilir ve nesnel bilgi türüdür.
Bilimsel bilgi, aşağıdaki temel özelliklere sahiptir:
Nesnellik: Bilimsel bilgi kişisel görüşlerden, inançlardan ve duygulardan bağımsızdır. Veriler ve sonuçlar, herkes tarafından aynı şartlar altında tekrar elde edilebilir olmalıdır.
Doğrulanabilirlik: Bilimsel bilgi, tekrar edilebilen deneyler veya gözlemlerle test edilip doğrulanabilir.
Yanlışlanabilirlik: Bilimsel iddialar, yanlışlanabilir nitelikte olmalıdır; yani, eğer doğru değillerse yanlış oldukları kanıtlanabilir.
Sistematiklik: Bilimsel bilgi düzenli bir süreç ve yöntem kullanılarak elde edilir. Bilimsel yöntem, gözlem, hipotez oluşturma, deney yapma ve sonuçları analiz etme gibi aşamalardan oluşur.
Tutarlılık: Yeni bilimsel bilgi, var olan bilgilerle çelişmemeli ya da çelişiyorsa bu yeni bilgi mevcut bilginin eksikliğini açıklayacak bir yapıya sahip olmalıdır.
Kümülatiflik: Bilimsel bilgi birikir; her yeni bilgi önceki bilgilerin üzerine eklenir ya da onları geliştirir.
Bilimsel bilgi, doğa olaylarını ve evrenin işleyişini anlamamıza ve açıklamamıza yardımcı olan güvenilir bir bilgi kaynağıdır.
► Bilimle uğraşan ve bilimsel çalışmalar yapan kişilere Bilim İnsanı denir.
İyi bir bilim insanında şu özellikler bulunmalıdır.
♦ Objektif (tarafsız) olmalıdır.
♦ Meraklı ve sabırlı olmalıdır.
♦ Akılcı ve şüpheci olmalıdır.
♦ İstikrarlı ve kararlı olmalıdır.
♦ Önyargılı olmamalıdır.
► Bilim insanları bilimsel sorulara cevap ararlar. Bunun için pek çok farklı yöntem kullanırlar.
Bilimin Doğası
► Bilimsel bilginin nasıl elde edildiğini,
► Bilimsel araştırmaların ne şekilde yapıldığını,
► Elde edilen bilimsel bilginin insanlar tarafından nasıl kullanıldığını açıklayan kavrama Bilimin Doğası denir.
► Bilimsel yollarla bilgiyi üreten, işleyen ve yayan toplumlar her dönem tarihin akışını değiştirmeyi başarmıştır.
Bilimin doğasının anlaşılabilmesi için bazı özelliklerin dikkate alınması gerekir. Bu özellikler şunlardır:
| Bilimin Doğasının Özellikleri | |
| Özellikleri | Açıklaması |
| Bilimsel bilginin değişebilir olması | Bilimsel bilgiler zaman içinde yeni buluşlar ve gelişmeler ışığında değişebilir. Yani bilimsel bilgiler kesin ve değişmez değildir. |
| Bilimsel bilginin sosyal ve kültürel yapısı | Toplumların kültürel öğeleri, yaşam tarzları, anlayışları ve kabul ettikleri değerler bilimsel bilginin üretilmesinde etkilidir. Dolayısıyla bilimsel bilgi be bilim toplumların sosyal ve kültürel özelliklerinden bağımsız düşünülemez. |
| Bilimsel bilginin özgünlüğü | Daha önce keşfedilmemiş veya bilinmeyen bir gerçeğin açığa çıkarılması ya da mevcut olan bilginin yeni bir bakış açısıyla yeniden değerlendirilmesi bilimsel bilginin özgün olduğunu gösterir. |
| Öznellik (subjektiflik) | Bilim insanlarının yorum ve çıkarımlarına bağlı olarak bilimsel bilgi şekillenebilir. Bilim insanlarının bakış açıları, eğitimleri, yaşantıları, değer yargıları yaptıkları çalışmalarda etkili olabilir. |
| Bilimsel teoriler ve kanunların birbirinden farklı yapıları | Teori ve kanun birbirinden bağımsız kavramlardır. Zamanla aralarında bir geçiş ile dönüşüm yoktur. Yani aralarında hiyerarşik bir ilişki yoktur. Bu kavramlardan her biri kendi içinde bazı bilgiler sunar. Kanunlar; olayların nasıl gerçekleştiği sorusuna cevap verir, teoriler ise kanunları açıklar ve neden sorusuna cevap vermeye çalışır. |
| Bilimsel bilginin gözlemlere ve çıkarımlara dayalı olması | Bilimsel bilgi sistematik bir sürecin sonucunda elde edilir. Bu bilimsel süreçte; gözlem ve çıkarımlara dayalı olarak yorumlar yapılır. Bulgulara ulaşılır. |
| Bilimsel yöntem algısı | Bilimde evrensel olarak kabul edilen tek bir bilimsel yöntem yoktur. Farklı bilim dallarındaki bilimsel araştırmalarda farklı uygulamalar yapılabilir. Bilimsel yöntem basamaklarının her bilimsel çalışmada aynı şekilde ilerlemesi gerektiğine yönelik görüş, bilimin doğasına göre bir yanılgıdır. |
Bilimin Doğasının Önemi
► Bilimin daha derinlemesine anlaşılmasını yazılı ve görsel basında çıkan yeni iddiaların doğrudan kabul edilmesi yerine bunların bilimsel olarak değerlendirilmesi gerektiğini anlatır.
► Bu süreçte iddia edilen bilgilerin bilimsel yöntemlere dayalı olup olmadığı sorgulanmalıdır.
► DNA'nın moleküler yapısının keşfedilme sürecinden günümüze kadar geçirdiği gelişme ve değişimler bilimin doğasının önemini kavrayabilmek için örnek verilebilir.
► Watson ve Crick’in DNA'nın çift sarmal yapısını ortaya koymaları genetik alanda ve biyoloji biliminde yeni bir çağ başlatmıştır.
► Canlıda hangi tür biyomolekülün (protein, RNA, DNA) genetik bilgiyi taşıdığı bilim insanları arasında tartışma konusuydu. Zamanla yeni teknolojilerin geliştirilmesi ve daha fazla deneysel verinin elde edilmesiyle DNA'nın yapısı ve işleyişi daha iyi anlaşılmış, DNA'nın genetik bilginin aktarımından sorumlu olduğu görülmüştür. Bu durum bilimin değişebilen doğasını en iyi şekilde açıklar.
► DNA'nın moleküler yapısının aydınlatılmasında bilimsel çıkarım süreci de önemli rol oynamıştır.
► Watson ve Crick’in çalışmaları; mevcut bilgileri kullanıp önceki araştırmacıların bulgularına dayanılarak ve deneyler yapılarak bir çok çıkarım yapılmasını içermekteydi.
► Bununla birlikte R.Franklin’in "X ışını" kırınım çalışmalarının Watson ve Crick’in çalışmalarını etkilediği, DNA'nın yapısını anlamada kilit rol oynadığı bilinmektedir.
► Bu durum; farklı bilim insanlarının aynı konuya farklı bakış açıları getirebileceğini, teorik bakış açıların bilimsel anlayışı nasıl etkileyeceğini göstermektedir.
Bilimsel Yöntem Basamakları
► Bilimin doğası; tek bir bilimsel yöntemin olmadığını, bilimsel çalışmalarda farklı bilimsel yöntemlerin kullanılabileceğini ifade etmektedir.
► Bilimsel yöntem süreçlerindeki çeşitlilik ve esneklik;
♦ Araştırılan konuya,
♦ Alanın doğasına,
♦ Araştırmacıların tercihlerine bağlı olarak değişmektedir.
► Sonuç olarak; bilimde tek bir doğru yöntemin olmadığını farklı yöntemlerin kullanılabilineceğini kabul etmek gerekir.
► Genellikle; biyoloji, fizik, kimya vb.bazı temel bilimlerde tercih edilen bilimsel yöntem basamaklarını açıklamak gerekir.
Bilimsel Yöntem Basamakları
1. Gözlem Yapma
2. Problemi veya Durumu Belirleme
3. Veri Toplama
4. Hipotez Oluşturma
5. Hipoteze Dayalı Tahminler Yapma
6. Deney Tasarlama
7. Analiz ve Sonuç Çıkarma
|
Bilimsel Yöntem (Biyolojiye Giriş) Lütfen Videoyu Seyrediniz. |
1. Gözlem Yapma
► Genellikle bilimsel bir araştırmanın ilk aşamasını oluşturur.
Gözlem; olayların ve süreçlerin sistemli ve dikkatli bir şekilde incelenmesidir. Duyu organları ve bazı araç gereçler kullanılarak bilgi toplama sürecidir.
Gözlemler;
♦ Kurulan hipotezlerin geliştirilmesine,
♦ Deneylerin oluşturulmasına,
♦ Ulaşılan sonuçların yorumlanmasına yardımcı olur.
Gözlem Çeşitleri; Nitel ve Nicel olmak üzere iki çeşittir.
► Nitel Gözlem; Ölçme araçları kullanılmadan sadece duyu organlarıyla yapılan gözlemlerdir. Sonucu kişiden kişiye değişebilir. Özneldir, kesin sonuçlar içermez. Örnek; zürafanın boyu uzundur. Bugün hava çok sıcak.
► Nicel Gözlem; Ölçme araçları kullanılarak yapılan ve sonuçları sayısal olarak ifade edilebilen gözlemlerdir. Sonucu kişiden kişiye değişmez. Kesin ve nettir. Nesneldir, kesin sonuçlar içerir. Ölçme araçlarıyla birlikte duyu organları da kullanılabilir. Örnek; zürafanın boyu 3 metredir, Bugün hava sıcaklığı 28 oC'dir.
2. Problemi veya Durumu Belirleme
► Yapılacak bilimsel çalışma ile ilgili gerekli gözlem ve toplanan veriler doğrultusunda çözüme ulaştırılmak istenen durumun tam olarak ifade edilmesidir.
► Bilimsel bir çalışmanın yapılabilmesi için çözümü aranacak olan problemin açık ve net bir şekilde ortaya konulması gerekir.
► Karşılaşılan durum ya da problemle ilgili neden ve nasıl gibi sorular sorulmalıdır.
3. Veri Toplama
► Bir probleme sunulan çözümün bilimsel bir anlam taşıması için çok sayıda veriye dayandırılması gerekir.
► Veri toplanması; araştırmanın doğruluğu ve güvenilirliği açısından çok önemlidir.
► Bunun için süreç titizlikle planlanmalı, uygulanmalı ve yönetilmelidir.
4. Hipotez Oluşturma
Hipotez; gözlem ve verilere dayanarak, araştırılan probleme, geçici çözüm yolunun bulunmasıdır.
► Hipotezler bir olayın nedeninin, bağlantısının veya sonucunun açıklanması için sunulan önermelerdir.
► Kurulan hipotezler;
♦ Gözlem ve verilere dayanmalıdır.
♦ Sınanabilir ve sorgulanabilir olmalıdır.
♦ Gerektiğinde değişiklik yapılabilmelidir.
♦ Tahminlere yol açmalıdır.
Hipotezler; deneysel yöntemler veya gözlemler kullanılarak test edilebilir. Doğruluğu ya da yanlışlığı ispatlanabilir olmalıdır.
5. Hipoteze Dayalı Tahminler
► Hipotezlerin doğruluğu test edilmeden önce, hipotezden akıl yürütme yoluyla çıkarılan sonuçlara tahmin denir.
► Tahmin; zaman kaybını önleyerek araştırmaları kolaylaştırır. Ayrıca bilimsel bilginin gelişmesine doğrulanabilir sonuçların elde edilmesine katkı sağlar.
► Kurulan hipotezlerden mantıklı sonuçların çıkarılmasıdır.
► Tahminler genellikle belli bir cümle kalıbında olur. "Eğer ..... ise ..... dır." şeklinde cümle kalıbı içerir.
6. Deney Tasarlama
► Hipoteze dayalı tahminleri test etmek için genellikle kontrollü deneyler tasarlanır ya da çalışmanın özelliğine göre bilimsel kaynaklardan deliller toplanır.
► Deney sırasında ve kaynak araştırmasında; veriler ya da bilgiler toplanır. Bu veri ve bilgiler analiz edilmek üzere kaydedilir.
► Kontrollü deneylerde iki grup oluşturulur.
Bunlar; kontrol grubu ve deney grubudur.
♦ Kontrol grubunda; tüm şartlar sabit tutulur.
♦ Deney grubunda ise; test edilecek olan faktör değiştirilir.
Kontrollü deneylerde iki değişken karşımıza çıkar. Bunlar;
1. Bağımsız Değişken: Araştırmacı tarafından değiştirilen ve etkisi araştırılan değişkendir.
2. Bağımlı Değişken: Bağımsız değişkene bağlı olarak değişen, değişkendir.
| Bağımsız ve Bağımlı Değişkene Örnekler | ||
| Araştırma Sorusu | Bağımsız Değişken | Bağımlı Değişken |
| Fasulye bitkisi hangi toprakta daha iyi yetişir? | Toprak türü (kumlu, tınlı, killi, organik madde içeriği, pH seviyesi, drenaj durumu) | Fasulye bitkisinin büyüme performansı (bitki boyu, yaprakların sağlığı, verim miktarı, kök gelişimi) |
| Çevre kirliliğinin canlılar üzerindeki etkisi nedir? | Çevre kirliliği (hava, su, toprak kirliliği, kimyasal maddeler, plastik atıklar, ağır metaller gibi kirleticilerin miktarı ve türleri) | Sağlık sorunları, ekosistem bozulması, üreme sorunları, biyolojik çeşitlilikte azalma, besin zinciri etkileri |
| Gürültünün insanlar üzerindeki etkisi nedir? | Gürültü (çevredeki ses seviyeleri, gürültü türleri, süre ve şiddet) | İşitme kaybı, stres, uyku bozuklukları, tansiyon yükselmesi, konsantrasyon eksikliği |
| Denizlerimizde balık sayısının azalmasına neden olan faktörler nelerdir? | Balık sayısını etkileyen faktörler (aşırı avlanma, deniz kirliliği, iklim değişikliği, habitat kaybı, denizlerdeki su sıcaklığının artışı, istilacı türlerin varlığı) | Balık sayısı (denizlerdeki balık popülasyonunun azalması) |
6. Analiz ve Sonuç Çıkarma
► Bilimsel çalışma sürecinde elde edilen verilerin yorumlanmasına Çıkarım denir.
► Eğer elde edilen bulular ya da çıkarımlar kurulan hipotez ya da hipotezleri desteklemezse, hipotez tekrar gözden geçirilir gerekirse değiştirilir.
► Veriler hipotezi desteklemek için yetersizse yeni gözlem veya deneyler yapılarak tekrar yeni veriler elde edilmeye çalışılır.
► Veriler hipotezi destekliyorsa; deney sonuçları raporlanarak bilim dünyasına duyurulur.
1. Gözlemler Yapmak - Veriler Toplamak
♦ Bitkiler çiçek açma döneminde olmasına rağmen çiçek açmıyor.
♦ Bitkilerin yaprak uçlarında sararma var.
♦ Bitkilerin yaprakları normalden daha hızlı dökülüyor.
♦ Bitkilerin kökleri toprak yüzeyine çıkıyor.
♦ Bitkilerin bulunduğu yerde yeterli ışık yok.
♦ Bitkilerin bulunduğu toprak sert ve kuru.
♦ Bitkilerin bulunduğu toprağın yüzeyinde küf benzeri yapılar var.
2. Bilimsel Problem
Saksılardaki bitkilerin çiçek açmamasının nedeni nedir?
3. Hipotezler
♦ Bitkilerin toprağında yeterli miktarda su olmadığı için bitkiler çiçek açmıyor.
♦ Bitkiler yeterli miktarda ışık alamadığı için çiçek açmıyor.
♦ Bitkilerin yetiştiği toprakta zararlı mikroorganizmalar bulunduğu için bitkiler çiçek açmıyor.
♦ Bitkilerin yetiştiği toprakta yeterli besin maddesi bulunmadığı için bitkiler çiçek açmıyor.
4. Tahminler
♦ Eğer bitkiler, toprakta yeterli miktarda su olmadığı için çiçek açmıyor ise verilen su miktarı artırıldığında çiçek açacaktır.
♦ Eğer bitkiler, yeterli miktarda ışık alamadığı için çiçek açmıyor ise daha aydınlık ortama alındığında çiçek açacaktır.
♦ Eğer bitkiler, toprakta zararlı mikroorganizmalar bulunduğu için çiçek açmıyor ise parazitler uzaklaştırıldığında çiçek açacaktır.
♦ Eğer bitkiler, yetiştiği toprakta yeterli besin maddesi bulunmadığı için çiçek açmıyor ise gübre verildiğinde çiçek açacaktır.
5. Kontrollü Deneyler
Bitkiler gruplara ayrılır:
♦ I. gruptaki bitkilere verilen günlük su miktarı 500 mL’den 1 L’ye çıkarılır.
♦ II. gruptaki bitkiler daha aydınlık ortama alınır.
♦ III. gruptaki bitkilerin yetiştiği toprağa uygun dozda parazit ilacı ilave edilir.
♦ IV. gruptaki bitkilerin yetiştiği toprağa gübre ilave edilir.
Bulguların Değerlendirilmesi ve Sonuç Çıkarma
♦ I. gruptaki bitkilerin yapraklarında sararma ve dökülmeler hızlanmıştır.
♦ II. gruptaki bitkilerde herhangi bir değişiklik olmamıştır.
♦ III. gruptaki bitkilerin toprağındaki küf benzeri yapılar kaybolmuş ancak bitkide herhangi bir değişiklik olmamıştır.
♦ IV. gruptaki bitkilerde tomurcuklar oluşmuş ve yeni çıkan yapraklar daha canlıdır.
6. Sonuç
Bitkilerin çiçek açmamasının sebebi, yetiştiği toprağın besin bakımından fakirleşmesidir.
1.Tema 2.EtkinlikAdı: Bilimsel Araştırma Süreçleri Amaç: Bilimsel araştırma süreçlerinde bilimin doğasını yorumlayabilme Yönerge Aşağıda verilen metni okuyunuz, ► Afrika kıtasında yer alan Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde bir bilim insanı olduğunuzu hayal ediniz. ► Aynı bitki popülasyonlarına ev sahipliği yapan ormanlık bir dağın kuzey yamacında yaşayan şempanzelerin tamamı sağlıklı görünmesine karşın güney yamacında yaşayan şempanzelerin bazılarının cılız ve hastalıklı olduğunu gözlemlediğinizi düşününüz. Bu durumun nedenini anlamak için soracağınız sorular neler olabilir? Sorabileceğimiz Sorular Şu Şekilde Olabilir: 1. Kuzey ve güney yamaçtaki şempanzelerin beslenme alışkanlıkları farklı mı? 2. Tarım alanına yakın olan bitkilerle beslenmenin şempanzelerin sağlığına etkisi nedir? 3. Şempanzelerdeki hastalık belirtileri nelerdir ve hangi yaş gruplarını daha fazla etkiliyor? 4. Güney yamacında, kuzeyde olmayan farklı çevresel koşullar var mı? 5. Güney yamacındaki tarım alanında kullanılan ilaçlar şempanzelerin sağlığını etkiliyor olabilir mi? 6. Hastalık daha çok hangi bölgelerdeki şempanzelerde yaygın? 7. Kuzey ve güney yamacındaki şempanzelerin sağlık durumunu etkileyebilecek başka faktörler (su kaynakları, iklim koşulları, parazitler vb.) var mı?
► Bölgede yaşayan biri gözlemini “Dağın güney yamacında yaşayan şempanzelerin birçoğu cılız ve hastalıklı iken kuzey yamacında yaşayan şempanzeler sağlıklıdır.” şeklinde ifade edebilir ancak bu ifade bilimsel bir gözlem bulgusu olarak değerlendirilemez. ► Bilimsel gözlem, dikkatle izlemeyi ve incelemeyi gerektirir. Bilim insanı şempazelerin hastalıklarının nedenine ilişkin farklı sorular sorar, bunların cevaplarına ilişkin bulguları izler ve kaydeder. Bu kapsamda; • Kuzey ve güney yamaçta yaşayan şempanze popülasyonları kaçar bireyden oluşmaktadır? • Güneydeki popülasyonda kaç birey cılız ve hastalıklıdır? • Cılız ve hastalıklı bireylerdeki yaş dağılımı nedir? • Cılız bireylerin beslenme alışkanlıklarında farklılıklar var mıdır? • Hasta şempanzelerde görülen sağlık sorunları nelerdir? • Güney yamaçtaki ormanın çevresinde kuzeyde olmayan farklı çevresel koşullar var mıdır? gibi sorulara cevap arar. ► Bilim insanı, “Ormanın kuzey yamacında 35 bireyden oluşan bir şempanze topluluğunun yaşadığı ve tamamının sağlıklı olduğu; güney yamaçta ise 32 bireyden oluşan bir topluluğun yaşadığı, bunlardan %75'inin (24 birey) hastalıklı olduğu, hastalıklı bireylerin %67'sinin (16 birey) ise gençlerden oluştuğu görülmüştür. ► Bu gençlerin de daha çok periyodik olarak havadan ilaçlanan tarım alanına yakın ağaç tepelerinde beslendiği ve tamamında sindirim sistemi bozuklukları olduğu tespit edilmiştir.” şeklindeki gözlemini kayda geçirir. Bu bulgular doğrultusunda; ♦ Dağın güney yamacında yaşayan şempanzelerin hastalık nedenleri ile ilgili öngörüleriniz nelerdir? ♦ Ayrıntılı gözlemler; bilim insanlarının deneyler tasarlamasına ve soruları cevaplamasına yardımcı olacağından bilim insanı, gözlem sonucu elde ettiği verilerden yararlanarak problemin çözümü için varsayımlar geliştirir. ► Bu şartlarda bilim insanı olarak sizin varsayımlarınız “Güney yamaçtaki genç ve tecrübesiz şempanzelerin tarım alanına yakın bölgede yer alan ve ilaca maruz kalan bitkilerle beslenmeleri nedeniyle hasta oldukları düşünülmektedir.” şeklinde olabilir. ► Bilim insanları bir soruyu cevaplamak için deneyler yaparak kanıt ararlar. ► Kanıt; bir bilim insanının bir deney sırasında yaptığı gözlemlerden ve elde ettiği verilerden oluşur. Siz varsayımlarınıza kanıt bulmak için nasıl bir deney tasarlarsınız? ► Bilim insanları şempanzelerde hastalık nedeninin ilaçlı bitkiden kaynaklanıp kaynaklanmadığını belirlemek için farklı şempanzeleri ya tarım alanı yakınındaki bitkilerle veya tarım alanına uzak ya da kuzey yamaçtaki bitkilerle besleyerek test edebilir. ► Bilim insanları bir sonuca varmak için asla tek bir kanıtla yetinmezler. Şempanzeler fark edilmeyen başka bir nedenle de hastalanmış olabilir. • Şempanzelerin cılız ve hastalıklı olma sebebine ilişkin başka hangi varsayımlar ileri sürülebilir? 1. Öğretmen rehberliğinde beşer kişilik heterojen gruplar oluşturunuz. 2. Biyoloji disipliniyle ilişkilendireceğiniz gözlemlerinizden ve yaşantılarınızdan yola çıkarak metinde verilene benzer bir problem durumunu ortaya koyunuz. 3. Tespit ettiğiniz problemle ilgili araştırılabilir bir soru cümlesi oluşturunuz. 4. Problemin çözümüne ilişkin hipotezler üretiniz. 5. Öğretmen rehberliğinde belirlediğiniz problem ve soruyla ilgili biyoloji alanında bilimsel araştırmalar yapılıp yapılmadığını doğru kaynaklardan araştırınız. Ulaştığınız bilgileri kaydediniz. 6. Bu süreçte grup olarak; ♦ Birbirinizin fikirlerine saygı duymayı, ♦ Ortak düşünceleri belirlemeyi, ♦ Farklı fikirler üzerine tartışarak uzlaşmayı ♦ İş birliği içinde çalışmayı unutmayınız. 7. Bilimsel araştırma sürecinde grup olarak incelediğiniz bilimin doğasıyla ilgili özellikleri tespit ederek raporlaştırınız. 8. Bilimin doğasıyla ilgili özelliklere yönelik tespitlerinizi içeren bir zihin haritasını bireysel olarak oluşturunuz. Grup Çalışması ve Sonuçları Bilimsel araştırma sürecinin nasıl işleyeceği ile ilgili adımları ve örnek uygulama alanlarını birlikte değerlendirebiliriz. Etkinlik Adımları ve Bilimsel Araştırma Süreçleri: Problemi Belirleme: ♦ Güney yamacındaki şempanzelerdeki hastalıkların nedenini araştıralım. Gözlem: ♦ Ayrıca güney yamaçtaki şempanzelerin tarım alanına yakın beslenme alışkanlıklarının olduğunu tespit ettik. Araştırılabilir Sorular Oluşturma: ⇒ Güneydeki şempanzelerin hastalıkları neden kaynaklanıyor? ⇒ Tarım alanında kullanılan ilaçlar şempanzelerin sağlığını etkiliyor mu? ⇒ Şempanzeler arasındaki beslenme alışkanlıkları ve sağlık durumu arasında bir ilişki var mı? Sorularını oluşturduk. Hipotez Geliştirme: ⇒ Hipotez 1: Güney yamacındaki genç şempanzeler tarım ilaçlarına maruz kalan bitkilerle beslendikleri için sindirim sistemi rahatsızlıkları yaşıyor olabilirler ⇒ Hipotez 2: Güney yamacındaki şempanzelerin cılız ve hastalıklı olmasının sebebi farklı çevresel koşullardan kaynaklanıyor olabilir. Deney Tasarlama: ⇒ İki grup şempanze oluşturulur; biri tarım alanı yakınındaki bitkilerle beslenirken diğeri tarım alanından uzak bitkilerle beslenir. Her iki grubun sağlık durumu belirli bir süre gözlemlenir ve sonuçlar karşılaştırılır. Alternatif Varsayımlar: ⇒ Güney yamacındaki farklı iklim koşulları şempanzelerin sağlığını etkileyebilir. ⇒ Güneydeki şempanzeler, bulaşıcı bir hastalıkla karşı karşıya olabilir. ⇒ Tarım alanındaki kimyasal maddeler, doğrudan şempanzelerin solunum sistemini etkileyebilir. Bu adımlarla oluşturulacak araştırma süreci, bilimsel yöntemin temellerini ve bilimin doğasıyla ilgili süreçleri anlamanıza yardımcı olur. Bilimsel bir rapor veya zihin haritası oluştururken bu adımları kullanabilirsiniz. |
1.Tema 1.Kontrol NoktasıYönerge: Aşağıdaki metin ve grafikten yararlanarak soruları yanıtlayınız. ► Mineral girdisi ve çıktısı dengeli olan bir deney ormanında 3 yıl boyunca ekolojik bir araştırma gerçekleştirilmiştir. ► Seçilmiş iki vadiden birinde ağaçların tamamı 1966 yılında kesilerek alan imara açılmıştır. ► Grafik, ağaçsız kalan su toplama havzalarından gelen yağmur suyundaki ve ağaçlı (kontrol) su toplama havzalarından gelen yağmur suyundaki nitrat derişimini göstermektedir.
Çalışma İle İlgili Sorular ve Cevapları a) Bu projeyi gerçekleştiren bilim insanları: 1. Çalışmayı hangi amaçla gerçekleştirmişlerdir? ► Bilim insanları bu çalışmayı, ♦ Ağaç kesimi ve ormanların imara açılması gibi insan faaliyetlerinin ekosistemler üzerindeki etkilerini incelemek amacıyla gerçekleştirmişlerdir. ♦ Özellikle, ağaçsızlaştırma sonrasında yağmur suyundaki nitrat derişiminin nasıl değiştiğini gözlemleyerek, bitki örtüsünün ekosistemlerin mineral döngüsündeki rolünü anlamaya çalışmışlardır. 2. Hangi hipotezleri ileri sürmüş olabilirler? ► Bilim insanları; "ağaçların kesilmesinin su toplama havzalarındaki mineral dengesini bozacağı ve nitrat gibi önemli minerallerin derişiminde artışa neden olacağı" hipotezini ileri sürmüş olabilirler. ► Yani, bitki örtüsünün azalmasıyla birlikte toprağın minerallerini tutma kapasitesinin azalacağı ve bu minerallerin yağmur suyu ile taşınarak su kaynaklarına karışacağı düşünülmüş olabilir. 3. Bu deneyden elde edilen verilere dayanarak hangi çıkarımlarda bulunabilirler? ► Ağaçsızlaştırılan alanlarda, kontrol bölgesine göre yağmur suyundaki nitrat derişiminin belirgin şekilde arttığı gözlemlenmiştir. ► Bu durum, ağaçların ve bitki örtüsünün nitratın tutulmasında ve suya karışmasının önlenmesinde kritik bir rol oynadığını göstermektedir. ► Ayrıca, bitki örtüsünün kaybının ekosistemde önemli mineral kayıplarına yol açtığı çıkarımı yapılabilir. b) Bu çalışmada bilimin doğası ile ilgili tespit edilebilen özellikler: Gözlem ve Deney: ► Ağaç kesiminin etkilerini incelemek için iki farklı vadide (ağaçsızlaştırılmış ve kontrol alanları) yağmur suyundaki nitrat derişimini karşılaştırmışlardır. Veri Analizi ve Sonuç: ► Bu veriler sayesinde ağaçsızlaştırmanın yağmur suyundaki nitrat derişimi üzerindeki etkileri açık bir şekilde gösterilmiştir. Hipotezlerin Test Edilmesi: Kontrollü Çalışma: ► Kontrol grubu (ağaçlı alan) ile deney grubu (ağaçsızlaştırılmış alan) arasındaki farklar gözlemlenerek çıkarımlar yapılmıştır. Bu çalışma, bilimin doğasının gözlem, deney, veri analizi ve hipotez testi gibi önemli unsurlarını barındırmaktadır. |
Bilimsel Araştırmalar ve Etik
Belirli bir çalışma faaliyetinde bulunan insanların;
♦ Ahlaki ilkelerini,
♦ Davranış biçimlerini,
♦ Görev ve sorumluluklarını belirleyen kurallar bütününe Etik denir.
Bilim Etiği ise bilim insanlarının ve araştırmacıların bilimsel süreç basamaklarında; davranışlarını, araştırma yöntemlerini ve sonuçlarını etik kurallara uygun olarak yönlendiren bir kavramdır.
Bilimsel Etik Kuralların Önemi
► Verilerin doğru bir şekilde toplanması, analiz edilmesi ve raporlaştırılması,
► İnsan ve hayvanlar üzerinde yapılan deneylerde etik standartların göz önünde bulundurulması,
► Bireylerin ve hayvanların haklarının ve refahının korunması,
► Bilimin ve toplumun sağlıklı gelişimi açışından bilimsel araştırmaların etik kurallarla uyumlu bir şekilde yürütülmesi çok önemlidir.
Bilim dünyasında etik dışı davranışlara örnek olaylardan bazıları şunlardır:
♦ Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, bunları raporlamak veya yayımlamak,
♦ Aynı araştırma sonuçlarını birden fazla yerde yayımlamak,
♦ Araştırma hipotezini desteklemeyen verileri değerlendirme dışında tutmak,
♦ Yürütülen bilimsel çalışmaların bazı aşamalarında, sonuçların istenildiği gibi çıkması için taraflı davranmak,
♦ Başkalarının yöntemlerini, verilerini, görüşlerini, yazılarını ve şekillerini sahiplerini kaynak göstermeden kullanmak (İntihal).
► Etik olmayan uygulamalar bilimde güvenilirliği zedeler ve bilime olan güveni azaltır.
► Etik dışı davranışların ortadan kaldırılması için; öncelikle etik kuralları benimsemiş bilim insanı yetiştirmek hedeflenmelidir. Bilimsel etik; bilimsel çalışmaların en önemli parçasıdır.
1.Tema 3.EtkinlikAdı: Bilimsel Etik Performans Görevi Amaç: Bilimsel araştırmaların bilim etiğine uygunluğu ile ilgili bilgi toplayabilme Yönerge Bu performans görevinde öğrencilerden bilim tarihindeki bir olayı seçerek bunu etik ilkeler açısından inceleyip raporlaştırması beklenmektedir. ► Aşağıdaki bilimsel etik ile ilgili verilen örnek olayı inceleyiniz ve uygulama basamaklarını takip ederek bilimsel etik raporunu oluşturunuz. ► Bilimsel etik araştırma raporunuz “Analitik Dereceli Puanlama Anahtarı” ile öğretmen tarafından değerlendirilecektir. 1. Öğretmen rehberliğinde heterojen gruplar oluşturunuz. 2. Aşağıda verilen örnek olayın veya konuya ilişkin öğretmeninizin belirleyeceği başka örnek bir olayın bilim etiğine uygunluğuyla ilgili güvenilir kaynaklardan araştırma yapınız. 3. Araştırmanız için kullanacağınız araçları öğretmen rehberliğinde seçiniz ve araştırma sürecinde birbirinize karşı sabırlı, anlayışlı ve duyarlı olunuz. Örnek Olay ► Bir biyoloji öğretmeni, sınıfındaki öğrencilerden oluşturduğu dörder kişilik üç gruba dönem ödevi vermiştir. ► Bu ödev kapsamında öğrencilerden bir doğal yaşam parkına giderek beş yabani hayvan hakkında gözlem yapmaları, gözleme konu olan hayvanların fotoğraflarını çekmeleri, bu hayvanlar hakkında güvenilir kaynaklardan bilgi toplamaları istenmiştir. ► Ayrıca bu hayvanların doğal yaşam alanlarından uzak tutulmalarını konu alan bir anket hazırlayarak bu anketi on kişilik bir ziyaretçi grubuna uygulamaları talep edilmiştir. ► Etkinlik sonunda ise öğrenciler gözlemlerini, bu canlılar hakkında literatür taramasıyla edindikleri bilgileri ve anket sonuçlarına ilişkin bulgularını rapor hâline getirip sınıfta arkadaşlarına sunmakla görevlendirilmiştir.
► Dönem sonunda her üç grup da raporlarını öğretmene teslim etmiştir. ► Öğretmenin yaptığı değerlendirme sonucunda birinci raporda her grup üyesinin yaptığı işlemlerin net olarak belirtildiği, ikinci ve üçüncü raporlarda ise iş bölümünden söz edilmediği görülmüştür. ► Ayrıca ikinci rapordaki hayvan fotoğraflarının üçüncü rapordaki fotoğraflarla aynı olduğu ve üçüncü raporda herhangi bir kaynakçanın (yararlanılan kaynaklar listesinin) bulunmadığı tespit edilmiştir. ► İkinci rapordaki anket bulgularında katılımcıların tamamının hayvanların kapatılmasını doğru bulduğu, üçüncü raporda ise katılımcıların tamamının hayvanların kapatılmasını yanlış bulduğu ifade edilmiştir. ► Sınıftaki sunum sürecinde ise sınıfın diğer üyeleri tarafından gruplara sorular yöneltilmiş ve ikinci grup üyelerinden iki tanesinin ödev sürecinin hiçbir aşamasında görev almadığı ortaya çıkmıştır. 4. Verilen ya da öğretmenin belirlediği örnek olayda bilimsel etiğe uymayan durumları grup olarak tespit ediniz. Tespit ettiğiniz bu durumları bilimsel araştırma süreçlerinde yapılan etik dışı davranışlar ile ilişkilendirerek konuyla ilgili bir rapor oluşturunuz. Görüşlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 5. Aşağıda verilen yönlendirmeleri dikkate alarak araştırmanızla ilgili raporunuzu karekod ile verilen bilimsel etik araştırma raporu formatına uygun olarak hazırlayınız. 6. Rapor hazırlama sürecinde planlı olunuz ve sürecin zamanında tamamlanması için sorumluluk alınız. 7. Raporunuzu diğer gruptaki arkadaşlarınızla paylaşınız. Etkinlikle İlgili Hazırlanması İstenilen Rapor Etkinlikteki bilimsel etik durumlarına ve hatalarına odaklanarak bir rapor hazırlamanız gerekecek. Önerdiğiniz örnek olayda bilimsel etiğe aykırı davranışları değerlendirmek için şu noktalar üzerinde durabiliriz: Bilimsel Etiğe Aykırı Durumlar: 1. İş Bölümünde Eşitsizlik: 2. Kaynak Belirtilmemesi: 3. Fotoğraf Kopyalama: 4. Çelişkili Anket Sonuçları: 5. İşbirliği Eksikliği: Bilimsel Araştırma Süreçlerinde Etik Dışı Davranışlar: - İntihal: - Adil Katkı ve İşbirliği: Bilimsel Etik Raporu Hazırlarken Dikkat Edilecekler: - Araştırmanın her aşamasında iş birliği yapılmalı ve sorumluluklar eşit şekilde dağıtılmalıdır. Bu tespitler doğrultusunda raporunuzu oluşturarak, bu bilimsel etik ihlallerinin etkilerini analiz edebilir ve diğer gruplarla paylaşıp tartışabilirsiniz. |
1.Tema 2.Kontrol NoktasıYönerge: Aşağıda verilen soruları dikkatle okuyunuz. Cümlelerin solunda ayrılan bölüme doğru olanlar için “D”, yanlış olanlar için “Y” yazınız. Yanlış olan ifadelerin doğrularını ifadelerin karşısına yazınız. 1. (D) Bilimsel araştırmalarda anket verilerinin doğruluğu ve güvenilirliği oldukça önemlidir. 2. (Y) Bilimsel araştırmalarda araştırma sonuçlarını desteklemeyen veriler yayımlanmayabilir. 3. (Y) Bilimsel araştırmalarda anket sonuçları istenildiği gibi değiştirilebilir. 4. (D) Bilimsel kaynaklardan derlenen bilgiler için mutlaka kaynak gösterilmelidir. 5. (Y) Bilimsel bir yayın veya raporda çalışmaya katkısı olmayanların ismi de yer alabilir. 6. (Y) Bilimsel bir çalışmada bir başkasının bulguları veya verileri kullanılmamalıdır. |
Konu İle İlgili Sorular
Soru 1.
Bilimsel yayınlarda etik kuralların ihlali, bilimsel bilginin güvenilirliğini ve doğruluğunu tehlikeye atar. Aynı makalenin birden fazla dergide yayımlanması anlamına gelen "çift yayın," bilimsel etik ihlallerinden biridir. Bu tür bir davranış, bilimsel literatürde bilgi tekrarı yaratır ve araştırma kaynaklarını gereksiz yere harcar. Ayrıca, bilim insanlarının çalışmalarının orijinal olması beklenir; çift yayın, bu beklentiye aykırı bir durumdur ve bilimsel topluluk içinde güvensizlik yaratır. Bu nedenle, çift yayın yapmak bilimsel yayınlar açısından kabul edilemezdir.
Bir araştırmacı, birden fazla dergiye aynı makaleyi göndererek yayınlamaya çalışmıştır. Makalesi, iki farklı dergide aynı anda yayımlandığında bu durum fark edilmiş ve araştırmacı bilimsel etik ihlaliyle suçlanmıştır. Araştırmacının hangi bilimsel etik kuralını ihlal ettiğini açıklayınız ve bu tür davranışların bilimsel yayınlar açısından neden kabul edilemez olduğunu yazınız.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 2.
Bilimsel çalışmalarda hayvanların kullanıldığı deneyler, etik kurallar çerçevesinde titizlikle yürütülmelidir. Araştırmacılar, deney hayvanlarına gereksiz acı, stres veya zarar vermekten kaçınmak zorundadır. Bu deneyler, sadece başka yöntemlerin yetersiz olduğu durumlarda uygulanmalı ve hayvanların yaşam kalitesini en az etkileyecek şekilde planlanmalıdır. Araştırmalar başlamadan önce etik kurullardan gerekli izinlerin alınması zorunludur. Hayvan haklarını gözetmeyen çalışmalar, bilim dünyasında ciddi etik ihlallere ve güven kaybına yol açar.
Bir araştırmacı, deney hayvanlarına gereksiz acı ve stres yaşatarak etik kuralları ihlal eden deneyler yapmıştır. Bu durum, meslektaşları tarafından fark edilmiş ve araştırma etik kurulu tarafından incelemeye alınmıştır. Bu durumda araştırmacının ihlal ettiği etik kural nedir? Bilimsel çalışmalarda hayvanlar üzerinde deney yapılırken uyulması gereken etik kurallar nelerdir?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 3.
Bir biyolog, bir gölde bazı bölgelerde bitki örtüsünün hızla artarken diğer bölgelerde bitkilerin azalmakta olduğunu gözlemlemiştir. Gölün çevresinde yaşayan çiftçilerin tarımda gübre kullandıkları fark edilmiştir ve bu durumun göldeki bitki örtüsünü etkileyebileceği düşünülmüştür. Biyolog, bu gözlemden yola çıkarak tarım gübresinin göl ekosistemine etkisini araştırmaya karar vermiştir. Gölden farklı bölgelerden su örnekleri alarak bu bölgelerdeki gübre oranını ve bitki büyüme hızını analiz etmeyi planlamıştır. Deney kapsamında, bazı su örneklerine laboratuvar ortamında farklı miktarlarda gübre ekleyerek bitki büyüme hızını gözlemleyecek, böylece tarım gübrelerinin bitki örtüsüne olan etkisini test edecektir. Bu çalışma, göl ekosistemini korumak için alınması gereken önlemler konusunda önemli sonuçlar sağlayabilir.
Bir biyolog, bir gölün bazı bölgelerinde bitki örtüsünün hızla artarken diğer bölgelerde bitkilerin azaldığını gözlemlemiştir. Gölün çevresinde yaşayan insanların tarım için gübre kullandığı fark edilmiştir.
Bu gözlemden yola çıkarak, biyolog hangi soruyu araştırmak isteyebilir?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 4.
Bilimsel süreçlerde çeşitli kavramlar, araştırmaların temel taşlarını oluşturur. Bu kavramlar, bilimsel araştırmaların planlanmasından sonuçların değerlendirilmesine kadar birçok aşamada kullanılır. Bilimsel araştırmalarda kontrollü deneyler, hipotezler, teoriler ve kanunlar, bilimsel bilginin yapı taşlarıdır. Her biri farklı aşamalarda bilimsel bilgiye katkı sağlar.
Aşağıda verilen kavramları tanımlayınız. Bu kavramların bilimsel süreçteki önemini açıklayınız.
1. Kontrollü Deney: ......
2. Hipotez: ......
3. Gerçek: ......
4. Teori: ......
5. Kanun: .....
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 5.
Öğrenci, gerçekleştirdiği çalışmanın sonuçlarını bilim fuarında sunmuş, öğretmeniyle ve biyoloji sınıfındaki arkadaşlarıyla paylaşmıştır. Çalışmanın sunulması ve paylaşılması, yalnızca bireysel bir deneyim değil, aynı zamanda bilginin yayılması ve bilimsel topluluğa katkı sağlanması açısından değerlidir. Bilimsel bulguların paylaşılması, başkalarının bu çalışmayı gözden geçirmesine, sonuçları kendi yöntemleriyle test etmesine ve bulguların doğruluğunu teyit etmesine olanak tanır. Aynı zamanda, bilim insanları arasındaki bu bilgi paylaşımı süreci, bilimsel bilginin gelişmesini hızlandırır ve yeni araştırmaların önünü açar. Bilimsel araştırmaların çoğaltılabilirliği ve doğrulanabilirliği, bilimsel güvenilirliğin temel taşıdır; bu nedenle, yapılan her bir çalışma topluma ve bilim camiasına katkıda bulunmak amacıyla paylaşılmalıdır.
Bu çalışmayı diğer bilim insanlarıyla paylaşmak neden önemlidir?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 6.
Bir öğrenci, bitkilerin büyüme sürecinde sulama suyunun pH değerinin bitki sağlığı üzerindeki etkisini daha yakından incelemek istemektedir. Bitkilerin sağlıklı büyümesi için uygun sulama koşullarının sağlanması önemlidir; suyun pH değeri, bu koşullardan biridir ve bitkilerin besin maddelerine ulaşımını etkileyebilir. Öğrenci, bu deneyi gerçekleştirmek için aynı tür bitkilerden oluşan birkaç grup belirleyerek, her bir grubu farklı pH değerlerine sahip suyla sulayacaktır. Gruplardan biri asidik pH değerine sahip suyla sulanacak, diğer grup nötr pH değerinde suyla sulanacak ve son grup ise bazik pH değerine sahip suyla sulanacaktır.
Deney süresince öğrenci, bitkilerin sağlık durumunu, yaprak renklerini, boylarını ve genel büyüme hızlarını düzenli olarak gözlemleyecek ve kaydedecektir. Bu süreç boyunca diğer tüm koşullar (ışık, sıcaklık, toprak türü gibi) sabit tutulacak, böylece bitki sağlığı üzerindeki tek değişkenin sulama suyunun pH değeri olduğu doğrulanacaktır. Öğrenci, deneyin sonunda pH değeri farklılıklarının bitki gelişimine etkisini değerlendirecek ve hangi pH seviyesinin bitki sağlığı açısından daha olumlu sonuçlar doğurduğunu gözlemleyecektir. Bu çalışma, bitki yetiştiriciliği ve tarımsal uygulamalarda sulama suyunun pH değeri konusunda daha bilinçli kararlar alınmasına katkı sağlayabilir.
Öğrenci, farklı pH değerlerine sahip suyun bitki sağlığı üzerindeki etkisini test etmek istemektedir.
Bu hipotezi test etmek için nasıl bir deney tasarlanabilir?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 7.
Bilimsel etik, dürüstlük ve adalet üzerine kuruludur. Bir bilim insanının başka bir araştırmacının verilerini izinsiz kullanarak kendi çalışması gibi göstermesi, intihal olarak adlandırılan ciddi bir etik ihlaldir. İntihal, bilimsel camiada güven kaybına yol açar ve bilimsel çalışmaların güvenilirliğini zedeler. İntihal suçunu işleyen kişi, hem itibarını kaybeder hem de bilimsel projelere katkıda bulunma şansını yitirebilir. Bu tür ihlaller, makalenin geri çekilmesine, akademik yaptırımlara ve gelecekte fon bulma zorluklarına neden olabilir. Bilimsel araştırmaların dürüst ve etik kurallara uygun bir şekilde yapılması, bilimin ilerlemesi için vazgeçilmezdir.
Bir bilim insanı, başka bir araştırmacının verilerini izinsiz kullanarak bir makale yayınlamıştır. Makale yayınlandıktan sonra, verilerin asıl sahibinin bu durumu fark etmesiyle bilimsel camiada büyük bir tartışma başlamıştır.
Bu durumda bilim insanının hangi etik kuralı ihlal ettiğini açıklayarak bu ihlalin olası sonuçlarını yazınız.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 8.
Bir öğrenci, bahçesinde farklı toprak türlerinin bitki büyümesini nasıl etkilediğini gözlemlemek istemektedir. Kendi bahçesindeki bitkilerin bazı kısımlarında daha hızlı, diğer kısımlarında ise daha yavaş büyüdüğünü fark etmiştir. Öğrenci, bu farkın kullanılan toprak tipine bağlı olabileceğini düşünmüştür. Deneyinde aynı türden bitkileri üç farklı toprak türüne (kumlu toprak, killi toprak, humuslu toprak) ekerek bu toprakların bitki büyümesi üzerindeki etkisini incelemeye karar vermiştir.
Öğrenci, farklı toprak türlerinin bitkilerin büyüme hızını etkileyip etkilemediğini test etmek istemektedir.
Bu hipotezi test etmek için nasıl bir deney tasarlanabilir?
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 9.
Bilimsel deneylerde, bağımsız değişken araştırmacının değiştirdiği ve kontrol ettiği faktördür, bağımlı değişken ise bu değişime bağlı olarak gözlemlenen sonuçtur. Bu deneyde araştırmacı, farklı pH seviyelerinin balıkların hayatta kalma süreleri üzerindeki etkisini araştırmaktadır. Bağımsız değişken suyun pH seviyesidir çünkü araştırmacı pH seviyesini değiştirir ve bu değişikliğe göre sonuçları gözlemler. Bağımlı değişken ise balıkların hayatta kalma süresidir çünkü bu pH seviyesine bağlı olarak değişir ve ölçülür.
Deneyde araştırmacı, farklı su pH seviyelerine sahip tanklarda balıkların ne kadar süre hayatta kaldığını ölçerek pH seviyesinin balıkların sağlığı üzerindeki etkisini incelemektedir. Farklı pH seviyelerine sahip ortamlarda balıkların hayatta kalma süresi kaydedilerek sonuçlar değerlendirilir.
Bir araştırmacı, farklı su pH seviyelerinin balıkların hayatta kalma oranları üzerindeki etkisini araştırmak istiyor. Farklı pH seviyelerine sahip su tanklarında balıkların hayatta kalma sürelerini ölçmüştür. Bu deneyde bağımsız değişken ve bağımlı değişken nedir? Yazınız.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 10.
Bilimsel bilginin doğası, sürekli olarak yeni veriler ve gözlemlerle test edilen, gelişen ve değişen bir süreçtir. Bilim dogmatik bir yapıya sahip değildir; aksine, eski teoriler ve varsayımlar yeni kanıtlarla çürütülebilir ya da değiştirilir. Kopernik'in Güneş merkezli modeli, bilimsel bilginin zamanla nasıl değişebileceğinin önemli bir örneğidir. Kopernik'ten önce, Dünya'nın evrenin merkezi olduğu ve diğer tüm gök cisimlerinin Dünya etrafında döndüğü düşünülüyordu. Ancak yeni gözlemler ve matematiksel analizler, bu modelin doğru olmadığını ve Güneş'in merkezde olduğu bir sistemi daha iyi açıkladığını ortaya koymuştur. Bu değişim, bilimin kendini sürekli yenileyen ve doğrulanabilir bilgilere dayalı bir süreç olduğunu gösterir.
Bilimsel bilgi hiçbir zaman sabit değildir; her zaman daha derin bir anlayışa ulaşmak için sorgulanabilir ve değiştirilebilir. Eski görüşlerin yerini yenileri aldığında, bilimsel ilerleme kaydedilir ve dünya hakkındaki bilgilerimiz daha doğru hale gelir. Bilimsel gelişmelerin bu doğası, insanlığın evreni ve doğayı daha iyi anlamasını sağlamıştır. Kopernik'in Güneş merkezli modeli gibi keşifler, sadece astronomi için değil, bilimin ilerleyişi ve bilgiye olan yaklaşımımız için de büyük bir dönüm noktası olmuştur.
Yüzyıllar boyunca bilim insanları, Dünya'nın evrenin merkezi olduğu ve diğer gezegenlerin Dünya etrafında döndüğü görüşüne inanmışlardır. Ancak Kopernik'in Güneş merkezli modelini ortaya koymasıyla bu bilgi değişmiştir. Bu değişim, bilimsel bilginin doğası hakkında bize neyi gösterir? Açıklayınız.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...